Σοκολάτα & σύγχρονοι σκλάβοι

H σοκολάτα είναι μια γλυκιά απόλαυση χωρίς αμφιβολία. Πάντα όμως έκρυβε πικρές ιστορίες και δυστυχώς συνεχίζει να κρύβει και σήμερα. Και μάλιστα, μια ιστορία σύγχρονης βαρβαρότητας. Δεν το γράφω για να στεναχωρήσω αυτές τις γιορτινές ημέρα αλλά για να προβληματίσω. Και, κυρίως, να δώσω ερεθίσματα να σκεφτούμε ότι, ναι, έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε τα πράγματα μέσα από συνειδητές επιλογές που μπορούμε να κάνουμε στη ζωή μας, χωρίς να χρειαστεί να γίνουμε «επαναστάτες χωρίς αιτία» αλλά απλώς να δρούμε ως σκεπτόμενοι πολίτες.

Αυτές τις μέρες που καταναλώνουμε πολλή σοκολάτα, χρειάζεται να κοιτάξουμε λίγο και πίσω από τις βιτρίνες, να δούμε μήπως αυτή προέρχεται (το κακάο δηλαδή) από την εργασία σκλάβων. Ναι, σύγχρονων σκλάβων. Το 10% του κακάου που χρησιμοποιείται για τη σοκολάτα προέρχεται σήμερα από φάρμες και κοινότητες που συμμετέχουν στο δίκαιο εμπόριο (fair trade). Αλλά το 90% προέρχεται από περιοχές και διαδικασίες που δεν αποκλείεται να είναι μέρος ενός σύγχρονου εμπορίου σκλάβων, δηλαδή εξαναγκαστικής εργασίας ακόμα και παιδιών. Παρά τις πολλές προσπάθειες να σταματήσει η εξαναγκαστική εργασία στις φυτείες κακάο, η καλλιέργεια κακάου είναι σε πολλές περιπτώσεις στα χέρια κυκλωμάτων που αποκομίζουν τεράστια παράνομα κέρδη, αφού βασίζεται στην εξαναγκαστική εργασία μικρών παιδιών αλλά και μεγαλύτερων.

Υπάρχει ένα παγκόσμιο κίνημα που προσπαθεί να σταματήσει αυτή την ντροπή –τη σύγχρονη σκλαβιά– αλλά ακόμα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, υπάρχουν τουλάχιστον 21.000.000 σύγχρονοι σκλάβοι θύματα εξαναγκαστικής εργασίας, μεταξύ των οποίων 5.000.000 παιδιά, κυρίως εξαιτίας της φτώχειας. Η εξαναγκαστική εργασία αποφέρει κάθε χρόνο σε κυκλώματα πάνω από 150 δις δολάρια παράνομα και συχνά αιματοβαμμένα κέρδη. Εκτός από τα θύματα του trafficking για τη βιομηχανία του σεξ, υπάρχουν και εκατομμύρια άτομα που «δουλεύουν» σε ορυχεία, εργοστάσια, χωράφια, ιχθυοκαλλιέργειες και εργοστάσια για σύγχρονα καταναλωτικά προϊόντα κάτω από άθλιες συνθήκες.

Οι σύγχρονοι σκλάβοι δεν εργάζονται για «εξωτικά καθεστώτα», αλλά για συνηθισμένα καταναλωτικά προϊόντα. Δεν είναι μόνο άγνωστες εταιρείες ή παράνομα κυκλώματα που ευθύνονται για την εξαναγκαστική εργασία αλλά κι επώνυμες εταιρείες –μέσω της αλυσίδας των προμηθευτών τους– αλλά και άτομα πέρα πάσης υποψίας. Και αυτό γιατί δεν ελέγχουν πώς παράγονται τα προϊόντα που προμηθεύονται ή κλείνουν τα μάτια μπροστά στις άθλιες συνθήκες εργασίας και τη σύγχρονη σκλαβιά. Τα θύματα πολλές φορές παρασύρονται από διακινητές με υποσχέσεις για ένα καλό μισθό ή μια διαφορετική εργασία. Μπορεί να είναι ευάλωτα στις διαθέσεις των διακινητών και των «εργοδοτών» τους διότι δεν έχουν νόμιμα χαρτιά ή δεν γνωρίζουν πού ακριβώς βρίσκονται ή ποια είναι τα δικαιώματά τους. Συχνά οι διακινητές και οι «εργοδότες» έχουν προστάτες σε υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια ή στη διοίκηση και την αστυνομία. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα έχουν «πουλήσει» οι οικογένειές τους λόγω χρεών… Υπολογίζεται ότι από αυτούς, πάνω από 10.000 συνεχίζουν να είναι οι σύγχρονοι σκλάβοι –μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά– στην καλλιέργεια κακάο για σοκολάτες κυρίως στο Ivory Coast στην Αφρική, στην Γκάνα αλλά και σε άλλες περιοχές. H περιοχή του Ivory Coast προμηθεύει το 40% του κακάο που καταναλώνεται παγκοσμίως και είναι βασικό συστατικό της σοκολάτας που τρώμε.

Τα παιδιά που δουλεύουν στις φυτείες είναι από το πρωί μέχρι το βράδυ, συχνά κάτω από πολύ υψηλές θερμοκρασίες, ανεβαίνουν πάνω σε δέντρα και κόβουν καρπούς με τις ματσέτες, κουβαλάνε βαριά φορτία, είναι εκτεθειμένα σε επικίνδυνα φυτοφάρμακα, πολλές φορές τιμωρούνται σκληρά από τους επιστάτες. Η καμπάνια ενάντια στη σκλαβιά, πιέζει τις μεγάλες εταιρίεες Cargill, ADM και Barry Callebaut που προμηθεύουν με κακάο τις μεγάλες σοκολατο-βιομηχανίες, να ελέγχουν τις συνθήκες εργασίες στις φυτείες και γενικότερα όλη την αλυσίδα προμηθειών τους.

Το Πρωτόκολλο του 2014 της Συνθήκης 29 του 1930 για την εξαναγκαστική εργασία, που διαμορφώνει ένα σύνολο υποχρεώσεων για τις κυβερνήσεις στην προσπάθεια καταπολέμησης της σύγχρονης αυτής σκλαβιάς, τέθηκε ήδη σε ισχύ –όπως προβλέπονταν– μετά την επικύρωσή του από δυο κατ’ ελάχιστον χώρες (ήδη Νιγηρία και Νορβηγία). Προβλέπει ένα σύνολο μέτρων για τον τερματισμό της σύγχρονης σκλαβιάς, που συχνά κρύβεται από το ευρύ κοινό λόγω των καταναλωτών «βιτρινών». Ζητάει από τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν άμεσα τη νέα νομοθεσία και να αναλάβουν τις ευθύνες τους σε τρεις τομείς:

• Πρόληψη. Οι κυβερνήσεις υποχρεούνται να διαμορφώσουν ένα εθνικό σχέδιο για την εξάλειψη της εξαναγκαστικής εργασίας, να εντείνουν τους ελέγχους αλλά και να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να εξαλείψουν την εξαναγκαστική εργασία σε όλα τα δίκτυα προμηθειών των προϊόντων ή υπηρεσιών τους.  

• Καλύτερη προστασία των θυμάτων. Μεταξύ άλλων προστασία των ευάλωτων ομάδων, ιδιαίτερα μεταξύ των προσφύγων, ενάντια σε πρακτικές κακομεταχείρισης και κακοποίησής τους αλλά και διευκόλυνσής τους να καταγγείλουν τις πρακτικές, ανεξαρτήτως του καθεστώτος διαμονής στη χώρα (αν δηλαδή έχουν ή όχι χαρτιά διαμονής κι εργασίας). 

• Δικαιοσύνη. Τα θύματα πρέπει να προστατεύονται όταν ευθύνονται για εγκληματικές πράξεις (παραβίαση νομοθεσίας εισόδου στη χώρα, πορνεία, διακίνηση ναρκωτικών, εγκλήματα βίας κ.α.) που όμως έχουν άμεση σχέση με την εξαναγκαστική εργασία (σύγχρονη σκλαβιά). Πρέπει να έχουν δίκαιη αντιμετώπιση από τη δικαιοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης των ισχυρισμών τους για κακοποίηση που βίωσαν, όπου έχει συμβεί. Θα πρέπει, επίσης, να έχουν δυνατότητα να επιστρέψουν στη χώρα, ακόμα και αν την έχουν εγκαταλείψει, για να παρουσιαστούν στο δικαστήριο ή στις αρχές και να τεκμηριώσουν τις καταγγελίες τους.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ καλούμε την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει άμεσα στις ενέργειες και τα μέτρα που προβλέπονται από το Πρωτόκολλο. Είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα, αλλά δεν αρκεί.

Οι πολίτες έχουμε τη δύναμη να κάνουμε πολλά. Αλλά να μερικές σκέψεις ιδιαίτερα σε σχέση με τη σκλαβιά που αφορά τη σοκολάτα και την καλλιέργεια κακάο:

• Είναι σημαντικό εμείς να επιλέγουμε σοκολάτες που έχουν σήμανση ότι προέρχονται από παραγωγούς και εμπόρους που έχουν υιοθετήσει τις αρχές του ηθικού εμπορίου (fair trade). Σημαντικό είναι επίσης να είναι οι καλλιέργειες οικολογικές (βιοκαλλιέργεια). Παρόμοια προϊόντα υπάρχουν και στην ελληνική αγορά.

• Τώρα που μπαίνουμε σε μαγαζιά και ζαχαροπλαστεία και ψωνίζουμε προϊόντα που περιέχουν σοκολάτα, μπορούμε να ενημερώνουμε τα καταστήματα για τη δυνατότητα να αγοράζουν σοκολάτα από το δίκαιο εμπόριο.

• Σε συνεργασία με φορείς, μπορούμε να ενθαρρύνουμε τη δημιουργία σχημάτων απονομής στα μαγαζιά που προμηθεύονται σοκολάτα από δίκαιο εμπόριο ενός κατάλληλου σήματος που διασφαλίζει ότι δεν εργάζονται σκλάβοι στις φυτείες κακάο και ότι το μαγαζί νοιάζεται για το πώς παράγονται τα υλικά που χρησιμοποιεί.

• Ενημερώνουμε τους φίλους και τις φίλες μας για το πώς μπορούν να απολαμβάνουν κάτι που γλυκαίνει τη ζωή μας χωρίς να προκαλεί, όμως, οδυνηρές συνέπειες σε χιλιάδες άλλους ανθρώπους.

• Συμμετέχουμε στην καμπάνια της οργάνωσης Anti-Slavery International για να σταματήσει η σύγχρονη σκλαβιά όσον αφορά το κακάο και τη σοκολάτα3.

Να έχουμε καλύτερη χρονιά. Και αυτό απαιτεί και τη δική μας συμβολή.

Αναλυτικά για το Πρωτόκολλο για την εξάλειψη της σύγχρονης σκλαβιάς και τις θέσεις των ΠΡΑΣΙΝΩΝ-ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ.