Σαν σήμερα, 31 Δεκεμβρίου, πρωτοεμφανίζεται ο COVID-19

Σαν σήμερα στις 31 Δεκεμβρίου 2019 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ενημερώνεται για κάποιες περιπτώσεις πνευμονίας άγνωστης αιτίας που εντοπίστηκαν στη πόλη Wuhan της Κίνας. Πολύ σύντομα αποδείχθηκε ότι οι περιπτώσεις αυτές οφείλονταν στον COVID-19, την αιτία της πανδημίας. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η πανδημία ξεκίνησε με φυσικό τρόπο από τα ζώα, αλλά η μυστικοπάθεια της Κίνας σημαίνει ότι θα μπορούσε να οφείλεται σε μια διαρροή εργαστηρίου.

Τρία χρόνια αφότου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κήρυξε πανδημία εξαιτίας του COVID-19 στις 11 Μαρτίου 2020, ερωτήματα σχετικά με την προέλευση του ιού που σφράγισε τα σύνορα, έπληξε οικονομίες και σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, συνεχίζουν να απασχολούν την ανθρωπότητα.

Ο ιός εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη Wuhan στα τέλη Δεκεμβρίου 2019 και γρήγορα συνδέθηκε με την υπαίθρια αγορά θαλασσινών Huanan («Νότια Κίνα» στα κινέζικα). Αλλά καθώς τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται, οι υγειονομικές αρχές της Wuhan είχαν προλάβει να «καθαρίσουν» την αγορά μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2020.

Συγκεκριμένα, αφαιρέθηκαν από την Huanan άγρια ζώα, όπως τα ρακούν και οι αρουραίοι, που πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι το ενδιάμεσο στάδιο μόλυνσης μεταξύ των πεταλoνυχτερίδων - ένα σπάνιο είδος νυχτερίδας, ενδημικό στην περιοχή γύρω από τη Wuhan και συχνός φορέας κορωνοϊών - και των ανθρώπων. Ωστόσο, από την αρχή της έρευνας έλειπαν κρίσιμες πληροφορίες και η Κίνα αρνήθηκε να δώσει στον ΠΟΥ και άλλους ερευνητές πλήρη πρόσβαση στα υπόλοιπα δεδομένα.

Ο COVID διέρρευσε ή ήταν φυσικά τα αίτια της πανδημίας;

Από την μία πλευρά, υπάρχει η εξελικτική βιολογία, η οποία υποστηρίζει ότι ένα φυσικό ή «ζωονοσογόνο» ξέσπασμα είναι υπεύθυνο για την εξάπλωση της πανδημίας. Από την άλλη πλευρά είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο κορωνοϊός μπορεί να διέρρευσε κατά λάθος από το Ινστιτούτο Ιολογίας της Wuhan, το οποίο απέχει λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από την αγορά και είναι γνωστό ότι χειρίζεται επικίνδυνα παθογόνα. Για αυτούς, οι αποδείξεις βρίσκονται στο γεγονός ότι παρόμοια ατυχήματα έχουν συμβεί στο παρελθόν στην Ταϊβάν, την Κίνα και τη Σιγκαπούρη. Παραλίγο ατυχήματα έχουν επίσης αναφερθεί σε εργαστήρια στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένου του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill.

Οι λάτρεις της συνωμοσιολογίας πιστεύουν ότι ο COVID-19 μπορεί να ήταν ένα βιολογικό όπλο, που απελευθερώθηκε είτε από τις ΗΠΑ είτε από την Κίνα, ανάλογα με το που κλείνουν πολιτικά.

Οι περισσότεροι επιστήμονες και άλλοι ειδικοί φαίνεται να θεωρούν πιο πιθανά τα φυσικά αίτια - ότι ο ιός όντως εξαπλώθηκε από τα ζώα στους ανθρώπους. Αλλά, η άρνηση της Κίνας να δώσει περισσότερες πληροφορίες εμποδίζει τους επιστήμονες να καταλήξουν σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα με αποτέλεσμα οι θεωρίες συνωμοσίας να κερδίζουν έδαφος.

Η Κίνα άργησε να αναγνωρίσει τον ιό ως μεταδοτικό

Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2023, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ δήλωσε ότι ο ιός προήλθε από διαρροή εργαστηρίου, σύμφωνα με απόρρητες πληροφορίες. Λίγο μετά, ο διευθυντής του FBI, Christopher Wray φάνηκε να συμφωνεί λέγοντας ότι «εδώ και αρκετό καιρό έχουμε αξιολογήσει ότι η προέλευση της πανδημίας οφείλεται πιθανότατα σε ένα περιστατικό στο εργαστήριο της Wuhan», παρόλο που πέντε άλλες υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο ιός εμφανίστηκε φυσικά.

Εκτός από την «εξαφάνιση» αποδείξεων και στοιχείων από την αγορά Huanan, η Κίνα αμέλησε να κηρύξει επίσημα τον ιό μεταδοτικό από άνθρωπο σε άνθρωπο μέχρι τις 20 Ιανουαρίου 2020, παρόλο που οι επιδημιολόγοι της είχαν ήδη αρχίσει να καταγράφουν αύξηση μολύνσεων από κάποιον άγνωστο ιό από τον Δεκέμβριο. Αυτό έγινε γνωστό από μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine τον Μάρτιο του 2020 από Κινέζους ερευνητές, βασισμένη σε δεδομένα από 425 περιστατικά μεταξύ 10 Δεκεμβρίου και 4 Ιανουαρίου.

«Αυτό το ονομάζω 100% σίγουρη απόδειξη ότι η Κίνα έκρυβε το γεγονός ότι ήξερε ότι ήταν μεταδοτικό», είχε δηλώσει ο Chunhuei Chi, διευθυντής του Κέντρου Παγκόσμιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Όρεγκον. «Άρχισαν να συλλέγουν δείγματα στις αρχές Δεκεμβρίου, που σημαίνει ότι γνώριζαν για αυτή την ασθένεια πολύ πιο πριν. Αν είχαν αποκαλύψει τη μεταδοτική της φύση νωρίτερα, δεν θα είχαμε αυτήν την πανδημία», είπε ο Chi.

Ποιοι άλλοι παράγοντες έστρεψαν τις υποψίες προς την Κίνα

Δύο διαφορετικά στελέχη του COVID-19 ανακαλύφθηκαν νωρίς κατά την διάρκεια της πανδημίας, γνωστά ως «Lineage Α» και «Lineage Β», υποδηλώνοντας ότι ο ιός κυκλοφορούσε για αρκετό καιρό ώστε να μεταλλαχθεί. Ένα άλλο ερώτημα ήταν το γεγονός ότι τρεις εργαζόμενοι από το εργαστήριο της Wuhan φέρεται να αναζήτησαν ιατρική περίθαλψη τον Νοέμβριο του 2020, σύμφωνα με έκθεση πληροφοριών των ΗΠΑ που είδε η Wall Street Journal.

Η Κίνα «κυνήγησε» επίσης τον ιατρό Li Wenliang που προειδοποίησε πρώτος για τον νέο ιό. Ο Wenliang πέθανε από τον κορωνοϊό τον Φεβρουάριο του 2020. Το Πεκίνο δέχτηκε επίσης κριτική από τον Τύπο όταν φάνηκε να εμποδίζει μια έρευνα από τον ΠΟΥ το 2021, τα αποτελέσματα της οποίας ήταν ασαφή.

Η φυσική διάχυση ως η πιο πιθανή απάντηση

Τον Μάιο του 2021, μια ομάδα διακεκριμένων επιστημόνων, μεταξύ των οποίων ο Michael Worobey, εξελικτικός βιολόγος από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα και ο Jesse Bloom, ιολόγος και καθηγητής στο Κέντρο Καρκίνου Fred Hutchinson στο Σιάτλ, ζήτησαν να γίνει περαιτέρω έρευνα για την προέλευση του COVID-19. Η υπογεγραμμένη επιστολή τους στο περιοδικό Science δεν απέρριψε μια τυχαία διαρροή εργαστηρίου ως πιθανή αιτία.

Ωστόσο, από τότε, πολλοί επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένου του Worobey, έχουν υποστηρίξει την εξήγηση της φυσικής διάχυσης, ειδικά μετά την κυκλοφορία δύο μεγάλων μελετών τον Ιούλιο του 2022.

Μια μελέτη, με επικεφαλής τον Jonathan Pekar, υποψήφιο διδάκτορα στη βιοϊατρική πληροφορική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια του Σαν Ντιέγκο, επικεντρώθηκε στη μοριακή επιδημιολογία του COVID-19 και εξέτασε πώς θα μπορούσε να εμφανιστεί ο ιός.

Η μελέτη φάνηκε να εξηγεί την παράλληλη ύπαρξη των δύο πρώιμων στελεχών του COVID-19, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι άτυπο για ιούς να κάνουν πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες να μεταπηδήσουν στους ανθρώπους πριν τελικά τα καταφέρουν. Πολλοί άνθρωποι πέρασαν από την αγορά της Wuhan και το στέλεχος που έγινε γνωστό ως «Lineage B» πιθανότατα μεταδόθηκε για πρώτη φορά σε αυτούς γύρω στις 18 Νοεμβρίου 2019, προτού το «Lineage A» μεταπηδήσει στους ανθρώπους «μέσα σε λίγες εβδομάδες», κατέληξε η μελέτη.

Μια δεύτερη διεθνής μελέτη που δημοσιεύθηκε την ίδια ημέρα και με επικεφαλής τον Worobey, υποστήριξε επίσης ότι η αγορά Huanan ήταν το επίκεντρο της πανδημίας. Χρησιμοποιώντας δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η μελέτη χαρτογράφησε τις τοποθεσίες κατοικίας των πρώτων ασθενών και διαπίστωσε ότι ήταν συγκεντρωμένοι γύρω από την αγορά.

Για πολλούς επιστήμονες όπως η Angela Rasmussen, ιολόγος από το Πανεπιστήμιο του Saskatchewan του Καναδά και συν-συγγραφέας της μελέτης Worobey, η διάχυση του ιού από τα ζώα στον άνθρωπο είναι το μόνο ασφαλές συμπέρασμα. «Καμία άλλη εξήγηση, συμπεριλαμβανομένης της εργαστηριακής προέλευσης από το Ινστιτούτο της Wuhan ή από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων της Wuhan, δεν συνάδει με το υπάρχον σώμα αποδεικτικών στοιχείων», έγραψε στην Washington Post μαζί με τη Saskia Popescu, μια μολυσματική επιδημιολόγος από το Πανεπιστήμιο George Mason της Βαλτιμόρης.

Ο κορωνοϊός θα μπορούσε να είχε διαρρεύσει από εργαστήριο

Ωστόσο, δεν είναι όλοι πεπεισμένοι ότι μια φυσική διάχυση είναι αναγκαστικά η πιο πιθανή πηγή του ιού. Ο Jesse Bloom, ένας από τους επιστήμονες που συνέταξαν την επιστολή του Μαΐου 2021 στο περιοδικό Science ζητώντας περισσότερη έρευνα, είχε δηλώσει ότι η διαρροή του ιού θα μπορούσε να οφείλεται σε διαρροή εργαστηρίου.

Ο Richard Ebright, μοριακός βιολόγος και διευθυντής του Ινστιτούτου Μικροβιολογίας Waksman στο Πανεπιστήμιο Rutgers στο Νιου Τζέρσεϊ, είχε από τις αρχές του 2020 διαφωνήσει με όσους αποκαλούσαν τη θεωρία της εργαστηριακής διαρροής «συνωμοσία». Η Wuhan ήταν το πρώτο εργαστήριο στην Κίνα που πιστοποιήθηκε για να αντιμετωπίσει τα πιο επικίνδυνα παθογόνα στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του θανατηφόρου ιού Ebola. Το εργαστήριο ήταν επίσης γνωστό για την έρευνά του σχετικά με τους κορωνοϊούς που βρίσκονται σε νυχτερίδες.

Για τους επιστήμονες και τις υπηρεσίες πληροφοριών που κλίνουν προς μια «διαρροή εργαστηρίου», δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι ήταν κάτι άλλο εκτός από ατύχημα. Δεν υπάρχουν αξιόπιστες θεωρίες ότι η διαρροή ήταν σκόπιμη ή κάποιο βιολογικό όπλο.

Για ορισμένους ειδικούς, αυτές οι διαφορές μεταξύ των επιστημόνων σχετικά με τις πιθανές αιτίες του COVID-19 αποδεικνύουν την ανάγκη για περισσότερα μέτρα ασφάλειας τόσο σε βιολογικά εργαστήρια όσο και σε υπαίθριες αγορές όπως αυτή στη Wuhan.

Όταν επιστήμη και πολιτική μπλέκονται

Πολλοί επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι είναι ζωτικής σημασίας να συνεχιστεί η έρευνα για το πως ο ιός εξαπλώθηκε αρχικά στους ανθρώπους ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για μελλοντικές πανδημίες.

Από τη δεκαετία του 2000, υπήρξαν πολλαπλές ζωονοσογόνες διαρροές, συμπεριλαμβανομένου του σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου (SARS). Πιο πρόσφατα, ορισμένοι επιστήμονες προειδοποίησαν ότι η φαινομενικά ανεξέλεγκτη μετάδοση από θηλαστικό σε θηλαστικό της γρίπης των πτηνών που καταστρέφει πληθυσμούς πουλερικών παγκοσμίως, είναι επικίνδυνη και για τους ανθρώπους.

Αυτό δεν έχει να κάνει με την επιστήμη, αλλά με τον τρόπο που βλέπει η Κίνα τις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο, δήλωσε ο Thomas Bollyky, διευθυντής του Παγκόσμιου Προγράμματος Υγείας του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. «Οι συνέπειες από τον προσδιορισμό της προέλευσης αυτής της πανδημίας είναι πιθανό να είναι γεωπολιτικές - αποκλειστικά γεωπολιτικές. Είναι πραγματικά ένα ζήτημα φήμης για την Κίνα».

«Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε την έρευνα», είπε ο Chi από το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον. «Αλλά την ίδια στιγμή, πρέπει να αποδεχτούμε ότι για την ώρα, δεν θα βρούμε απαντήσεις».