H ομίχλη του Long covid

Υπάρχει ένα σύμπτωμα, ή ένα κατάλοιπο της Covid-19 που μοιάζει με hangover ή με κατάθλιψη: είναι μια διαταραχή των εκτελεστικών λειτουργιών του εγκεφάλου που κάνει τα βασικά γνωστικά καθήκοντα παράλογα δύσκολα. Αν, μετά από ασθένεια με Covid-19 δεν μπορείτε, π.χ., να καταλάβετε τι λέει ένα απλό SMS, πρόκειται για ένα σπάνιο, αλλά υπαρκτό, φαινόμενο που μπορεί να διαρκέσει για πολλούς μήνες μετά την προσβολή από τον ιό. Οι ασθενείς με Long Covid ανακαλύπτουν ότι δεν μπορούν να διεκπεραιώσουν εργασίες τόσο απλές όπως η συμπλήρωση εντύπων, ενώ η μνήμη τους εξασθενεί και καθημερινές ασχολίες ―αγορά φαγητού, προετοιμασία γευμάτων, καθαριότητα― γίνονται οδυνηρά δύσκολες. Ο εσωτερικός τους κόσμος ―η ονειροπόληση, η δημιουργία σχεδίων, η φαντασία― φαίνεται σαν να σβήνει σε μια ομίχλη που τυλίγει τα πάντα. Μερικοί ασθενείς έχουν ζήσει έτσι για περισσότερες από 900 ημέρες, ενώ τα υπόλοιπα μακροχρόνια συμπτώματα υποχώρησαν.

Από τα πολλά πιθανά συμπτώματα του μακροχρόνιου Covid, η ομίχλη του εγκεφάλου «είναι μακράν ένα από τα πιο αναπηρικά και καταστροφικά», λέει η Έμα Λαντς, ειδική στην πρωτοβάθμια περίθαλψη στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Είναι επίσης από τα πιο παρεξηγημένα: δεν συμπεριλήφθηκε καν στη λίστα των πιθανών συμπτωμάτων του COVID όταν ξεκίνησε η πανδημία του κορωνοϊού. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου διαπιστώσαμε ότι το 20-30% των ασθενών αναφέρουν «ομίχλη εγκεφάλου» τρεις μήνες μετά την αρχική τους μόλυνση, κι ότι δεν επρόκειτο για άτομα που είχαν χρειαστεί νοσοκομειακή περίθαλψη. Επίσης, αυτό το σύμπτωμα του Long Covid αφορά εξίσου με τους ηλικιωμένους τους νέους στην ακμή της ψυχικής τους ζωής.

Οι ασθενείς με ομίχλη εγκεφάλου λένε ότι δεν μοιάζει με τίποτα από αυτά που ήδη ξέρουμε. Είναι «πυκνότερη» από τη θολωμένη σκέψη που συνοδεύει το hangover, το άγχος ή την κούραση. Δεν είναι ψυχοσωματική αυταπάτη: περιλαμβάνει πραγματικές αλλαγές στη δομή και τη χημεία του εγκεφάλου. Και παρά το νεφελώδες όνομά της η ομίχλη του εγκεφάλου δεν είναι ένας όρος-ομπρέλα για κάθε πιθανό ψυχικό πρόβλημα. Στον πυρήνα της, βρίσκεται σχεδόν πάντα μια διαταραχή της «εκτελεστικής λειτουργίας», δηλαδή του συνόλου των νοητικών ικανοτήτων που περιλαμβάνει την εστίαση της προσοχής, τη διατήρηση πληροφοριών στο μυαλό και τον αποκλεισμό των περισπασμών. Αυτές οι δεξιότητες είναι τόσο θεμελιώδεις που όταν καταρρέουν, μεγάλο μέρος του γνωστικού οικοδομήματος ενός ατόμου καταρρέει. Οτιδήποτε περιλαμβάνει συγκέντρωση, πολλαπλές εργασίες και προγραμματισμό —δηλαδή σχεδόν οτιδήποτε σημαντικό— γίνεται α επίπονο. Καθιστά διαδικασίες συνειδητής λήψης αποφάσεων εκείνες τις απλές αποφάσεις που στους υγιείς ανθρώπους λαμβάνονται με ασυνείδητο και αυτόματο τρόπο. Ο εγκέφαλος χάνει συχνά την εστίαση στη μέση της πρότασης, οδηγώντας σε δισταγμό, στη μεγαλόφωνη ερώτηση; «Τι έλεγα τώρα; Α, ναι…»

Η εγκεφαλική ομίχλη μπορεί να εμποδίσει την οδήγηση, γιατί το άτομο ξεχνάει τον προορισμό ή τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσει. Μερικοί δεν μπορούσε ούτε να διαβάσουν, γιατί η κατανόηση μιας σειράς λέξεων γίνεται πολύ δύσκολη. Δύσκολοι και χρονοβόροι είναι οι προγραμματισμοί, η διαχείριση τεχνολογικών συσκευών όπως π.χ. ένα πλυντήριο πιάτων. Η μνήμη πάσχει, αλλά με διαφορετικό τρόπο από ό,τι σε εκφυλιστικές παθήσεις σαν τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Οι αναμνήσεις υπάρχουν, αλλά με τη δυσλειτουργία της εκτελεστικής λειτουργίας, ο εγκέφαλος δεν επιλέγει τα σημαντικά πράγματα για αποθήκευση ούτε ανακτά αυτές τις πληροφορίες αποτελεσματικά. Το άτομο μπορεί να θυμάται γεγονότα από επιστημονικές εργασίες, αλλά όχι συμβάντα. Όταν σκέφτεται τους αγαπημένους του ή την παλιά του ζωή, όλα μοιάζουν μακρινά. Μερικοί νιώθουν σαν να αιωρούνται σε ένα κενό.

Ευτυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι με εγκεφαλική ομίχλη δεν επηρεάζονται τόσο σοβαρά και σταδιακά βελτιώνονται. Αλλά ακόμα και όταν αναρρώνουν αρκετά για να δουλέψουν, διαπιστώνουν ότι το μυαλό τους είναι λιγότερο ευκίνητο από προηγουμένως. Ιδιαίτερα άνθρωποι με ευαίσθητες εργασίες ―π.χ. οι χειρουργοί και οι ερευνητές σε εργαστήρια― αισθάνονται ότι έχουν χάσει την επιδεξιότητά τους. Μερικοί κλινικοί γιατροί υποστηρίζουν ότι ο Covid μπορεί να προκαλέσει γνωστική εξασθένηση. Ήδη έχουν ξεκινήσει σχετικές έρευνες. Ωστόσο, οι ασθενείς χρειάζονται βοήθεια με την «ομίχλη του εγκεφάλου» τώρα. Δεν υπάρχουν θεραπείες: οι περισσότερες προσεγγίσεις εστιάζουν στο να βοηθήσουν τους ανθρώπους να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους με υγιέστερο ύπνος, καλή διατροφή και άλλες γενικές αλλαγές στον τρόπο ζωής. Οι τεχνικές αναπνοής και χαλάρωσης μπορούν επίσης να βοηθήσουν στις άσχημες εξάρσεις και η λογοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εύρεση λέξεων. Ορισμένα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, όπως τα αντιισταμινικά, μπορούν να ανακουφίσουν τα φλεγμονώδη συμπτώματα, ενώ τα διεγερτικά μπορούν να ενισχύσουν τη συγκέντρωση.

Μερικοί άνθρωποι επανέρχονται ξαφνικά στην πρότερή τους κατάσταση, ενώ άλλοι ακόμα και μετά από δύο χρόνια, δεν βλέπουν βελτίωση. Ανάμεσα σε αυτά τα άκρα βρίσκεται ίσως η μεγαλύτερη ομάδα ασθενών ―εκείνοι των οποίων η ομίχλη του εγκεφάλου έχει αραιώσει αλλά δεν έχει εξαφανιστεί: αυτοί μπορούν να διατηρήσουν μια σχετικά φυσιολογική ζωή, αλλά μόνο κάνοντας τις απαραίτητες προσαρμογές.