Σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες: Πανανθρώπινα ιδεώδη και εθνικές αναμετρήσεις

Στους πρώτους (από τρεις) Ολυμπιακούς Αγώνες, τους οποίους φιλοξένησε η «Πόλη του Φωτός», το 1900, η σκοποβολή αναδείχτηκε στο πιο πολυδάπανο αγώνισμα. Στις οκτώ κατηγορίες πυροβόλων όπλων που συμπεριλήφθηκαν, οι Ελβετοί έδειξαν πως ήταν άξιοι απόγονοι του Γουλιέλμου Τέλλου, με πέντε πρωτιές και επτά μετάλλια. Δεύτεροι σε αριθμό μεταλλίων ήρθαν οι οικοδεσπότες. Προς μεγάλη ανακούφιση του γαλλικού κοινού, κανένας Γερμανός σκοπευτής δεν ανέβηκε στο βάθρο. Όπως σχολίασε ένας Γάλλος στρατηγός στην τελική έκθεση για τα πεπραγμένα των δεύτερων Αγώνων της σύγχρονης εποχής, ο ρυθμός των καινοτομιών στα φορητά όπλα καθιστούσε απολύτως απαραίτητη τη συχνή εξάσκηση των ανδρών που ίσως καλούνταν να τα χρησιμοποιούσαν «αν ο πόλεμος μας έρθει ξαφνικά».

Ολυμπιακοί Αγώνες: Το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός και η εθνική σημασία του

Στην κοινή αντίληψη, το «ολυμπιακό ιδεώδες» έχει συνδεθεί με την ειρήνη, την αδελφοσύνη και την ευγενή άμιλλα μεταξύ των λαών. Τείνουμε να ξεχνάμε ότι η αναβίωση των Αγώνων συντελέστηκε σε μια εποχή που η διαίρεση της ανθρωπότητας σε έθνη θεωρούνταν αυτονόητη και αρχέγονη, και γινόταν ευρέως αποδεκτή η αντίληψη ότι τα έθνη διαβαθμίζονταν σε «ανώτερα» και «κατώτερα» με βάση εξωγενή χαρακτηριστικά όπως το σχήμα του κρανίου ή το χρώμα του δέρματος. Από τις 1.226 συμμετοχές αθλητών στους Ολυμπιακούς του 1900, μόνο τρεις δεν ήταν λευκοί, προερχόμενοι από τη γαλλόφωνη Αϊτή· ο μοναδικός αθλητής που εκπροσώπησε την Ινδία ήταν Βρετανός.

Το γύρισμα του 19ου αιώνα ήταν μια εποχή εντεινόμενων ανταγωνισμών όχι μόνο ανάμεσα στα κράτη της εποχής, αλλά και σε εθνικά κινήματα που πάλευαν για κρατική υπόσταση, στην Ευρώπη και στις αποικίες της. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι οι Τσέχοι διεκδίκησαν και πέτυχαν τη χωριστή εθνική συμμετοχή τους στους Ολυμπιακούς του 1900, έστω και αν η πατρίδα τους ακόμα ανήκε στο γερμανικό τμήμα της Αυστρουγγαρίας. Και η δική μας χώρα, που το 1896 φιλοξένησε τους πρώτους Αγώνες της σύγχρονης εποχής, ενεπλάκη το επόμενο έτος σε έναν καταστροφικό πόλεμο με αφορμή την εθνική της ολοκλήρωση (αφού είχε ήδη κηρύξει πτώχευση τρία χρόνια νωρίτερα).

Σήμερα, οι Ολυμπιακοί μπορούν να ιδωθούν ως μια ευκαιρία για το κράτος που τους φιλοξενεί να επιδείξει τις «εθνικές αρετές» του – είτε πρόκειται για τους Αγώνες του Βερολίνου το 1936, της Αθήνας του 2004 ή τους σημερινούς στο Παρίσι. Δίνουν επίσης μια σπάνια δυνατότητα σε μικρά κράτη όπως ο Άγιος Χριστόφορος και Νέβις ή η Αγία Λουκία να υπομνήσουν την παρουσία τους στον χάρτη και, γιατί όχι, να χτυπήσουν στα ίσα επιδόσεις που θα ζήλευαν οι άλλοτε αποικιακοί κηδεμόνες τους. Προσφέρονται, ακόμα ως πεδίο όχι μόνο για ευγενή άμιλλα, αλλά και για συμβολική αναμέτρηση ανάμεσα σε έθνη με την ελπίδα πως τα δικά μας «χρώματα» θα βρεθούν στο βάθρο των νικητών.

Σήμερα, για τη μεγάλη μερίδα των θεατών, ιδίως των προερχόμενων από την προηγμένη Δύση, ένας ή δύο πόλεμοι σε λιγότερο ή περισσότερο μακρινές και άγνωστες γωνιές του πλανήτη δεν αρκούν για να διαταράξουν ένα ακόμα καλοκαίρι διακοπών και αθλητικών συγκινήσεων

Το 1900, δεν ήταν λίγοι εκείνοι, όπως ο Γάλλος στρατηγός που προαναφέρθηκε, οι οποίοι θεωρούσαν πιθανή μια πολεμική αναμέτρηση ανάμεσα στα σχετικά λίγα κράτη που εκπροσωπήθηκαν τότε στο Παρίσι. Σήμερα, για τη μεγάλη μερίδα των θεατών, ιδίως των προερχόμενων από την προηγμένη Δύση, ένας ή δύο πόλεμοι σε λιγότερο ή περισσότερο μακρινές και άγνωστες γωνιές του πλανήτη δεν αρκούν για να διαταράξουν ένα ακόμα καλοκαίρι διακοπών και αθλητικών συγκινήσεων. Και ουδείς ενοχλείται, αν χιλιάδες ή εκατομμύρια άνθρωποι βγουν στον δρόμο και πανηγυρίσουν έξαλλα μια επιτυχία για τα «εθνικά τους χρώματα».

Βέβαια, στη βροχερή τελετή έναρξης των φετινών αγώνων, οι διοργανωτές επέλεξαν να ακουστεί τραγούδι με τον στίχο «Imagine there’s no countries». Αν αυτό σημαίνει ευχή για την εξάλειψη των εθνικών διαχωρισμών, το πράγμα αργεί. Όπως και οι άνθρωποι του 1900, εξακολουθούμε να θεωρούμε φυσικό η ανθρωπότητα να χωρίζεται σε «έθνη» (αν όχι και σε «φυλές»)· χωρίς αυτό να σημαίνει ότι επιδοκιμάζουμε την επίλυση των διαφορών τους με τα όπλα. Άλλα η συναισθηματική μας ταύτιση με τα εθνικά σύμβολα καλά κρατεί. Τι κρίμα που επιτήδειοι ή/και ιδεοληπτικοί ηγέτες συνεχίζουν να το εκμεταλλεύονται με αιματηρές συνέπειες –για την Ουκρανία, το Ισραήλ–Παλαιστίνη και αλλού. Μέχρι λοιπόν να πραγματοποιηθεί η ευχή του John Lennon, ας αρκεστούμε στην «καλοήθη», «μπανάλ» εκδοχή του εθνικισμού· για να ξοδεύουμε τις σφαίρες μας σε αγώνες σκοποβολής.