Πότε θα πάρουμε στα σοβαρά την ψυχική υγεία των αθλητών;

Η σεζόν για τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ είχε ξεκινήσει ιδανικά. Μακριά από την ισχυρή αν μη τι άλλο προσωπικότητα του Κριστιάνο Ρονάλντο και απαλλαγμένη από το «πρέπει» ή την υποχρέωση να τον χωρέσει σε ηλικία 38 ετών στα αρχικά της πλάνα, η ομάδα του Έρικ Τεν Χαγκ έμοιαζε να βρίσκει τον δρόμο της. Τα δύσκολα χρόνια δίχως τίτλους και εκτός Τσάμπιονς Λιγκ έμοιαζαν να ανήκουν στο παρελθόν και το κλίμα μεταξύ προπονητικού team, παικτών και φιλάθλων έμοιαζε ιδανικό. Όλα αυτά όμως ως τις 5 Μαρτίου.

Οι «Κόκκινοι Διάβολοι» επισκέπτονται το πάντα αφιλόξενο Άνφιλντ για την 26η αγωνιστική της Πρέμιερ Λιγκ. Το βράδυ αποδεικνύεται εφιαλτικό και η Λίβερπουλ των πολλών προβλημάτων φέτος φιλοδωρεί με 7 τέρματα τη Γιουνάιτεντ, ενώ η εικόνα του παιχνιδιού σήκωνε και περισσότερα γκολ για τους φιλοξενούμενους. Το σοκ ήταν μεγάλο, καθώς το παιχνίδι ανάμεσα στους δύο κολοσσούς του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου είναι μία από τις μεγαλύτερες ποδοσφαιρικές κόντρες του πλανήτη. Το κλίμα βάρυνε πολύ στο προπονητικό κέντρο του Τράφορντ και σε μία κίνηση που προκάλεσε πολλές συζητήσεις εντός και εκτός νησιού, ο Έρικ Τεν Χακ συμβουλεύει τους παίκτες του να δούνε τον ψυχολόγο της ομάδας ώστε να ξεπεράσουν το σοκ και να επιστρέψουν στις απαιτήσεις μίας ήδη δύσκολης σεζόν.

Μπορεί όλα αυτά να φαίνονται μακρινά από τη δική μας πραγματικότητα, όμως τα θέματα ψυχικής υγείας και το well - being των αθλητών είναι μέσα στις βασικές προτεραιότητες των μεγάλων ευρωπαϊκών συλλόγων. Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει όμως για τη ζωή και την καριέρα ενός αθλητή η παρακολούθηση από έναν ειδικό και τι οφέλη μπορεί να αποκομίσει από αυτή; Η Ζωή Φράγκου, διακεκριμένη Οργανωσιακή ψυχολόγος, Leadership Developer και ειδική σε θέματα ψυχικής υγείας μίλησε στην Athens Voice για το πώς ο κλάδος της ψυχολογίας εισέρχεται όλο και περισσότερο στον αθλητικό κόσμο και μας ανέλυσε τους λόγους που είναι απαραίτητος.

Αθλητές με burnout

«Η εξυγίανση σε αυτό αυτό το κομμάτι είναι απαραίτητη ειδικά στην Ελλάδα. Ο αθλητισμός βάλλεται καθημερινά από μία σειρά στερεοτύπων που δεν έχουν εξαλειφτεί, με κυριότερα εκείνα του φύλου και του macho αθλητή. Μιλάμε για ανθρώπους που εκτίθενται συνέχεια σε κοινή θέα, ένας τραυματισμός μπορεί να τους αλλάξει τη ζωή και αναγκάζονται να παίρνουν πολλά ρίσκα» μας ανέφερε αρχικά η Ζωή Φράγκου και συνέχισε λέγοντας ότι «Για τους περισσότερους ο αθλητισμός ξεκινάει ως πάθος, όμως στην πορεία αλλάζει μορφή εξαιτίας των παραπάνω. Οι αθλητές είναι πιθανό να βιώσουν και εκείνοι μια μορφή burnout ή, όπως λέμε επιστημονικά, Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης. Δεν αντλούν πλέον ευχαρίστηση από το επάγγελμά τους και αισθάνονται ματαιότητα».

Το λάθος που κάνουμε πολλοί σαν θεατές του αγαπήμενου μας σπορ είναι πως στο τέλος της ημέρας και όταν τα φώτα κλείνουν, τα είδωλά μας, οι ήρωες της Κυριακής μας και οι αγαπημένοι μας αθλητές παραμένουν άνθρωποι και όχι μηχανές. Έχουν τις ίδιες ανάγκες με τον υπόλοιπο κόσμο, κάνουν τα ίδια πράγματα για χαλάρωση ή διασκέδαση, έχουν συναισθήματα και όταν πετυχαίνουν κάτι σημαντικό, θέλουν να το μοιραστούν με τα αγαπήμενα τους πρόσωπα, ακόμα και αν βρίσκονται στην άλλη άκρη του πλανήτη. «Πολλές φορές απομονώνουμε τους επαγγελματίες από τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Θεοποιούμε αυτό που κάνει καλά και το θαυμάζουμε, όμως παράλληλα ξεχνάμε τα άγχη και την πίεση για να φτάσει κάποιος ή κάποια να τα πετυχαίνει όλα αυτά. Επίσης μία κακή δυναμική εντός μιας ομάδας ή ενός συλλόγου σίγουρα επηρεάζει τους αθλητές. Εκτός από όλα αυτά, ένας επαγγελματίας αθλητής θα κληθεί να αντιμετωπίσει και το υπαρξιακό άγχος μετά την απόσυρσή του από την ενεργό δράση. Η απότομη αλλαγή στη ζωή του είναι πολύ έντονη και είναι πολλοί που επηρεαζονται αρνητικά» μας τόνισε στην κουβέντα μας η Ζωή Φράγκου.

Κατάθλιψη: Ο ισχυρός αντίπαλος των αθλητών

Κατά γενική ομολογία η φύση του αθλητισμού και των σπορ βοηθάει στην καταπολέμηση ή αντιμετώπιση επιβαρυμένων παθήσεων υγείας όπως η κατάθλιψη, όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Σύμφωνα με έρευνες, οι επαγγελματίες αθλητές είναι το ίδιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη με τους υπόλοιπους, ενώ την ίδια ώρα οι ψυχικές ασθένειες ή κρίσεις άγχους ταλαιπωρούν αθλητές σε ένα ποσοστό της τάξεως του 25%. Πολλοί διάσημοι επαγγελματίες και θρύλοι του παγκόσμιου αθλητισμού έχουν παραδεχτεί ότι αντιμετώπισαν την κατάθλιψη και προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν περισσότερο κόσμο σχετικά με αυτό, όπως οι Μάικλ Φελπς, Σερένα Γουϊλιαμς και ο σταρ του NBA Ντεμάρ Ντε Ρόζαν. Υπάρχουν βέβαια πολλοί ακόμοι που δεν έχουν μιλήσει και οι ιστορίες τους βγαίνουν ξαφνικά στην επιφάνεια ξαφνιάζοντας το κοινό.

Αυτά είναι μερικά παραδείγματα με ευτυχή κατάληξη. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που δεν κατάφεραν να νικήσουν το τέρας της κατάθλιψης. Ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα της Γερμανίας στη θέση του τερματοφύλακα, ο Ρόμπερτ Ένκε, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει και να αντιμετωπίσει κάποιες προσωπικές δυσκολίες. Έβαλε τέλος στη ζωή του το 2009 και βύθισε σε θλίψη τον ποδοσφαιρικό κόσμο. «Σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί το burnout και όλες αυτές οι αγχώδεις ή αρνητικές σκέψεις, είναι πολύ πιθανό ένας αθλητής ή μία αθλήτρια να εμφανίσει σημάδια κατάθλιψης. Ξεκινάει πολλές φορές με σκέψεις κατωτερότητας, αλλαγές διάθεσης, και στη συνέχεια μετατρέπεται σε βαριά ψυχολογία. Ο ασθενής μπορεί να κλαίει χωρίς να ξέρει τον λόγο, εμφανίζει ψυχοσωματικά, προβλήματα στον ύπνο και στο τέλος μπορεί να έρθει η ολική κατάρρευση. Άρνηση να σηκωθεί κάποιος από το κρεβάτι, απουσία απο προπονήσεις, αποξένωση από άτομα ακόμα και αυτοκτονικό ιδεασμό» σημειώνει η διακεκριμένη οργανωσιακή ψυχολόγος.

Πολλοί είναι οι παθόντες που στη σύγχρονη εποχή προσπαθούν να μιλούν ανοιχτά για την κατάθλιψη σε μια προσπάθεια να φύγει επιτέλους ολοκληρωτικά το στίγμα για τις ασθένειες ψυχικής υγείας. Διάσημοι αθλητές και αθλήτριες παίρνουν μέρος σε διάφορους τέτοιους σκοπούς και πλέον όλο και περισσότεροι άνθρωποι είναι ανοιχτοί στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Η γνωστή ψυχολόγος μάς ανέφερε σχετικά με αυτό ότι «Είναι σημαντικό για τους γνωστούς αθλητές με τέτοια ζητήματα να ανοίγονται για εκείνα στον υπόλοιπο κόσμο. Έχουν μία σειρά από πολλές φόρμες να μιλήσουν και να γίνουν γνωστές οι ιστορίες τους. Έχουν, με λίγα λόγια, δύναμη και μαζί με αυτή έχουν και μία ευθύνη. Ίσως αυτό να μην φαίνεται σημαντικό σε κάποιους, όμως είναι ένα μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτό. Ο αθλητισμός ταλανίζεται από το πρότυπο του άνδρα που είναι γερός, δεν χρειάζετα βοήθεια και αν ανοιχτεί γι΄αυτό, μπορεί να δεχθεί κριτική. Είναι κάτι ξεκάθαρα τοξικό και ο παγκόσμιος αθλητισμός είναι αναγκαίο να απεμπλακεί από αυτές τις σκέψεις. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, όμως σίγουρα έχουμε δουλειά ακόμα μέχρι το στίγμα να φύγει τελείως. Πρέπει να δείξουμε στους αθλητές ή τις αθλήτριες πως δεν μας ενδιαφέρει μόνο μία πτυχή της προσωπικότητάς τους».

Παιδιά και ψυχική υγεία στον αθλητισμό

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά; Ανάμεσα σε πολλούς έφηβους είναι μερικοί ή μερικές, που γεννήθηκαν με κάποιο μοναδικό χάρισμα σε ένα άθλημα. Από πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουν σε έναν διαφορετικό τρόπο ζώης, με πολλές στερήσεις στην καθημερινότητά τους, η οποία την ίδια ώρα έχει και αισθητές διαφορές σε σχέση με εκείνη των συνομηλίκων τους. Μάλιστα πολλοί κάτω των 18 είναι αθλητικά ποροχωρημένοι σε τέτοιο σημείο ώστε να αγωνίζονται σε αντρικά ή γυναικεία τμήματα συμμετέχοντας πλήρως στις προπονήσεις των ομάδων και έχοντας συμπεριφορά επαγγελματία αθλητή.

«Ο πρωταθλητισμός είναι πολλές φορές προβληματικός όταν μιλάμε για παιδιά» αναφέρει η Ζωή Φράγκου και προσθέτει Ο συνδυασμός της έλλειψης κουλτούρας και διάφορων ειδών υποδομών ειδικότερα στην Ελλάδα μαζί με τον ανταγωνισμό και τη συνεχή κεφαλαιοποίηση των ταλέντων τους, οδηγεί πολλά παιδιά στο να μην αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις η παρουσία ψυχολόγου είναι επιβεβλημένη και θα πρέπει οι γονείς να το ενθαρρύνουν μαζί με τους προπονητές. Οι ειδικοί είναι εκεί για να κάνουν συστάσεις, να αναπτύσσουν στα παιδιά τον εσωκεντρισμό δείχνοντας έναν τρόπο τα κίνητρα τους να έρχονται από μέσα προς τα έξω. Με λίγα λόγια ασχολούμαι με αυτό σε τόσο απαιτητικό επίπεδο γιατί κάνει εμένα προσωπικά χαρούμενο και δεν το κάνω για να μην απογοητεύσω τους γονείς μου. Έτσι δουλεύουν πολύ και πάνω στην αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή τους».

Ψυχικές ασθένειες και αθλητισμός στην Ελλάδα

Ένα από τα πράγματα που τόνισε πάνω από μία φορά στη συζήτηση μας η Οργανωσιακή Ψυχολόγος και Leadership Developer είναι ότι οι ειδικοί βρίσκονται εκεί για να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκείνους και έναν επαγγελματία αθλητή ή αθλήτρια. Οι συχνές επισκέψεις σε έναν θεραπευτή ψυχικής υγείας μπορεί να έχει πολλάπλά οφέλη για τον αθλητή. «Οποιοσδήποτε άνθρωπος όταν βλέπει ότι μια εταιρεία ή ένας αθλητικός σύλλογος βάζει ψηλά τη ψυχική υγεία είναι χαρούμενος. Αισθάνεται ότι ανήκει κάπου, είναι μέρος του συνόλου και στο τέλος τον ενδιαφέρει να πετύχει η ομάδα εκτός από την επίτευξη προσωπικών στόχων. Σε αντίθετη περίπτωση παρατηρούνται φαινόμενα απουσιασμού από προπονήσεις ή εγωιστικών συμπεριφορών εντός των αποδυτηρίων» πρόσθεσε η διακεκριμένη ψυχολόγος.

Οι επαγγελματίες αθλητές που αγωνίζονται στο υψηλότερο επίπεδο στη χώρα μας και έχουν κατά βάση λύσει το βιοποριστικό τους πρόβλημα, φυσικά δεν είναι η πλειοψηφία. Για κάθε έναν αθλητή η αθλήτρια που λατρεύεται σαν θεός στα γήπεδα το Σαββατοκύριακό υπάρχουν χιλιάδες άλλοι σε μικρότερες κατηγορίες που βγάζουν πολύ λιγότερα χρήματα, δεν θα μάθεις ποτέ το ονομά τους και όταν αναγκαστικά φτάσει η ώρα αποσυρθούν έχουν να αντιμετωπίσουν το στρες του να μένεις χωρίς δουλειά. «Ένας ειδικός και ειδικότερα ένας οργανωσιακός ψυχολόγος μπορεί να δώσει μεγάλη βοήθεια σε αυτούς τους ανθρώπους. Ουσιαστικά τους δίνει τα εργαλεία για να δομήσουν ένα back up σχέδιο. Δεν υπάρχει κανείς ανάμεσα μας που να μην έχει την αγωνία του τι θα κάνει αύριο. Όλοι έχουν την ανάγκη αυτή μέσα τους. Οι αθλητές έχουν δομήσει τη ζωή τους με βάση τον αθλητισμό, έτσι μία καλή δόμηση σε αυτό το κομμάτι τους μειώνει το στρες και παράλληλα τους βοηθάει να είναι συγκεντρωμένοι σε αυτό που κάνουν όσο είναι ενεργοί».

Σε τι κατάσταση είμαστε στην Ελλάδα σε σχέση με τα θέματα ψυχικής υγείας; Οι ομάδες και οι μεγάλοι σύλλογοι προσπαθούν να ακολουθήσουν και να συμβαδίσουν με τις επιταγές της νέας εποχής; «Ενώ ο αθλητισμός στο υψηλό επίπεδο έχει πολλούς πόρους, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως στην Ελλάδα ακόμα πολλοί αμελούν τα ζητήματα ψυχικής υγείας στους αθλητές. Πολλοί και πολλές συνεχίζουν να διακατέχονται από την νοοτροπία της κοινωνίας μας, που μας θέλει να πιστεύουμε ότι μπορούμε να τα διαχειριστούμε όλα μόνοι μας. Στο ποδόσφαιρο αυτό παρατηρείται ακόμα πιο έντονα σε σχέση με άλλα αθλήματα, καθώς πολλοί το αντιμετωπίζουν ως ένα fashion project και όχι ως πάθος. Η απουσία ψυχολόγων είναι ένα ζήτημα που θέλει επίλυση και ήρθε η ώρα για την εισαγωγή νέων συστημάτων και διαδικασιών».

Όλα αυτά βέβαια την ώρα που στο εξωτερικό όσοι ασχολούνται με τον αθλητισμό προσπαθούν να το πηγαίνουν εδώ και μερικά χρόνια ένα βήμα παραπάνω. Οι ομάδες της Πρέμιερ Λιγκ έχουν πάντα φορεμένα στις προπονήσεις μόνιτορ που μετράνε τη ψυχολογική συμπεριφορά των αθλητών εντός και εκτός αγωνιστικού χώρου. Τα τεχνικά team προσλαμβάνουν διάφορους σπεσιαλίστες, που έχουν να κάνουν με τη ψυχική υγεία, γιατί η βελτίωση των παικτών δεν τελειώνει μέσα στα όρια ενός γηπέδου. Ακόμα και σε αυτό όμως η τεχνολογία με τη βοήθεια της AI βοηθάει τους πρωταγωνιστές να δουλεύουν σε καταστάσεις, που μπορεί να τους συμβούν εντός γηπέδου.

Αυτό που μένει από την κουβέντα αυτή είναι πως υπάρχουν επαγγελματίες στη χώρα μας που νοιάζονται για τη ψυχική υγεία των επαγγελματιών στον αθλητισμό. Οι παθήσεις ψυχικής υγείας είναι ένα υπαρκτό ζήτημα στον χώρο, το οποίο ζήτα επίλυση. Η ευαισθητοποίηση είναι ένα σημαντικό κομμάτι ώστε να μπορέσουν περισσότεροι να πουν τις δικές τους ιστορίες μακριά από το κοινωνικό στίγμα.