Οι σύγχρονες τελετουργίες του Μουντιάλ

Κάθε βράδυ, στην Κόκκινη Πλατεία εκτυλίσσεται ένα μικρό δράμα. Δεκάδες τηλεοπτικοί ρεπόρτερ, ιδροκοπούν για να βγάλουν ζωντανές συνδέσεις, την ώρα που μεθυσμένοι, αποχαλινωμένοι ή απλά χαζοχαρούμενοι φίλαθλοι τους περιτριγυρίζουν, τους πειράζουν, τους φιλούν, κάνουν photobombing ή λένε τη βλακεία τους on κάμερα. Οι ρεπόρτερ δεν μπορούν να πάνε σε μια απόμερη γωνιά για να δώσουν την ανταπόκρισή τους. Είναι υποχρεωμένοι να φέρουν στα σπίτια μας μια γεύση από τον παλμό και την ατμόσφαιρα του Μουντιάλ. Για αυτό άλλωστε τους έστειλε το κανάλι τους στην άλλη άκρη του κόσμου.

Σ’ αυτά τα γιγάντια, παγκόσμιου βεληνεκούς event κατανοείς καλύτερα τον όρο «Ανθρωπόκαινος εποχή» που έχει εισαχθεί τα τελευταία χρόνια από τους επιστήμονες. Αισθάνεσαι επίσης το άρωμα της παρακμής και του παραλογισμού που διαπνέει τον κόσμο μας. Τέσσερα χρόνια πριν, οι τηλεθεατές που παρακολούθησαν το Μουντιάλ της Βραζιλίας ήταν κάπου 3,2 δισεκατομμύρια  –λίγο λιγότεροι από τον μισό πληθυσμό της Γης. Φέτος, ο αριθμός θα είναι ακόμα μεγαλύτερος. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι θεατές είναι άντρες. Όσο και αν οι τηλεσκηνοθέτες επιλέγουν διαρκώς γυναικεία πρόσωπα στην εξέδρα, το ποδόσφαιρο εξακολουθεί να ενδιαφέρει, κατά κύριο λόγο, το πιο τριχωτό και πολεμοχαρές από τα δύο φύλα. Πρόκειται, άλλωστε, για μια τελετουργική αναπαράσταση κυνηγιού και πολέμου, όπως υποστηρίζει ο ζωολόγος Ντέσμοντ Μόρις στο μνημειώδες “The soccer tribe” (Η φυλή του ποδοσφαίρου). Όχι τυχαία, σε όλες σχεδόν τις χώρες και τις γλώσσες, η ποδοσφαιρική επικράτηση και το γκολ παρομοιάζονται με τη σεξουαλική πράξη -με τους νικητές να βρίσκονται πάντα σε ενεργητικό ρόλο.

Γενικά, η νίκη χαρίζει ενέσεις αυτοπεποίθησης και υπερηφάνειας, την ψευδαίσθηση πως όλα πάνε καλά. Ακόμη και ένα γκολ της παρηγοριάς μπορεί να αποδειχτεί σημαντικό, όπως έδειξαν τα τρελά πανηγύρια των Παναμέζων στην ήττα 6-1 από την Αγγλία. Γενικά, πάντως, όσο πιο απολυταρχικό, είναι ένα καθεστώς, τόσο περισσότερο επενδύει στη ποδοσφαιρική νίκη. Δεν χρειάζεται κανείς να είναι Χόρχε Βιντέλα για να εκμεταλλευτεί την κούφια αίσθηση εθνικής υπεροχής που χαρίζει το ποδόσφαιρο. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν σίγουρα θα ένιωσε να ψηλώνει μερικούς πόντους πάνω από το 1,68 (τόσο τον μετρούν οι πολέμιοί του, οι υποστηρικτές του τον βγάζουν 1,71) όταν ο Ακινφέεφ απέκρουσε με ακροβατικό τρόπο το τελευταίο πέναλτι των Ισπανών. Ποιος μπορεί όμως να τον κατηγορήσει; Μήπως έχουμε ξεχάσει τα δικά μας, πριν από δεκατέσσερα χρόνια; Τότε που ο Κώστας Καραμανλής χοροπηδούσε δίπλα στον Βασίλη Γκαγκάτση στην εξέδρα του Ντα Λουζ και όλοι, λίγο πολύ, συμμεριζόμασταν την άποψη, πως ο ποδοσφαιρικός θρίαμβος και η μετέπειτα επιτυχής (τρομάρα μας) διοργάνωση της Ολυμπιάδας, αντανακλούσαν την γενικότερη αξία μας;         

Αν, πάντως, αφήσεις στην άκρη αυτή την βλακώδη και μάλλον επικίνδυνη πλευρά του Μουντιάλ, μπορεί και να το απολαύσεις. Είναι άλλωστε μια από τις λίγες τελετουργίες που, με αμφιλεγόμενο έστω τρόπο, φέρνουν κοντά τους λαούς. Επιπλέον, φέτος βλέπουμε και καλύτερη μπάλα σε σχέση με προηγούμενες διοργανώσεις, ενώ μπορούμε να διακρίνουμε ξανά διαφορές στο ποδοσφαιρικό στυλ των ομάδων. Οι Γάλλοι καλπάζουν με χαρούμενη αφέλεια στο ανοιχτό γήπεδο. Οι Ισπανοί ήταν ικανοί να αλλάζουν πάσες μέχρι τη δευτέρα παρουσία. Οι Γερμανοί πίστεψαν και οι ίδιοι ότι πάσχουν από την αλαζονεία την οποία -μάλλον άδικα- τους καταλογίζουν. Οι Βέλγοι είναι συγκροτημένοι και μπαλαδόροι, μα επίσης αφελείς. Οι Ιάπωνες ακούραστοι και ικανοί, αλλά εκνευριστικά έντιμοι –και το πλήρωσαν. Οι Βραζιλιάνοι είναι Βραζιλιάνοι, χωρίς όμως την προσωπικότητα και το ειδικό βάρος που είχαν στα προ του 2002 Μουντιάλ (μπορεί κανείς να φανταστεί τον Σώκρατες να αλλάζει κούρεμα και χρώμα μαλλιών από αγώνα σε αγώνα;).

Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στο αφήγημα του φετινού μουντιάλ είναι η παρουσία των παλαίμαχων, των σαμάνων της φυλής. Δεν είναι μόνο ο κλασικός Μαραντόνα και το γνωστό θλιβερό σόου του. Έχουμε τους Χιγκίτα και Βαλντεράμα, οι οποίοι δεν έχουν χάσει ούτε τρίχα. Έχουμε τον Πίτερ Σμάιχελ, εντυπωσιακά fit στα πενήντα τέσσερα του, να καμαρώνει το βλαστάρι -αντίγραφό του. Έχουμε και τον Σούκερ, γκριζαρισμένο και φαρδύ, να σου θυμίζει πως τα χρόνια πέρασαν απρόσμενα γρήγορα και πως ούτε και εσύ είσαι σε καλύτερη κατάσταση.   

Την παράσταση πάντως την κλέβει δίχως άλλο το VAR. Από τη μία οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως ταιριάζει γάντι σε μια εποχή όπου δεν έχει τόση σημασία η πραγματικότητα, αλλά η καταγραφή και η ανάλυση της. Από την άλλη, ένα βασικό κομμάτι του τελετουργικού διαταράσσεται. Ο διαιτητής ξεφορτώνεται μεγάλο μέρος της ευθύνης, με αποτέλεσμα η έτσι και αλλιώς ασαφής έννοια της απονομής της δικαιοσύνης να γίνεται τώρα και απρόσωπη. Είναι όμως ακόμα νωρίς για να κρίνουμε το VAR. Οι πραγματικές του δυνατότητες θα φανούν μόλις εφαρμοστεί στο ελληνικό πρωτάθλημα. Όταν ο πρώτος πρόεδρος μπουκάρει, παρέα με τους φουσκωτούς φίλους του, στο καμαράκι με τα μόνιτορ, το σύστημα θα αρχίσει να λειτουργεί ρολόι.