Ρίχαρντ Ζόργκε: «Ο σημαντικότερος κατάσκοπος του 20ού αιώνα»

Δεν είναι λίγοι αυτοί που τον χαρακτήρισαν «σημαντικότερο κατάσκοπο του 20ού αιώνα». «Ένα συγκλονιστικό παράδειγμα επιτυχημένης κατασκοπίας», έγραψε γι’ αυτόν ο αμερικανός στρατηγός Ντάγκλας Μακ Άρθουρ. «Η δουλειά του ήταν άψογη», κατά τον «συνάδελφο» του Κιμ Φίλμπυ. Ενώ για τον Ιαν Φλέμινγκ ήταν «ο άνθρωπος τον οποίο θεωρώ ως τον εκπληκτικότερο κατάσκοπο στην ιστορία». Δεν είναι επίσης λίγοι αυτοί που θεώρησαν τις πληροφορίες του ως κατασκόπου τόσο σημαντικές που συνέβαλαν αποφασιστικά στη νίκη της Σοβιετικής Ένωσης και των Συμμάχων κατά του ναζιστικού Άξονα.

Ο Ρίχαρντ Ζόργκε (που γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 4 Οκτωβρίου του 1895) δεν έζησε απλώς μια πολυτάραχη ζωή, έζησε πολύ περισσότερες. Γεννήθηκε στη Ρωσία αλλά μετακόμισε μικρός με την οικογένεια του στη Γερμανία. Υπηρέτησε στον γερμανικό στρατό κατά τον πρώτο παγκόσμιο Πόλεμο, όπου και τραυματίστηκε. Νοσηλευόμενος έγινε κομμουνιστής. Σπούδασε οικονομικά στα πανεπιστήμια του Βερολίνου, του Κιέλου και του Αμβούργου. Έγινε μέλος του Γερμανικού Κ. Κ. Επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση και στρατολογήθηκε από την OGRU, την πρόδρομο της KGB. Άρχισε την πορεία του ως κατάσκοπος ξαναγυρίζοντας στη Γερμανία και, παριστάνοντας τον φιλοναζί δημοσιογράφο. Γράφει σε φιλοναζιστικές εφημερίδες και γίνεται μέλος του ναζιστικού κόμματος. Παραλλήλως στήνει πυρήνες αντιναζιστικών πληροφοριοδοτών και στέλνει τις πληροφορίες που συλλέγει στη Μόσχα. Το 1930, με εντολή των Σοβιετικών πηγαίνει στη Σαγκάη, ως γερμανός ανταποκριτής πάντα, απ’ όπου και ενημερώνει για τις κινεζικές εξελίξεις. Τρία χρόνια μετά τον βρίσκουμε στο Τόκυο, «ανταποκριτή» πάντα φιλοναζιστικών εντύπων.

Χάρη στη γοητεία του, τον κοσμοπολιτισμό, τις γνώσεις και τις ικανότητες του, διεισδύει, με τη βοήθεια και των αντιναζιστών Ιαπώνων που έχει ο ίδιος στρατολογήσει, στους ανώτερους πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους της χώρας αλλά και στη γερμανική πρεσβεία. Βρίσκεται στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής του Τόκυο, γλεντώντας, πίνοντας και δημιουργώντας εφήμερες σχέσεις με εκπροσώπους του άλλου φύλλου –ενώ, ταυτοχρόνως στέλνει διαρκώς κωδικοποιημένα μηνύματα στη Μόσχα. Τον καλούν πίσω στη Σοβιετική Ενωση αλλά αρνείται –γνωρίζοντας τι συμβαίνει εκεί- να επιστρέψει. (Οι δύο προηγούμενοι «χειριστές» του, που επέστρεψαν, εκτελέστηκαν ως «σύμμαχοι του εχθρού και εχθροί του λαού»).

Και επιμένει: Δύο από τις σημαντικότερες πληροφορίες που στέλνει στη Μόσχα θα μείνουν στην Ιστορία. Η πρώτη αφορά την ημερομηνία της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση. Η Επιχείρηση «Μπαρμπαρόσσα» θα αρχίσει στις 20 Ιουνίου του 1941, ενημερώνει τη σοβιετική εξουσία, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει από τη γερμανική πρεσβεία. Ο Στάλιν αγνοεί την πληροφορία. («Σιγά μη δώσω σημασία σ’ έναν τύπο που τα πίνει στα μπουρδέλα του Τόκυο», φημολογείται πως απάντησε όταν τον ενημέρωσαν). Η εισβολή γίνεται τελικά στις 22 Ιουνίου και έχει τραγικές επιπτώσεις για την απροετοίμαστη άμυνα της ΕΣΣΔ.

Η δεύτερη πληροφορία έχει –ευτυχώς– καλύτερη τύχη: Ο Ζόργκε ενημερώνει την ηγεσία του Σοβιετικού στρατού πως οι Ιάπωνες δεν σχεδιάζουν στο άμεσο μέλλον να επιτεθούν στη Σοβιετική Ενωση. Αποτέλεσμα: 18 ταξιαρχίες, 1.700 τανκς και πάνω από 1.500 αεροπλάνα μετακινούνται από τα ανατολικά σύνορα για να ριχτούν στη «Μάχη της Μόσχας», σε μία από τις αποφασιστικότερες καμπές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα απανωτά, ωστόσο, μηνύματα από τον ασύρματο του Ζόργκε τραβούν την προσοχή των ιαπωνικών μυστικών υπηρεσιών. Τρείς μήνες μετά τον συλλαμβάνουν, αφού έχουν ήδη συλλάβει τους ιάπωνες συνεργάτες του. (Και που καλό είναι να αναφερθούν, για τη γενναιότητα τους, τα ονόματα τους: Hotsumi Ozaki και Miyagi Yotoku, μαζί και με το όνομα του χειριστή του ασυρμάτου Max Clausen). Η Kempeitai –οι ιαπωνικές μυστικές υπηρεσίες, δηλαδή, στην αρχή θεωρούν πως είναι πράκτορας της Abwehr –της γερμανικής μυστικής υπηρεσίας. Οι Γερμανοί μένουν έκπληκτοι και το αρνούνται κατηγορηματικά. Ο Ζόργκε βασανίζεται απάνθρωπα –και ομολογεί.

Οι Ιάπωνες προτείνουν –τρείς φορές– στους Σοβιετικούς να τον ανταλλάξουν με έναν πρόσφατα συλληφθέντα δικό τους πράκτορα. Οι Σοβιετικοί αρνούνται πως ο Ζόργκε είναι δικός τους, σοβιετικός, πράκτορας, τον αποκηρύσσουν –και δεν αποδέχονται την ανταλλαγή. Ο Ζόργκε δικάζεται, καταδικάζεται ως κατάσκοπος, και πεθαίνει στην κρεμάλα, τον Νοέμβριο του 1944.

Το κομμουνιστικό καθεστώς τον έχει καταδικάσει ως «κοσμοπολίτη, μέθυσο και γυναικά» σε σχετική, μυστική, απόφαση του ΠΓ του ΚΚΣΕ το ’44, ώστε να μην εκτεθεί ο ίδιος ο Στάλιν. Τον αποκαθιστούν είκοσι χρόνια αργότερα, το 1964. Του αποδίδουν τον τίτλο του «Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης». Τον κάνουν μάλιστα και γραμματόσημο.

(Γιατί όμως τώρα ο Ζόργκε; Πιθανόν γιατί –πέρα από τις χρονολογικές συμπτώσεις– και ενώ είναι μέσα στη μόδα μυθιστορήματα, ταινίες και τηλεοπτικές σειρές με ήρωες κατασκόπους, ελάχιστοι αναφέρονται σ’ αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα των «σκοτεινών διαδρόμων της πολιτικής αλλά και της ψυχής», όπως ήθελε να χαρακτηρίζει ο Τζον Λε Καρέ τους ήρωες του. Ή, γιατί, όπως έγραψε στην Washington Post ο Carl Bernstein (ο ερευνητής δημοσιογράφος, που μαζί με τον Bob Woodward, αποκάλυψε το σκάνδαλο του Watergate): «Κάπου ανάμεσα στους Τζέιμς Μποντ και τους «Ανθρώπους του Σμάιλι», έχουμε αγνοήσει τη σημαντικότερη ιστορία κατασκοπίας του 20ού αιώνα –τον Ρίχαρντ Ζόργκε, που τα κατορθώματα του συνέβαλαν στο να αλλάξει η Ιστορία»).