Ο Σένα, για τους φίλους «Μπέκο», έκανε ό,τι κάνουν όλοι οι πρωταθλητές, αλλά λίγο περισσότερο: πίεζε τον εαυτό του πέρα από τα όρια, μετατόπιζε διαρκώς το σημείο θραύσης
Σαν σήμερα το 1994 πέθανε ο Άιρτον Σένα, που οδηγούσε αμείλικτα τρομάζοντας τους άλλους οδηγούς, τους θαυμαστές του και τον ίδιο του τον εαυτό.
Τo 1990, μετά το ιαπωνικό γκραν πρι στη Σουζούκα, είδα στην τηλεόραση μια συζήτηση του Άιρτον Σένα με τον Τζάκι Στιούαρτ. Αφορμή ήταν η γωνιακή σύγκρουση μεταξύ του Σένα, που οδηγούσε ΜακΛάρεν Χόντα, και του Αλέν Προστ, που οδηγούσε, για τελευταία χρονιά, Φερράρι: το 1989, παρόμοια σύγκρουση είχε καταλήξει στην πρωτιά του Προστ· το 1990 ο Σένα πήρε την εκδίκησή του. Ο Στιούαρτ, ως οδηγός παλιότερης γενιάς, δεν συμφωνούσε με την επιθετικότητα του Βραζιλιάνου την οποία εκλάμβανε ως οδική οργή: ο παλαίμαχος Σκοτσέζος δεν είχε δει ακόμα τον Μαξ Φερστάπεν (που ήταν τότε αγέννητος) για να διαπιστώσει πού θα έφτανε η ανταγωνιστική επιθετικότητα. Ρωτούσε λοιπόν τον Σένα πώς πήρε την απόφαση να καλύψει το ελάχιστο gap με τον Προστ στον 46ο γύρο διακινδυνεύοντας ατύχημα. Ο Σένα αντέδρασε: «Πώς μπορείς να το λες εσύ αυτό, Τζάκι; Όποιος δεν καλύπτει τα gaps δεν είναι οδηγός αγώνων. Τρέχω για να νικήσω, όχι για είμαι απλώς γρήγορος». «Μα», επέμεινε ο Στιούαρτ, «κάθε τόσο τρακάρεις… Η τεχνική σου έχει εξελιχθεί σε πόλεμο στα σιρκουί».
Η συζήτηση συνεχίστηκε με τον Σένα να υπερασπίζεται το στιλ του –«δεν θέλω να τερματίζω δεύτερος»– και με τον Τζάκι Στιούαρτ να αναστενάζει σαν να του έλεγε: «Θα το φας το κεφάλι σου». Ταχύτητα ναι, αλλά και κομψότητα και ψυχραιμία και αθλητικό πνεύμα. Τα σιρκουί δεν είναι ο γύρος του θανάτου.
Οι παλιότεροι οδηγοί ήταν λιγότερο παράτολμοι – ο Φάντζιο και ο Στέρλινγκ Μος, αν και θαύμαζαν τη μαχητικότητα της νεότερης γενιάς, παραδέχονταν ότι οδηγοί σαν τον Σένα και τον Σουμάχερ τούς έκοβαν το αίμα. Ζεύγη εχθρών υπήρχαν πάντα –Ζιλ Βιλνέβ και Ντιντιέ Πιρονί, Νίκι Λάουντα και Τζέιμς Χαντ– όμως η ένταση στις πίστες μεγάλωνε· η ατμόσφαιρα της Φόρμουλα 1 θύμιζε ταυρομαχίες· «Θάνατος το απόγευμα» όπως έλεγε ο Χέμινγουεϊ· the Big One στην αργκό των αγώνων.
Πρωτοείδα τον Σένα (στην πραγματικότητα, άκουσα τον κινητήρα της Λότους-Χόντα) στο Ντιτρόιτ το καλοκαίρι του 1987, όπου είχα πάει για μια συναυλία της Αρίθα Φράνκλιν. Εκείνη την εποχή είχα ξεμείνει από οδηγούς-ινδάλματα: δεν μου άρεσε ούτε ο Νίκι Λάουντα, ούτε ο Σουμάχερ – ή μάλλον είχα μείνει πίσω, στον Φιτιπάλντι τον πρεσβύτερο. Άρχισα να παρακολουθώ τον Σένα· περίμενα ότι θα τον δω λάιβ στην Ιντιανάπολη, αλλά δεν έτρεξε ποτέ στο Indy500· ή στο Μονακό, αν και το Μονακό μού φαινόταν υπερβολικά αργό και στριμωγμένο για να τον χωρέσει. Εν πάση περιπτώσει, όταν το 1999 ήμουν στο Μονακό (όπου για να παρκάρω αναγκάστηκα να καταφύγω σ’ ένα χωριό δέκα χιλιόμετρα μακριά) ο Σένα ήταν ήδη νεκρός. Έτσι, δεν τον είδα ποτέ από τις κερκίδες. Τον είδα στην τηλεόραση· στις εκπομπές του Άρη Σταθάκη.
Ο Σένα, για τους φίλους «Μπέκο», έκανε ό,τι κάνουν όλοι οι πρωταθλητές, αλλά λίγο περισσότερο: πίεζε τον εαυτό του πέρα από τα όρια, μετατόπιζε διαρκώς το σημείο θραύσης. Αποφασιστικότητα, ένστικτο, σκληρή δουλειά· προπάντων, η ιδέα ότι δεν υπάρχει γυάλινη οροφή, ότι μπορείς να κάνεις ένα ακόμα βήμα προς τα μπρος και προς τα πάνω. Οδηγούσε αμείλικτα τρομάζοντας τους άλλους οδηγούς, τους θαυμαστές του και τον ίδιο του τον εαυτό. Συγχρόνως, είχε μια δυνατότητα ψυχικής και διανοητικής συγκέντρωσης σαν να χρησιμοποιούσε μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου από εκείνο που χρησιμοποιούμε εμείς οι υπόλοιποι· σαν να αναζητούσε έναν όλο και καλύτερο εαυτό στον παραλογισμό της ταχύτητας.
Ο Σένα ανακηρύχθηκε πρωταθλητής στη Φόρμουλα 1 τρεις φορές· το 1994, μόλις είχε εγκαταλείψει τη ΜακΛάρεν και είχε προσχωρήσει στη Γουίλλιαμς στη θέση του Προστ. Αλλά, στις δοκιμές πριν από τη σεζόν, φαινόταν ανήσυχος· δεν ένιωθε άνετα στο όχημα· όλα – από το κάθισμα και το τιμόνι μέχρι τις διαστάσεις του χώρου– του φαίνονταν «λάθος»· παραπονιόταν ότι το μονοθέσιο του προκαλούσε στρες. Σκεφτόμουν να γράψω ένα βιβλιαράκι εμπνευσμένο από το «Ζεν και η τέχνη συντήρησης της μοστοσικλέτας» του Πίρσινγκ, με τίτλο «Ζεν και η τέχνη της οδήγησης»: αλλά, όπως συμβαίνει μερικές φορές, το βιβλίο κατέληξε στο ΝΗΧ (νεκροταφείο ημιτελών χειρογράφων). Το αναφέρω επειδή, βλέποντας στην τηλεόραση τον Σένα, αισθανόμουν ότι η φιλοσοφία του στο τιμόνι ενείχε κάποιο μοιραίο σφάλμα που τα μέτρα ασφαλείας των αγώνων δεν μπορούσαν να διορθώσουν.
Το γκραν πρι στην Ίμολα ήταν εξαρχής επεισοδιακό: όποιος ασχολείται με τους αγώνες αυτοκινήτων ξέρει τα καθέκαστα. Στις 30 Απριλίου, στις κατατακτήριες, σκοτώθηκε ο Ρόλαντ Ρατσενμπέργκερ· και μια μέρα νωρίτερα, ο συμπατριώτης του Σένα, o rookie Ρούμπενς Μπαρικέλο ανετράπη με την Τζόρνταν στη διάρκεια των ελεύθερων δοκιμαστικών ενώ έτρεχε με 230 χιλ./ώρα. Το μονοθέσιο σταθεροποιήθηκε ανάποδα μετά από δυο περιστροφές· για κάμποσα δευτερόλεπτα ο Μπαρικέλο ήταν εγκλωβισμένος. Τέλος, βγήκε ζωντανός μ’ ένα σπασμένο γόνατο. Μερικά χρόνια αργότερα είχα déjà vu: στην Ιντιανάπολη είδα το μπλε Νταλλάρα-Χόντα του Μάικ Κόνγουεϊ να τινάζεται στον αέρα· κι ενώ περιμέναμε ότι δεν είχε μείνει τίποτα από τον οδηγό, ο Κόνγουεϊ είχε σπάσει μονάχα ένα πόδι κι έναν σπόνδυλο.
Μετά τα γεγονότα της Παρασκευής και του Σαββάτου, ο Σένα ήταν αναστατωμένος: ο Σιντ Γουότκινς (ο περίφημος νευροχειρουργός που συνεργαζόταν με την Ένωση της Φόρμουλα 1 από το 1978) του πρότεινε να μην πάρει μέρος στον αγώνα της Κυριακής: «Πάμε να ψαρέψουμε πέστροφες στο ποτάμι», του είπε, λες και ήταν δυνατό να περιμένει ο Σένα το τσίμπημα της πέστροφας, ενώ θα εκτυλισσόταν επική μάχη ανάμεσα στoν Σουμάχερ, τον Ντέιμον Χιλ και τον Μπέργκερ. Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα. Οι περισσότεροι οδηγοί είχαν εμπειρία από καταρρακτώδεις βροχές, από αγώνες με πυκνή ομίχλη και περιορισμένη ορατότητα. Αλλά και η Κυριακή άρχισε με προβλήματα – ο Πέντρο Λαμύ έπεσε πάνω στο όχημα του Λέτο προκαλώντας μικροζημιές, μικροτραυματισμούς, επιβράδυνση της ταχύτητας και σύντομη διακοπή του αγώνα στον 5ο γύρο προκειμένου να καθαριστεί το οδόστρωμα από τα θραύσματα των ελαστικών. Στη συνέχεια, ενώ ο Σένα προηγούνταν –ήταν από τους καλύτερους στο να πετυχαίνει τον απόλυτο χρόνο σε ένα μοναδικό γύρο– στη στροφή Ταμπουρέλο (ακόμα μια dead man’s curve), όπου το 1989 είχε προσκρούσει ο Γκέραντ Μπέργκερ, το μονοθέσιο της Γουίλλιαμς πετάχτηκε στον αέρα με 310 χλμ./ώρα και χτύπησε πλαγιομετωπικά στον τοίχο με 218 χλμ./ώρα. Τρία χτυπήματα στο κεφάλι, το καθένα από τα οποία ήταν θανατηφόρο. (Ο Γκέραρντ Μπέργκερ, αν και είχε χτυπήσει στον τοίχο με 290 χλμ./ώρα, είχε βγει σώος από το φλεγόμενο μονοθέσιο της Φερράρι.) Τον Σένα ακολουθούσαν ο Σουμάχερ και ο Γκέραρντ. Κόκκινη σημαία, κομφούζιο, διακοπή του αγώνα, το κίτρινο κράνος ακίνητο στο πιλοτήριο: μετέωρος χρόνος· για τη Φόρμουλα 1 ένα δευτερόλεπτο είναι αιωνιότητα.
Mετά τον θάνατο του Σένα, ένας από τους οδηγούς, ο Ερίκ Κομά, που είχε κινδυνέψει στο βελγικό γκραν πρι το 1992 (ο Σένα τού είχε, κατά κάποιον τρόπο, σώσει τη ζωή) αποσύρθηκε οριστικά από τους αγώνες της Φόρμουλα 1. To γκραν πρι συνεχίστηκε από τον 6ο γύρο· πρώτος τερμάτισε ο Σουμάχερ. Πέρασαν 28 χρόνια χωρίς Big One: το όνειρο του Τζάκι Στιούαρτ για ταχύτητα με ασφάλεια σχεδόν πραγματοποιήθηκε.
Σ’ έναν ολοένα και περισσότερο ηλεκτρικό κόσμο, είναι μια ανακούφιση και μια τζούρα καθαρόαιμης ευδαιμονίας να μπορείς ακόμα να ακούς έναν κινητήρα να αφυπνίζεται
12°
