Σήμερα, συμπληρώνονται 20 χρόνια από το χαμό του Στάνλεϊ Κιούμπρικ και δεν είναι υπερβολή να αναφερθεί ότι αυτός ο ιδιότροπος, κακότροπος, μυστηριώδης δημιουργός, που επέμενε με εμμονή να κάθεται μακριά από τη δημοσιότητα, αποκτώντας μια μυθική διάσταση – δεν είναι τυχαίο ότι στο Χόλιγουντ τον έλεγαν «ο θεός» - μπορεί να εμφανιστεί, με κάποιο μαγικό τρόπο και να αναγγείλει το νέο του κινηματογραφικό του σχέδιο..
Ο Κιούμπρικ, πέθανε στις 7 Μαρτίου του 1999, το βράδυ στον ύπνο του, ενώ οι κινηματογραφόφιλοι ανέμεναν με ανυπομονησία την πρεμιέρα της τελευταίας του ταινίας «Μάτια Ερμητικά Κλειστά». Με τον απροσδόκητο θάνατό του, ο Νεοϋορκέζος σκηνοθέτης κλέβει τη δόξα από το λαμπερό πρωταγωνιστικό ζευγάρι της ταινίας, τον Τομ Κρουζ και την Νικόλ Κίντμαν, αλλά κυρίως προσθέτει στο μύθο του ένα «γκραν φινάλε», απολύτως ταιριαστό με τη φήμη του.
Ο τελειομανής Κιούμπρικ, που κατάφερνε να αναδείξει μέσα από τις ταινίες του τη συνύπαρξη όλων των τεχνών και να κάνει με ένα και μόνο πλάνο του αναγνωρίσιμη μία ταινία του, σίγουρα συγκαταλέγεται, όπως γράφαμε και πριν λίγους μήνες, με αφορμή τα 90 χρόνια από τη γέννησή του (26 Ιουλίου 1928) στους πραγματικά μεγάλους του σινεμά.
Οι ξεχωριστές ταινίες του
Ο Κιούμπρικ, σε σχέση με άλλους μεγάλους του παγκόσμιου σινεμά, δεν γύρισε πολλές ταινίες (ούτε δεκαπέντε), παρότι κατάφερε να περάσει απ’ όλα σχεδόν τα κινηματογραφικά είδη, αλλά τουλάχιστον πέντε φιλμ βρίσκονται στις λίστες των καλύτερων ταινιών όλων των εποχών.
Αυτές είναι: «Σταυροί στο Μέτωπο» (1957), συγκλονιστικό αντιπολεμικό δράμα με τον Κερκ Ντάγκλας, «Σπάρτακος» (1960), επικό ιστορικό δράμα, μια υπερπαραγωγή που κατάφερε να τη ρίξει έξω με τις απαιτήσεις του και να έρθει σε ρήξη με το Χόλυγουντ και για τη χρησιμοποίηση του Ντάλτον Τράμπο στο σενάριο και πάλι με πρωταγωνιστή τον Κερκ Ντάγκλας, «S.O.S, Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα» (1964), παρωδία πολιτικού θρίλερ, για την ψυχροπολεμική υστερία στην Αμερική, με έναν αξέχαστο Πίτερ Σέλερς σε τέσσερις ρόλους, «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» (1971), μακράν το καλύτερο φιλμ επιστημονικής φαντασίας και ίσως η καλύτερη δημιουργία του που ακόμη και σήμερα προκαλεί συζητήσεις και «Μπάρι Λίντον» (1975), ένα δράμα εποχής, με τον Ράιαν Ο’ Νιλ στον καλύτερο ρόλο της ζωής του.
Βεβαίως και για να προλάβουμε τις ενστάσεις, υπάρχουν και «Το Χρήμα της Οργής» (1956), ένα υποδειγματικό φιλμ νουάρ, «Το Κουρδιστό Πορτοκάλι» (1971), φημισμένο κοινωνικό δράμα, που έκανε φίρμα τον Μάλκομ Μακ Ντάουελ, «Η Λάμψη», θρίλερ, που μοίρασε εκατομμύρια ανατριχίλες, με τον ιδανικό για τον πρώτο ρόλο, Τζακ Νίκολσον, «Full Metal Jacket» (1987), αντιμιλιταριστικό δράμα και φυσικά την τελευταία του δημιουργία «Μάτια Ερμητικά Κλειστά».
Για το ποιος ήταν ο Κιούμπρικ έχουν γραφτεί πολλά, όπως βεβαίως και για το έργο του. Αλήθεια, όμως ποιες ήταν οι ταινίες που άρεσαν στον Κιούμπρικ; Ποιοι ήταν οι σκηνοθέτες που παραδεχότανε και γιατί;
Έτσι, αντί ακόμη ενός αφιερώματος για τη ζωή και το έργο του Κιούμπρικ προτιμήσαμε να σταθούμε στις ταινίες που του άρεσαν πολύ και τους σκηνοθέτες που αγάπησε και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε πως έβλεπε το σινεμά – τουλάχιστον των άλλων. Όπως είχε πει κάποια στιγμή, «υπάρχουν πολύ λίγοι σκηνοθέτες που θα μπορούσες να πεις πως πρέπει κανείς να δει χωρίς δεύτερη σκέψη όλη τη φιλμογραφία τους. Θα έβαζα τον Φελίνι, τον Μπέργκμαν και τον Ντέιβιντ Λιν πρώτους και λίγο μετά τον Τριφό».
Ο Κιούμπρικ, σωστά, ποτέ δεν έφτιαξε μια λίστα με τις καλύτερες ταινίες, όπως συνηθίζεται, λες και μια δεκάδα ταινιών, μπορεί να αποκλείσει ακόμη 20 ή και 30 ταινίες, που μπορούν να προστεθούν με μια δεύτερη σκέψη. Ωστόσο, το 1963 ο Κιούμπρικ έδωσε μια λίστα στο περιοδικό «Cinema», όταν ακόμη δεν είχε γυρίσει πολλές απ’ τις αριστουργηματικές του ταινίες, ενώ μετά τη σοβαρή ρήξη του με το Χόλυγουντ, είχε εγκαταλείψει τις ΗΠΑ και είχε απομονωθεί στην Αγγλία.
Τι το ξεχωριστό είχαν λοιπόν αυτές οι ταινίες που έβαλε στη λίστα αυτή (με τυχαία σειρά) ο ιδιότυπος σκηνοθέτης;
Ας ρίξουμε μια προσεκτικότερη ματιά σε αυτές τις ταινίες και ίσως καταλάβουμε περισσότερα.
Το απόλυτο, μεγαλοφυές, αριστούργημα, στο οποίο ο Όρσον Γουέλς εισαγάγει απίστευτες αφηγηματικές καινοτομίες, ενώ ταυτόχρονα μιλάει με μοναδική οξυδέρκεια για την αναζήτηση του νοήματος της ζωής, την απαξίωση του χρήματος και των πλουσίων, τη διάβρωση, το «αμερικάνικο όνειρο», την πολυπλοκότητα του ανθρώπου, την απάτη των πολιτικών, τη χαμένη νιότη και άλλα πολλά. Και όλα αυτά χωρίς το στόρι του Γουέλς να «κρεμάει» ούτε μια στιγμή. Προφανώς η ταινία όχι μόνο άρεσε στον Κιούμπρικ, αλλά υπήρξε και οδηγός στην πορεία του, όπως και σε όλους τους μετέπειτα σημαντικούς δημιουργούς του σινεμά.
«Οι Βιτελόνι» (1953)
Νεορεαλιστική πικρή σάτιρα της ιταλικής επαρχίας, μία τοιχογραφία, με ήρωες μια παρέα νεαρών, να κάνει ότι μπορεί για να ξεφύγει από την καθημερινότητα της μικρής τους πόλης. Διεισδυτικό χιούμορ, με αυτοβιογραφικά στοιχεία, καθώς η ταινία γυρίστηκε στο Ρίμινι, εκεί που γεννήθηκε ο Ιταλός δημιουργός. Απ’ τις ταινίες του Φελίνι που βρίσκονται πιο κοντά στην περίφημη σχολή της ιταλικής λαϊκής κωμωδίας, με πρωταγωνιστή τον Αλμπέρτο Σόρντι. Μια ταινία, που έχει «ταπεινό» θέμα, σε σχέση με το «Οκτώμισι» ή το «La Strada», αλλά έχει μια απίστευτη δύναμη απλότητας. Σίγουρα, εδώ θα εντυπωσίασε τον Κιούμπρικ η δουλειά στους χαρακτήρες και το δέσιμό τους με το φυσικό σκηνικό της παραλιακής πόλης.
«Ερρίκος ο 5ος» (1944)
Σαιξπηρικό υπερθέαμα, με το οποίο έκανε το σκηνοθετικό του ντεμπούτο ο κορυφαίος Άγγλος ηθοποιός Λόρενς Ολιβιέ. Ιδιοφυής σύλληψη, καθώς η ταινία ξεκινά με μία παράσταση του θεατρικού εν λόγω έργου και λίγο μετά βγαίνει στη βρετανική ύπαιθρο, όπου ο θεατής αισθάνεται ότι μπορεί να αναπνεύσει το δροσερό αεράκι και να χαρεί τα χρώματά της. Ο Ολιβιέ μιλά για έναν από τους βασικότερους προβληματισμούς του, τη σχέση κινηματογράφου-θεάτρου, αλήθειας-φαντασίας, ένα θέμα που απασχόλησε όλους τους μεγάλους του σινεμά.
Από τις καλύτερες ταινίες του Τζον Χιούστον, αυτή η δραματική και αρκούντως κυνική περιπέτεια, που δίνει την ευκαιρία στον πατέρα του (γνωστό ηθοποιό της εποχής) Γουόλτερ Χιούστον να κερδίσει το Όσκαρ β’ ανδρικού ρόλου. Το έξοχα γυρισμένο φιλμ πραγματεύεται το δηλητήριο της απληστίας και πως αυτό μπορεί να μεταμορφώσει τους ανθρώπους σε τέρατα. Πρωταγωνιστεί ο αξεπέραστος Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ. Η διαδικασία της μεταμόρφωσης της παρέας που κυνηγά το όνειρο του χρυσού, αποτελεί το σπουδαιότερο επίτευγμα του Χιούστον, κάτι που θα γοήτευσε και τον Κιούμπρικ.
«Άγριες Φράουλες» (1958)
Η πιο αισιόδοξη ταινία του κορυφαίου Σουηδού κινηματογραφιστή, Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, με αφηγηματική δύναμη και ένα περίτεχνο παιχνίδι μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, ονείρου και πραγματικότητας. Το υποσυνείδητο συναντά τους φόβους, τις αυταπάτες και τις διαψεύσεις μιας ζωής, που φαινομενικά είναι πετυχημένη, αλλά εσωτερικά κρύβει τα συναισθηματικά αδιέξοδα. Ξεχωριστή στιγμή της ταινίας η σκηνή, που μπαίνει εύκολα στο ανθολόγιο του σινεμά, με την οποία ξεκινά το φιλμ και στην οποία ο γηραιός καθηγητής της ιατρικής βλέπει σε έναν εφιάλτη τον εαυτό του να πέφτει από μια νεκροφόρα, ενώ ένα ρολόι, χωρίς δείκτες δείχνει την ώρα θανάτου. Λέγεται ότι ο Κιούμπρικ είχε στείλει το 1960 ένα γράμμα στον Μπέργκμαν με το οποίο τον χαρακτήριζε τον μεγαλύτερο σκηνοθέτη εν ζωή και πως τον είχε συγκινήσει βαθιά το όραμά του για τη ζωή.
«Τα Φώτα της Πόλης» (1931)
Μία από τις τρεις-τέσσερις καλύτερες ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν, άρα και μία από τις σημαντικότερες ταινίες όλων των εποχών. Η ιστορία κλασική: Ο άνεργος Σαρλό ερωτεύεται μία τυφλή ανθοπώλισσα, η οποία πιστεύει ότι είναι πλούσιος. Ταυτόχρονα κάνει παρέα με έναν αλκοολικό πολυεκατομμυριούχο, ο οποίος όταν είναι ξεμέθυστος δεν θέλει να τον βλέπει. Η ταινία του Τσάπλιν διαθέτει ίσως το καλύτερο φινάλε στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο Κιούμπρικ παραμιλά με την αίσθηση που έχει ο Τσάπλιν με την αίσθηση του δρόμου, αλλά και το μεστό περιεχόμενο της ταινίας, που σπάει όλες τις φόρμες και τα στερεότυπα.
«Η Νύχτα» (1961)
Άκρως γοητευτικό και μελαγχολικό δράμα του Μικελάντζελο Αντονιόνι, που μέσω ενός ευκατάστατου ζευγαριού αστών, μιλά για την απουσία επικοινωνίας, την κόπωση και την αδιαφορία που έχει διαβρώσει τη σχέση τους και φυσικά το σύγχρονο τρόπο ζωής, που κάνει κομμάτια τη ζωή, σαν μηχανή του κιμά. Ζαν Μορό και Μαρτσέλο Μαστρογιάνι το ιδανικό ζευγάρι. Και μόνο τα βλέμματα που ανταλλάσσουν οι δυο τους είναι αρκετό για να μπει η ταινία στις αγαπημένες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.
«Οι Άγγελοι της Κολάσεως» (1930)
Πολεμική ταινία, με απίστευτες, για την εποχή τους, εικόνες αερομαχιών, που στοίχισε στην παραγωγή της 3,8 εκατομμύρια δολάρια και την κατέστησε ως την ακριβότερη ταινία της εποχής της. Τη γύρισε ο κροίσος Χάουαρντ Χιουζ, που είχε τρέλα με το σινεμά αλλά ακόμη περισσότερο με την τεχνολογία της αεροπλοΐας. Ο μεγαλομανής Χιουζ προσέλαβε αυθεντικούς πιλότους από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να συμμετάσχουν στην ταινία του, ενώ λόγω των απίστευτων τρικ που επέβαλε στα γυρίσματα, σκοτώθηκαν τρεις πιλότοι, ενώ τραυματίστηκε και ο ίδιος. Η ταινία ξεκίνησε να γυρίζεται από το 1928 ως βωβή και όταν βγήκαν τα ηχητικά συστήματα, η παραγωγή της ξεκίνησε από την αρχή. Μια ταινία που έβαλε ιδέες στον Κιούμπρικ και το αισθάνθηκαν για τα καλά οι παραγωγοί του κλασικού «Σπάρτακου».
«The Bank Dick» (1940)
Εξωφρενική κωμωδία, που αγγίζει τα όρια της αναρχικής φαρσοκωμωδίας, για την εποχή της, από τον Γουόλτερ Φιλντς. Ταινία, στην οποία περιλαμβάνονται εκπληκτικές σκηνές καταδίωξης, ευρηματικά επεισόδια και ατάκες, στις οποίες έδινε ρέστα ο ανεξάντλητος Φιλντς. Για άλλη μια φορά όταν η απλότητα και η πλάκα παίρνει τη ρεβάνς από όλες τις ανακηρυγμένες «καλλιτεχνικές δημιουργίες», κάτι που ξεχώριζε και ο Κιούμπρικ.
«Roxie Hart» (1942)
Δηλητηριώδης κωμωδία για το χώρο του θεάματος, που στα χέρια του Γουίλιαμ Γουέλμαν παίρνει διαστάσεις πέρα από την προφανή άψογη ψυχαγωγική της διάθεση. Το στόρι της ταινίας επικεντρώνεται σε μια ανερχόμενη στάρλετ, η οποία ομολογεί μία δολοφονία, με την ελπίδα ότι η δημοσιότητα που θα λάβει θα προωθήσει την καριέρα της στο χώρο του θεάματος. Εξαιρετική ιδέα, η οποία δέχεται, ωστόσο, ένα πλήγμα από τον «ηθικό κώδικα» του Χόλυγουντ της εποχής, καθώς εμφανίζεται η ηρωίδα (Τζίντζερ Ρότζερς) να κάνει μια λανθασμένη επιλογή στη ζωή της. Και μόνο αυτό είναι αρκετό για να να αγαπήσει αυτή την ταινία ο Κιούμπρικ.
Πολυσυλλεκτικός
Επίσης, κατά καιρούς, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ είχε μιλήσει με τα καλύτερα λόγια για αρκετές ταινίες, διαφορετικών ειδών, οπτικής και υφών. Ωστόσο, θα παρατηρήσει κανείς ότι λείπουν αριστουργηματικές δημιουργίες κορυφαίων σκηνοθετών, αλλά ταυτόχρονα και «αγαπημένων» των μεγάλων στούντιο, όπως είναι παραδείγματος χάριν ο Τζον Φορντ, ο Φρανκ Κάπρα και ο Άλφρεντ Χίτσκοκ.
Μερικές απ’ τις ταινίες που είχε ξεχωρίσει είναι: «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» του Ζαν Κοκτό (1946), «Ο Νονός» (1972) του Φράνσις Φορντ Κόπολα, «Μετρόπολις» (1926) του Φριντς Λανγκ, «Στη Φωλιά του Κούκου» (1975) του Μίλος Φόρμαν, «Σκυλίσια Μέρα» (1975) του Σίντνεϊ Λούμετ, «Ο Άνθρωπος που Έβλεπε τα Τρένα να Περνούν» (1966) του Γίρι Μένζελ, «Φωτιά, Πυροσβέστες» (1967) του Μίλος Φόρμαν, «Ένας Αμερικανός Λυκάνθρωπος στο Λονδίνο» (1981) του Τζον Λάντις, «Η Σιωπή των Αμνών» (1991) του Τζόναθαν Ντέμι, «Solaris» (1972) του Αντρέι Ταρκόφσκι, «Η Άμαξα Φάντασμα» (1921) του Βίκτορ Σιόστρομ, «Η Ηδονή» (1952) του Μαξ Όφιλς, «Abigail’s Party» (1979) του Μάικ Λι, «Eraserhead» (1977) του Ντέιβιντ Λιντς.
Κλείνοντας, αυτό το ιδιότυπο αφιέρωμα, όπως ο χαρακτήρας του αθάνατου κινηματογραφιστή, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η μια επέτειος για τον Κιούμπρικ είναι παράλληλα και μία γιορτή για τον κινηματογράφο. Για όλους αυτούς που συνέβαλαν στο καλό σινεμά και στην ανάδειξή του ως Τέχνη.
16°
