Θυμόμαστε το πυρηνικό δυστύχημα του Τσέρνομπιλ, που σημειώθηκε στις 26 Απριλίου του 1986.
Κείμενο: Παναγιώτης Τσιακιρίδης
Ήταν 26 Απριλίου 1986,1:23 π.μ. Κατά τη διάρκεια ενός τεστ λειτουργίας, που είχε πολλάκις αναβληθεί, ο αντιδραστήρας Νο4 του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, Σοβιετικής Δημοκρατίας ακόμα τότε, κατέρρευσε μετά από απανωτές εκρήξεις. Τόνοι ουρανίου εξαερώθηκαν, ραδιενεργός γραφίτης διαχύθηκε στις γύρω περιοχές, ισότοπα πλουτωνίου έφτασαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η ραδιενέργεια που εκλύθηκε στην ατμόσφαιρα, μολύνοντας κάθε έμβιο ον και ποτίζοντας το έδαφος, κάνουν αυτό που από τότε συνηθίσαμε να αποκαλούμε μονολεκτικά «Τσέρνομπιλ», τη μεγαλύτερη καταστροφή που προκλήθηκε ποτέ από ανθρώπινη δραστηριότητα. Κάποιοι είδαν ένα σημάδι της Αποκάλυψης: «Τσέρνομπιλ» σημαίνει «Άψινθος», ένα φυτό αλλά και ο μέγας αστέρας του τρίτου σαλπίσματος, που πικραίνει το 1/3 των υδάτων (η, 10-11).
Η Σοβιετική Ένωση δεν ενημέρωσε για το γεγονός παρά μόνο επιβεβαίωσε τα ευρήματα των Σουηδών τρεις μέρες αργότερα: ο συναγερμός ενός δικού τους πυρηνικού εργοστασίου είχε «πιάσει» την ακτινοβολία που ήδη ταξίδευε. Αντίδραση χαρακτηριστική του τότε καθεστώτος, όπως και η απόπειρα να επιρριφθεί το σύνολο των ευθυνών στους εργαζόμενους του σταθμού. Η αλήθεια είναι ότι πολύ πριν τους επί τόπου λανθασμένους χειρισμούς είχαν προηγηθεί σφάλματα στο σχεδιασμό και την κατασκευή, κακή συντήρηση, τυπική γραφειοκρατική διαχείριση.
Τα λάθη συνεχίστηκαν κι εκείνες τις πρώτες ώρες, μέσα στον πανικό. Τελικά, η φωτιά εντός του σκασμένου αντιδραστήρα έσβησε μόνη της, δεκατρείς μέρες αργότερα. Το στήσιμο της σαρκοφάγου που τοποθετήθηκε πήρε πέντε μήνες. Όλο εκείνο το διάστημα, σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι εργάστηκαν για να περιορίσουν τη μόλυνση. Πυροσβέστες που έσπευσαν, εν ενεργεία στρατιώτες, έφεδροι που βαπτίστηκαν «εκκαθαριστές», επιστήμονες και τεχνικοί μαζί με ανθρακωρύχους που επιστρατεύτηκαν, απλοί πολίτες. Εκτέθηκαν όλοι σε υψηλές δόσεις ακτινοβολίας πλένοντας δρόμους, καθαρίζοντας στέγες, κλαδεύοντας δέντρα, κάνοντας μετρήσεις, ισοπεδώνοντας και θάβοντας ολόκληρα χωριά. Καταγράφηκαν μαρτυρίες για ανθρώπους που το χρώμα των ματιών τους άλλαξε εξαιτίας της ραδιενέργειας, πτώματα που ενταφιάστηκαν σε φέρετρα επενδεδυμένα με μόλυβδο, ώστε να μη μολύνουν το έδαφος. Άλλοι αντιμετώπισαν ή αντιμετωπίζουν και σήμερα παράλυση, διάφορες μορφές καρκίνου, καρδιακά και πλήθος άλλων παθολογικών προβλημάτων.
Ξεχωριστό κεφάλαιο, οι πιλότοι ελικοπτέρων. Όπως ο Γκουργκέν Καραπετιάν, ο Βαλερί Σλούκιτς, ο Νικολάι Μέλνικ, ο Σεργκέι Βολόντιν, που από την πρώτη μέρα και για αρκετούς μήνες πετούσαν μέσα στο ραδιενεργό κονιορτό. Όπως ο Ανατόλι Γκριτσένκο, που πέταξε πάνω από το χαίνοντα αντιδραστήρα Νο4 αδειάζοντας σακιά άμμου και υγρού σκυροδέματος. Και που αργότερα, εκτός από τη λευχαιμία, είχε να αντιμετωπίσει και την απροθυμία του καθεστώτος, που δεν ήθελε να του επιτρέψει τη νοσηλεία σε ίδρυμα της Δύσης.
Η φυλασσόμενη ζώνη ασφαλείας, ακτίνας 30 χιλιόμετρων, γύρω από το Τσέρνομπιλ ακόμα υφίσταται. Εντός κυκλοφορούν άγρια ζώα που (ειρωνικά; ελπιδοφόρα;) έχουν βρει ένα ήσυχο καταφύγιο. Εκεί που τις ημέρες μετά, τις μέρες της εκκένωσης, όλα τα ζώα εκτελέστηκαν: το τρίχωμά τους ακτινοβολούσε ραδιενέργεια. Τότε που μάθαμε τα μπεκερέλ και οι μαμάδες δεν μας άφηναν να βγούμε για παιχνίδι. Που σαπουνίζαμε φρούτα και ζαρζαβάτια με μανία. Που η βροχή ήταν ανεπιθύμητη και το βοδινό κρέας ύποπτο «Τσερνομπίφ». Που οι εφημερίδες είχαν στα πρωτοσέλιδά τους μετεωρολογικούς χάρτες, με τα βέλη των βορειοανατολικών ανέμων αιχμηρά όσο ποτέ άλλοτε.
4°
