Black Friday: Αθέμιτος ανταγωνισμός και προστασία των καταναλωτών

Η Black Friday εισήχθη στα καθ’ ημάς καταναλωτικά ήθη τα τελευταία χρόνια και σύμφωνα με την ΕΣΕΕ, αποτελεί «προωθητική ενέργεια» που διεξάγεται  με προαιρετική συμμετοχή των επιχειρήσεων την τέταρτη Παρασκευή κάθε Νοεμβρίου.

Η διεξαγωγή της εν λόγω δράσης διέπεται από τις διατάξεις του ν. 4177/2013  «Κανόνες ρύθμισης της αγοράς προϊόντων και της παροχής υπηρεσιών και άλλες διατάξεις», την Υ.Α. 56885/19-11-2014 «για τις προσφορές και προωθητικές ενέργειες» και την Υ.Α. 91354/2017 «Κωδικοποίηση Κανόνων Διακίνησης και Εμπορίας Προϊόντων και Παροχής Υπηρεσιών (Κανόνες ΔΙ.Ε.Π.Π.Υ.)»

«Παραδοσιακά», παραμονές της Black Friday, έμποροι και καταναλωτές διαμαρτύρονται ο καθένας για τους δικούς του λόγους.

Οι έμποροι υποστηρίζουν ότι αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις προσφορές των μεγάλων αλυσίδων λιανεμπορίου, ενώ φέτος, λόγω του lockdown, παραπονιούνται για το ότι η απαγόρευση φυσικής λειτουργίας των καταστημάτων τους δίνει αθέμιτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στα  μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα, που, φυσικά, δεν έπαψαν να λειτουργούν.

Με δεδομένο ότι οι τιμές αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη παράμετρο για τη διαμόρφωση του ανταγωνισμού, γίνεται δεκτό ότι ακόμη και δεσπόζουσες στην αγορά επιχειρήσεις δικαιούνται να ανταγωνίζονται σε επίπεδο τιμών, ώστε να οδηγούν σε ελκυστικότερους όρους πώλησης που ταυτόχρονα προάγουν την ευημερία του καταναλωτή. Εξάλλου, αν μια επιθετική πολιτική εκπτώσεων  - με διάρκεια μόλις μία ημέρα - δύναται να θεωρηθεί ως «προσπάθεια εκτοπισμού των ανταγωνιστών», είναι θέμα που θα μπορούσε σε κάθε περίπτωση να ελεγχθεί στη βάση του άρθρου 102 ΣΛΕΕ από την αρμόδια Επιτροπή Ανταγωνισμού.

Από κει και πέρα, το καθεστώς ανταγωνισμού στην Ε.Ε. είναι δομημένο στην αρχή της δημοκρατίας, υπό την έννοια ότι ο ανταγωνισμός είναι ελεύθερος και ανόθευτος, όταν όλοι οι συμμετέχοντες στην οικονομική ζωή υπάγονται κατ’ αρχήν στους ίδιους κανόνες. Η δημόσια εξουσία ναι μεν απαγορεύεται να παρεμβαίνει αυθαίρετα στην οργάνωση και τη λειτουργία της αγοράς, ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις η παρέμβασή της κρίνεται αναγκαία, όπως λ.χ όταν διαπιστώνονται δυσλειτουργίες ή σοβαρές ανισότητες.

Έτσι, ορθά τον περασμένο μήνα το Υπουργείο Ανάπτυξης ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα των εμπόρων να απαγορευτεί η πώληση διαρκών προϊόντων (ενδυμάτων, υποδημάτων, ηλεκτρικών συσκευών, ειδών σπιτιού και άλλων), από σούπερ μάρκετ, ώστε να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Ταυτόχρονα, ο διαδικτυακός κολοσσός της Amazon μετέθεσε την διεξαγωγή της Black Friday στη Γαλλία για την 4η Δεκεμβρίου (ημερομηνία άρσης του εθνικού lockdown),  έπειτα από πιέσεις του γαλλικού Υπουργείου Ανάπτυξης, για λόγους αποφυγής αθέμιτου ανταγωνισμού προς τα κλειστά καταστήματα.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, μια αντίστοιχη κίνηση του ελληνικού Υπουργείου Ανάπτυξης για μετάθεση της  διεξαγωγής της εν λόγω δράσης για όταν αυτά ανοίξουν, θα ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση και θα έδινε μία μικρή ανάσα στον, ούτως ή άλλως, αποδεκατισμένο φετινό τζίρο των μικρομεσαίων, κυρίως, επιχειρήσεων. 

Εντελώς αντίθετου περιεχομένου είναι στην πλειοψηφία τους οι διαμαρτυρίες των καταναλωτών: οι τελευταίοι, προφανώς συγκρίνοντας με τις εκπτώσεις που παρέχονται κατά την Black Friday στις μεγάλες αγορές του εξωτερικού και οι οποίες αγγίζουν συχνά το 70-80%, δυσανασχετούν τόσο για το μικρό μέγεθος των προσφορών της εγχώριας Black Friday, όσο και για παραπλανητικές ενδείξεις στο «πριν» και το «μετά» των τιμών.

Σε ό,τι αφορά το μέγεθος των εκπτώσεων, πρέπει να σημειωθεί ότι η ίδια η νομοθεσία του ν. 4177/2013 θέτει συγκεκριμένους περιορισμούς. Πιο συγκεκριμένα, στο άρθ. 15 παρ. 5 του ανωτέρω νόμου ορίζεται με σαφήνεια ότι απαγορεύεται η προσφορά ειδών, των οποίων η ποσότητα υπερβαίνει το πενήντα τοις εκατό (50%) του συνόλου των ειδών που διαθέτει ένα κατάστημα. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι εάν ένα κατάστημα διαθέτει δέκα τηλεοράσεις, σε προσφορά μπορεί να βγάλει μόνο τις πέντε. Αποτέλεσμα του ανωτέρω περιορισμού είναι, κατά τους εμπόρους, και οι περιορισμένες εκπτώσεις που συνήθως δεν ξεπερνούν το 20 - 30% επί της αρχικής τιμής.

Τέλος, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις παραπλανητικών διαφημίσεων κατά την Black Friday και συγκεκριμένα δηλώσεων που δημιουργούν εντύπωση ιδιαιτέρως ευνοϊκής προσφοράς, χωρίς αυτή να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Πλέον των αυστηρών κυρώσεων και προστίμων που προβλέπονται στον ν. 4177/2013 και τις προαναφερόμενες Υ.Α., η παραπλανητική διαφήμιση ειδικά και οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές γενικότερα μπορούν να ενεργοποιήσουν ένα ισχυρό πλέγμα αξιώσεων, βασιζόμενο τόσο στο δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού (ν. 146/1914), όσο και στο δίκαιο προστασίας του καταναλωτή (ν. 2251/1994). Σε αυτό περιλαμβάνονται η αγωγή για άρση και παράλειψη της προσβολής, καθώς και αποζημίωση, η λήψη ασφαλιστικών μέτρων, η δημοσίευση του διατακτικού της απόφασης στον Τύπο, ακόμη και η καταδίκη στα ποινικά δικαστήρια.

Η Black Friday αποτελεί σίγουρα μια ευκαιρία για να τονωθεί πρόσκαιρα η εμπορική κίνηση, αλλά όπως τονίζουν με νόημα άνθρωποι της αγοράς και όπως διαπιστώνουν και οι ίδιοι οι καταναλωτές «μια …Black Friday δεν φέρνει την άνοιξη».