Στάθης Καλύβας: Στα γυρίσματα της σειράς Καταστροφές & Θρίαμβοι

Είμαι πολιτικός επιστήμονας και το επάγγελμά μου είναι η έρευνα και εξήγηση των κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων. Όταν ξέσπασε η κρίση το 2009-10 προσπάθησα να την εξηγήσω στον εαυτό μου. Ξεκίνησα λοιπόν να διαβάζω και να γράφω.
Σύντομα όμως κατέληξα σε μια σημαντική απόφαση.
Ενώ οι περισσότεροι αναζητούσαν στην ιστορία ερμηνείες της κρίσης, εγώ έκανα το αντίθετο: χρησιμοποίησα την κρίση για να «ξαναδιαβάσω» την σύγχρονη ιστορία μας. Όχι βέβαια για να προβάλλω το παρόν στο παρελθόν, αλλά για να αναζητήσω τα γενικά της χαρακτηριστικά, να την σχηματοποιήσω με κάποιο τρόπο, χρησιμοποιώντας μεθόδους και εργαλεία της επιστήμης μου.
Κάπως έτσι προέκυψαν το 2015 οι «Καταστροφές & Θρίαμβοι». Το βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, είχε ανέλπιστη επιτυχία και αγαπήθηκε πολύ. Και από εκεί προέκυψε η πρόκληση της μεταφοράς του σε ένα άλλο μέσο, το οπτικό. Πώς όμως οπτικοποιείται η ιστορία;

Στη διάρκεια των γυρισμάτων ένιωσα πως ακούμπησα κάμποσες πτυχές της ιστορίας. Όμως τι ακριβώς είναι ιστορία; Η απάντηση είναι πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Είναι το παρελθόν αλλά και το παρόν, γιατί παρελθόν υπάρχει μόνο έτσι όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Και με τη σειρά της, η αντίληψη αυτή μετατρέπεται αμέσως σε παρελθόν, γίνεται δηλαδή ιστορία.
Είναι όμως και το μέλλον γιατί αναπόφευκτα το παρελθόν μας τραβάει καθώς επιθυμούμε να το χρησιμοποιήσουμε, είτε για να διαμορφώσουμε το μέλλον, είτε για να διδαχθούμε από αυτό, είτε για να το ξεχάσουμε.
Η ιστορία έχει μια μεγάλη διάσταση: πρωταγωνιστές και μνημεία, εμβληματικοί τόποι και σημαντικά γεγονότα. Έχει όμως και πολλές μικρές διαστάσεις: «καθημερινοί άνθρωποι», προσωπικοί χώροι, απομεινάρια και τα σπαράγματα του παρελθόντος που βρίσκονται συνεχώς δίπλα μας, συχνά σχεδόν ή και εντελώς απαρατήρητα.

Ξεκινήσαμε τα γυρίσματα τον Ιανουάριο του 2020 και δουλέψαμε ακατάπαυστα.
Τα περισσότερα γυρίσματα έγιναν μέσα σε σκληρές καραντίνες που αποτυπώνονται σε άδεια τοπία. Ταξιδέψαμε στη Μάνη, στα Γιάννινα, στην Θεσσαλονίκη, στα Κύθηρα, στην Καβάλα, στο Λονδίνο. Μπήκαμε σε μνημειακούς χώρους αλλά και σε ταπεινά σπίτια, σε τόπους αστικούς αλλά και σε τόπους χλοερούς (κυριολεκτικά!). Και μέσα από τα γυρίσματα αυτά μας αποκαλύφθηκε η Ιστορία στις πολλές, διαφορετικές της εκδοχές.
Ο καλύτερος τρόπος που μπορώ να μεταφέρω την αίσθηση αυτή είναι κάποιες φωτογραφίες που έβγαλα με το κινητό μου στη διάρκεια των γυρισμάτων.

Ι. ΑΡΧΕΙΑ

Για τους ιστορικούς ιστορία σημαίνει κατ' αρχάς αρχεία, όπως τα κρατικά έγγραφα που φυλάσσονται καλά ταξινομημένα μέσα στα κουτιά τους, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους σε υπόγεια με σταθερή θερμοκρασία... Ή οι τυλιγμένες σε ρολά σημαίες που φυλάσσονται στην αποθήκη του Βρετανικού Ναυτικού Μουσείου.

Συχνά, όμως, τα έγγραφα παραμένουν αταξινόμητα, σαν η ιστορία να ξεχύνεται στο παρόν.

Στα αρχεία βρίσκει κανείς κάθε λογής έγγραφα. Μου έκαναν μεγάλη εντύπωση τα αρχιτεκτονικά αυτά σχέδια των δημοτικών σχολείων της Ερμούπολης της Σύρου που ακολουθούν το κίνημα του μοντερνισμού του Μεσοπολέμου, ό,τι πιο σύγχρονο δηλαδή είχε να προσφέρει η διεθνής εμπειρία. Πόσο διέφερε η προσέγγιση της κατασκευής σχολείων τότε από την σημερινή απρόσωπη και άσχημη!

ΙΙ. ΙΔΕΕΣ

Καμιά φορά συναντά κανείς απόψεις για το τι είναι ιστορία, όπως σε αυτόν εδώ τον πίνακα.

ΙΙΙ. ΚΤΙΡΙΑ

Οι σχολικές αίθουσες είναι γεμάτες ιστορία. Το ίδιο τα πανεπιστήμια, όπως το εμβληματικό (και πανέμορφο) κτήριο Αβέρωφ του ΕΜΠ. Η Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ στην μπρουταλιστική (αλλά εντυπωσιακή) πανεπιστημιούπολη βγάζει, από την άλλη, μια διαφορετική αίσθηση.

Αντίθετα, η Τράπεζα της Ελλάδας βγάζει κάτι από την αισθητική της γενιάς του ‘30. Εδώ με τον οικονομολόγο Χρυσάφη Ιορδάνογλου.

Η Βαλλιάνειος της Εθνικής Βιβλιοθήκης από την άλλη εκπέμπει έναν έντονο νεοκλασικισμό, ενώ το Ιμαρέτ της Καβάλας παραπέμπει στο Οθωμανικό μας παρελθόν.

Η Βουλή των Ελλήνων είναι ένας εκλεκτικιστικός χώρος γεμάτος συμβολισμούς.
Όπως και το Μπενσουσάν Χαν της Θεσσαλονίκης (εδώ με τον ιστορικό Βασίλη Γούναρη).
Η άδεια Διπλάρειος στην Πλατεία Θεάτρου δίνει την αίσθηση μιας εγκατάλειψης, που δεν είναι όμως ολοκληρωτική.
Το Χρηματιστήριο είναι πλέον άδειο από ανθρώπους... Αντίθετα ένας προσφυγικός συνοικισμός της Καβάλας παραμένει ζωντανή γειτονιά.

Να και ο πίνακας της Εθνικής Ανοικοδομήσεως, τεκμήριο της δεκαετίας του ‘50. Η Ελλάδα ανοικοδομήθηκε αλλά το υπουργείο εγκαταλείφθηκε.
Και μια μικρή αρχιτεκτονική λεπτομέρεια, όπως αυτό το φωτιστικό του εμβληματικού μπαρ Au Revoir από το 1958.

IV. ΕΡΕΙΠΙΑ

Τι πιο ιστορικό από τα κτήρια που καταρρέουν, όπως αυτό εδώ το παλιό καπνεργοστάσιο της Καβάλας;

Η Βάθεια της Μάνης στέκει εν μέρει αναστηλωμένη αλλά άδεια.

Άγνωστα και ξεχασμένα ερείπια όπως τα συνοριακά αυτά φυλάκια στον Τύρναβο της Θεσσαλίας, Ελληνικό το πρώτο, Οθωμανικό το δεύτερο.

Τα ερείπια δεν χρειάζεται να είναι παλιά για να εκπέμπουν ιστορία, όπως οι Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις του μπιτς βόλεϊ στο Νέο Φάληρο.
Ιστορία εμπεριέχει, τέλος, και το ίδιο μου το σπίτι που μετατρέπεται σε κινηματογραφικό στούντιο για τις ανάγκες μιας ιστορικής σειράς.

V. ΠΡΟΣΩΠΑ

Ιστορία είναι τα πρόσωπα του παρελθόντος που συναντά κανείς αναπάντεχα, όπως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης σε ένα μικρό νεκροταφείο που αγναντεύει το Λιμένι της Μάνης.
Ή ο Νίκος Μπελογιάννης σε ένα διάδρομο της Βουλής.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος που παρακολουθεί τα γυρίσματά μας στην Βουλή.
Και ο αυστηρός «τσάρος της οικονομίας» Γεράσιμος Αρσένης στην Τράπεζα της Ελλάδας.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κοιτάζει αλλού στο ομώνυμο Ιδρυμα.

VI. ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ

Τα σπαράγματα του παρελθόντος είναι παντού και κεντρίζουν την προσοχή μας. Εδώ ένα κορνιζαρισμένο πρωτοσέλιδο της Καθημερινής.
Και ένα πρωτοσέλιδο των Νέων στη Βιβλιοθήκη της Βουλής.
Ένας δρόμος της Καβάλας που φέρει το βαρύ όνομα ενός τέκνου της πόλης.
Ένα σύνθημα της χούντας σε τοίχο του Γερολιμένα που αποκάλυψε η φθορά του χρόνου.
Αλλά και το εντελώς σύγχρονο μνημείο για τα θύματα COVID στο Λονδίνο.

VII. ΤΟΠΙΑ

Ιστορία όμως μπορεί να είναι και ένας δρόμος της Αθήνας, όταν απέναντι ξεπροβάλλει ένα νεοκλασικό σχολείο. Ή ένας δρόμος του Λονδίνου, με μια αναπάντεχη παρέλαση γρεναδιέρων. Ένα χωράφι στο Λιμένι της Μάνης, όταν βρίσκεται μπροστά από το αρχοντικό των Μαυρομιχαλαίων. Ή ένα ορεινό ξωκλήσσι στα Κύθηρα. Η λίμνη των Ιωαννίνων ή το κολλέγιό μου στην Οξφόρδη που ιδρύθηκε πριν την Αλωση της Κωνσταντινούπολης. Με την βιβλιοθήκη του γεμάτη ιστορία, είτε διαμέσου των βιβλίων της, είτε διαμέσου των αγαλμάτων της.

Ιστορία, και μάλιστα εντελώς σύγχρονη, είναι η έρημη, απόκοσμη Αθήνα του λοκντάουν. Η Ομόνοια αλλά και το Σύνταγμα.

VIII. ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Η ιστορία συμπεριλαμβάνει την απόπειρα των ανθρώπων να φανταστούν το μέλλον τους. Το Χίλτον, που χτίστηκε το 1958, είναι η αρχιτεκτονική προβολή του μέλλοντος της Αθήνας. Όπως και το φουτουριστικό αναγνωστήριο του Εθνικού Ιδρυματος Ερευνών ή μια πολιτική διαφήμιση της δεκαετίας του ‘80 που γίνεται δυστοπική μέσα από το αρνητικό μικροφίλμ.

IΧ. Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ

Στην περίπτωσή μας όμως, η ιστορία πρέπει να κινηματογραφηθεί και να μονταριστεί υπηρετώντας πολλαπλές ανάγκες: του σεναρίου και της αφήγησης γενικότερα, αλλά και της αισθητικής ματιάς του σκηνοθέτη που τα έχει όλα προδιαγράψει στο storyboard του.

Για να γίνουν όλα αυτά θα απαιτηθεί ογκώδης και βαρύς εξοπλισμός, που θα μεταφερθεί και θα ταξιδέψει. Θα χρησιμοποιηθούν και νέες τεχνολογίες όπως τα drones, αλλά και παλαιότερες τεχνικές όπως η κάμερα στο αυτοκίνητο.

Το φως είναι σύμμαχος αλλά και μεγάλος εχθρός του φωτογράφου. Αλλοτε πρέπει να μπλοκαριστεί… και άλλοτε να ενισχυθεί, πάντοτε με απίστευτη ευρυματικότητα.

Η σωματική κόπωση που απαιτούν τα γυρίσματα είναι απίστευτη, όπως διαπίστωσα. Αλλά αντισταθμίζεται από δεκάδες όμορφες στιγμές, όπως για παράδειγμα η ανακάλυψη της ανεπανάληπτης μπουγάτσας του Σελέκτ στα Γιάννενα.

Και οι στιγμές χαλάρωσης μετά από σκληρή δουλειά, όπως εδώ στα Κύθηρα με κρύο και σπιτική φασολάδα…

… ή στο τελευταίο μας γύρισμα, στην Αθήνα, με αφόρητη ζέστη.

Στάθης Καλύβας, Καταστροφές και Θρίαμβοι - Οι 7 κύκλοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας

Μια σφαιρική και ρηξικέλευθη αποτίμηση της ιστορικής πορείας της σύγχρονης Ελλάδας που εντάσσει τη σημερινή κρίση σε ένα πλαίσιο ιστορικής διάρκειας, από την κατάκτηση της ανεξαρτησίας ως σήμερα. Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Στάθης Ν. Καλύβας με το βιβλίο αυτό επεκτείνει την ερμηνευτική του ματιά σε ολόκληρη την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και μας οδηγεί σε μια βαθύτερη κατανόηση της κρίσης που ξεκίνησε το 2009, αφήνοντας συγχρόνως να διαφανεί κι ο σπόρος της αισιοδοξίας για το μέλλον.

Info: Το «Καταστροφές και Θρίαμβοι», η τηλεοπτική σειρά του Στάθη Καλύβα κάνει πρεμιέρα στον ΣΚΑΪ την Πέμπτη 6 Ιανουαρίου στις 21.00 και θα μεταδίδεται κάθε Πέμπτη και Παρασκευή την ίδια ώρα.

Η σειρά αναπτύσσεται μέσα από εφτά επεισόδια που αντιστοιχούν σε εφτά μεγάλους ιστορικούς κύκλους:
Μια χώρα γεννιέται - 1821-1830
Ένα κράτος από το μηδέν - 1830-1912
Για μια Μεγάλη Ιδέα - 1912-1923
Από την διχόνοια στο θαύμα - 1923-1950 ,
"Το διπλό θαύμα: Ανάπτυξη και Δημοκρατία, 1950-1974"
Από τον σοσιαλισμό στο ευρώ - 1974-2004
Το Μνημόνιο - 2004-Σήμερα

Τα γυρίσματα περιλαμβάνουν τόπους - σταθμούς όπου εκτυλίχθηκαν τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης Ελλάδας, εμβληματικά κτίρια αλλά και ιστορικά αρχεία όπου ο θεατής αποκτά πρόσβαση σε σπάνια τεκμήρια, ανέκδοτες φωτογραφίες και φιλμ. Σε αυτές τις τοποθεσίες, ο Στάθης Καλύβας συναντά μερικούς από τους πιο επιδραστικούς ακαδημαϊκούς και μελετητές της σύγχρονης Ελλάδας, όπως ο Γιώργος Δερτιλής, η Μαρία Ευθυμίου, ο Roderick Beaton, ο Νίκος Μαραντζίδης, ο Κώστας Κωστής, ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, ο Νίκος Αλιβιζάτος, ο Μάνος Ματσαγγάνης, η Κωνσταντίνα Μπότσιου, ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου και ο Γεράσιμος Μοσχονάς.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: Παρουσιαστής: Στάθης Καλύβας, Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Μερκούρης, Ανδρέας Αποστολίδης, Γιούρι Αβέρωφ, Φωτογραφία: Γιάννης Κανάκης, Ηχοληψία: Άρης Καφεντζής, Μοντάζ: Γιούρι Αβέρωφ, Διεύθυνση Παραγωγής: Μαίρη Ιγνατιάδη, Ηλέκτρα Πέππα, Παραγωγοί: Ρέα Αποστολίδη, Γιούρι Αβέρωφ