Η σκανταλιάρα φαντασία του στο χαρτί πέρασε στη θεατρική σκηνή με μια μυρωδάτη «Ψαρόσουπα», που απέδειξε πως ο συγγραφέας Γιώργος Λεμπέσης κατέχει τη «μαγική συνταγή» της επιτυχίας.
Τι ονειρευόσασταν να γίνετε όταν μεγαλώσετε;
Ως παιδί έχω περάσει από πολλούς και διαφορετικούς επαγγελματικούς προσανατολισμούς. Ήθελα να γίνω οδηγός σε αγωνιστικά αυτοκίνητα, να τρέχω στις πίστες και στα χώματα με ταχύτητα, ακούγοντας δυνατά μουσική. Όμως το όνειρο αυτό καταβαραθρώθηκε, όταν ο μπαμπάς μου μού είπε πως δεν μπορώ να ακούω μουσική σε ένα αγωνιστικό αμάξι. Έτσι είπα να γίνω μουσικός κι άρχισα να μαθαίνω πιάνο στο πέντε μου. Γενικά πάντα προσανατολιζόμουν σε καλλιτεχνικά επαγγέλματα, όπως σκηνοθέτης, συνθέτης, τραγουδιστής και άλλα «αέρινα» επαγγέλματα. Όμως, τελικά, το μόνο που ονειρευόμουν να γίνω όταν θα μεγάλωνα ήταν το να μη μεγαλώσω ποτέ. Γι’ αυτό και κάθε φορά που η μοίρα μού έδειχνε έναν πιο συνετό και προσγειωμένο δρόμο, εγώ έστριβα με πείσμα το κεφάλι από την άλλη μεριά. Όπως φαίνεται, μάλλον τα κατάφερα, και έγινα... μικρός.
Ποιοι ήταν οι αγαπημένοι σας «παραμυθάδες» όταν ήσασταν μικρός;
Ο πιο αγαπημένος απ’ όλους είναι ο Ευγένιος Τριβιζάς. Ο παππούς Ευγένιος, όπως τον φώναζα με σεβασμό. Έχω επηρεαστεί από το λόγο του κι από την προσέγγισή του σε αυτό που ονομάζουμε παραμύθι. Είναι μεγάλος δάσκαλος και νιώθω τυχερός που με κοίμιζε τις νύχτες με τις ιστορίες του. Άλλη αγαπημένη είναι η κυρία Βαρελά, ενώ λατρεύω την γραφή της Πηνελόπης Δέλτα, παραμύθια της οποίας μου διάβαζαν από παιδί. Επίσης κλασικοί παραμυθάδες όπως o Άντερσεν, ο Αίσωπος και οι αδερφοί Γκριμ ήταν σχεδόν καθημερινά στο μενού των παραμυθάδων που με συντρόφευαν.
Υπήρχε κάποιο παραμύθι ή ιστορία που να ξεχωρίζετε; Κι αν ναι, γιατί;
Όταν είσαι παιδί, τα κριτήρια με τα οποία επιλέγεις το ξεχωριστό και το αγαπημένο αλλοιώνονται μέσα στο χρόνο κι έτσι, ενώ θυμάμαι κάποιο παραμύθι που μου είχε κάνει πολύ εντύπωση, δεν θυμάμαι το λόγο. Άλλωστε η οπτική ενός ενήλικα είναι σαφώς πιο βαρετή και άχρωμη, γι’ αυτό καλύτερα να μην προσπαθήσω να ερμηνεύσω αυτή μου την επιλογή. Το παραμύθι λοιπόν που μου άρεσε ήταν αυτό που μίλαγε για το αλάτι και τις τρεις κόρες του βασιλιά. Έλεγε πως η ουσία στη ζωή βρίσκεται στα πιο μικρά και σε αυτά που δεν υπολογίζουμε. Ωστόσο απορώ πως ενώ ήταν το αγαπημένο μου παραμύθι στην ηλικία των τεσσάρων-πέντε, ακόμα δεν έχω μπορέσει να το καταλάβω κι ας έχω φτάσει τριαντατέσσερα!
Τρία πράγματα που σας χαρακτηρίζουν…
Μπορώ να ακούω τις σκέψεις των ανθρώπων, να ταξιδεύω πάνω στο φως και να μαγειρεύω λιχουδιές μόνο με τη σκέψη! Αυτά θα ήταν πραγματικά τρία πράγματα που θα ήθελα να με χαρακτηρίζουν, όμως η αλήθεια είναι πως είμαι ένας ελεύθερος άνθρωπος που με ταλαιπωρεί η σκανταλιάρα φαντασία και καμιά φορά γκρινιάζω αρκετά, προκαλώντας τριγύρω μου αναταράξεις. Σε γενικές γραμμές θα με έκανα παρέα... εκτός πανσελήνων και ανάδρομων ημερομηνιών.
Στη συγγραφή παιδικών παραμυθιών πότε μυηθήκατε;
Ήταν χειμώνας του 2008 όταν πέρασε από το μυαλό μου να δημιουργήσω ένα παιδικό φεστιβάλ για λογαριασμό της εταιρείας παραγωγής που εργαζόμουν τότε. Μην μπορώντας όμως να σταθώ απλά στην παραγωγή ενός τέτοιου φεστιβάλ, αποφάσισα να πλαισιώσω την όλη διοργάνωση με μια ιστορία. Έτσι γεννήθηκε για πρώτη φορά η «Ψαρόσουπα», το ένα έφερε το άλλο και το άλλο το επόμενο, μέχρι που σήμερα έχουν γεννηθεί έντεκα αγαπημένα παραμύθια και ένας Ορέστης. Το τελευταίο είναι παιδί!
Τα παραμύθια έχουν συνδεθεί για τους περισσότερους με το βραδινό ύπνο. Τελικά ο σκοπός τους είναι απλά ψυχαγωγικός;
Τα παραμύθια, εν τη γενέσει τους, είχαν σκοπό να ψυχαγωγούν τους μεγάλους. Μετά τον 17ο αιώνα άρχισε να αλλάζει αυτό και να μετατοπίζεται στα παιδιά. Αυτό δείχνει δύο πράγματα: πρώτον, πως τα παραμύθια έχουν σκοπό και να ψυχαγωγούν και να περνάνε μηνύματα στους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας και δεύτερον πως η κοινωνία μας έχει τόσες πολλές ενοχές με την φαντασία και την παιδικότητα που έχει σταματήσει να πιστεύει στα παραμύθια. Τουλάχιστον σε αυτά τα παραμύθια, των παιδιών, γιατί τα άλλα των μεγάλων και τα πιστεύει και τα αναπαράγει και τα εξελίσσει με μεγάλη επιτυχία.
«Η μεγάλη δύναμη συνοδεύεται από μεγάλη ευθύνη» λέει ο Σπάιντερμαν. Πιστεύετε ότι έχετε ευθύνη γράφοντας παιδικά βιβλία;
Κι άλλοι το έχουν πει, όπως ο Σωκράτης κι ο Καζαντζάκης, αυτοί όμως δεν φόραγαν στολή ούτε είχαν υπερδυνάμεις. Μια φράση του Νίκου Καζαντζάκη, μάλιστα, από την «Ασκητική» ταιριάζει κατά μια έννοια σε αυτή σας την ερώτηση. «Να αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω..». Αν έστω κι ένα παιδί γίνει καλύτερο απ’ αυτά που γράφω εγώ θα είμαι χαρούμενος και περήφανος σαν να ήτανε δικό μου, αν όμως έστω κι ένα παιδί γίνει κακός πολίτης διαβάζοντας τα κείμενά μου θα φταίω εγώ, κι αυτό είναι τεράστια ευθύνη.
Από πού αντλείτε την έμπνευση;
Η έμπνευση είναι μια χρυσαφένια σφαίρα, όχι μεγαλύτερη από μια παλάμη, που της αρέσει συνεχώς να κρύβεται. Άλλοτε μέσα στη θλίψη κι άλλοτε στην ομορφιά των πραγμάτων. Εγώ εμπνέομαι από την ομορφιά που βλέπω στους ανθρώπους κι απ’ αυτή την ευρηματική κρυψώνα του νου που λέγεται «ανέφικτο».
Πώς νιώθετε που είστε η πένα πίσω από την αγαπημένη ιστορία κάποιου παιδιού;
Όταν ήμουν πιο μικρός ήθελα να μπω σε όλα τα σπίτια των ανθρώπων. Να δω πώς είναι μέσα, να δω τι κάνουν όταν κλείνει η πόρτα τους, να πάρω μια μικρή γεύση από τις ζωές τους. Κάπως έτσι νιώθω όταν ένα παιδί διαβάζει ένα παραμύθι μου. Σαν να μου επιτρέπει να μπω για λίγο στον κόσμο του κι αυτό με κάνει να νιώθω ζεστασιά και απέραντη χαρά, γιατί έτσι μου δίνει ακόμα μια ευκαιρία, να γίνω καλύτερος άνθρωπος.
Λέγεται πως τα παιδιά είναι πιο αυστηροί κριτές από τους ενήλικες. Ισχύει;
Φυσικά και ισχύει κι ο λόγος είναι γιατί δεν έχουν ακόμα ενοχοποιήσει την ειλικρίνεια. Ωστόσο η διπλωματία μιας ενήλικης κριτικής δεν είναι κακή ούτε η ευγένεια πίσω από το σχολιασμό. Τα παιδιά όμως, μην έχοντας αυτά τα φίλτρα, εξωτερικεύουν την γνώμη τους όπως ακριβώς την σκέφτονται. Ωστόσο η αυστηρότητα σε μια κριτική έχει να κάνει καθαρά με τον τρόπο που τη δέχεται ο κρινόμενος!
Πόσο σημαντικό είναι να διατηρούμε την επαφή με το παιδί που κρύβεται μέσα μας;
Το να διατηρεί κανείς την επαφή με το παιδί που ζει μέσα του είναι σαν να διατηρεί αυτή τη γέφυρα που ενώνει της ψυχής το ιερό με το θόρυβο της καθημερινότητας. Αν γκρεμίσει αυτή τη γέφυρα ως ενήλικας θα ζει μόνο στο θόρυβο και δεν θα μπορεί ούτε για μια στιγμή να επιστρέψει σ’ αυτή την ηρεμία, σ’ αυτή τη γεμάτη οξυγόνο λύτρωση.
Ποιο από τα παραμύθια σας ξεχωρίζετε και γιατί;
Νομίζω πως είναι σαφές πως δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις κάποιο από τα παιδιά σου, όμως στην προκειμένη περίπτωση θα σας πως πως ένα μικρό προβάδισμα στη συμπάθειά μου είναι το πρώτο μου παραμύθι «Στον κόσμο της Τζίνας». Ο λόγος είναι βασικά γιατί αυτό έκανε την αρχή και τόλμησε να βγει πρώτο στο άγνωστο, αλλά και γιατί μιλάει όσο κανένα άλλο για την αυτογνωσία και το ρόλο της οικογένειας κατά τη διάρκεια που ένα παιδί ανακαλύπτει τον εαυτό του.
Πώς νιώσατε όταν είδατε τους ήρωες της «Ψαρόσουπας» να ζωντανεύουν στη σκηνή;
Ένιωσα ακριβώς όπως ένιωσα όταν ο γιος μου έκανε τα τρία πρώτα του βήματα. Δεν νομίζω πως μπορώ να στοιβάξω κάπου τις λέξεις για να αποτυπώσω τα συναισθήματά μου. Όσοι είναι γονείς μπορούν να το καταλάβουν, άλλα και όσοι δεν είναι μπορούν να φανταστούν πώς είναι να βλέπεις κάτι που ξεκίνησε από μια απλή ιδέα να σε κοιτάει στα μάτια –είτε απ’ τη σκηνή είτε απ’ το σαλόνι– και να σου λέει με θαυμασμό «Κοίτα με, τα κατάφερα». Είναι σαν να απομακρύνεται από εσένα, άλλα ταυτόχρονα να παραμένει τόσο μέσα σου, λες κι αυτός που φεύγει τελικά, είσαι εσύ ο ίδιος.
«Στον κόσμο της Τζίνας», την «Ψαρόσουπα», το «Θ’ αυγό» και γενικά σε όλες σας τις ιστορίες εμπεριέχονται αλληγορίες και μηνύματα. Στο καινούριο σας βιβλίο «Βρασίδας εναντίον Μπακαλιαράκου» τι μαθαίνουν τα παιδιά;
Αυτό το παραμύθι πραγματεύεται το έντονο φαινόμενο της βίας και του εκφοβισμού που φτάνει μέχρι τις σχολικές αυλές. Δίνει θάρρος στα παιδιά και αναπτύσσει έννοιες όπως η ελευθερία του λόγου, η έκφραση και η ενότητα μέσα στην κοινωνία. Είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε στα παιδιά με ειλικρίνεια και θάρρος. Οι εποχές που τα παραμύθια μίλαγαν μέσα από υπερφίλτρα και μαγικά μαντζούνια για να φτάσει το μήνυμα στον αναγνώστη έχει περάσει, και ο λόγος είναι γιατί ο άνθρωπος έχει αλλάξει. Τα παιδιά σήμερα έχουν πιο έντονη αντίληψη και οι αισθητήρες τους είναι πιο ισχυροί. Δεν μπορούμε παρά να το δούμε και να τους μιλάμε για τα καλά και τ’ άσχημα με ευθύ τρόπο. Πάντα προσαρμοσμένο στα μέτρα τους, όμως, χωρίς να φοβόμαστε να πούμε την αλήθεια για ό,τι συμβαίνει. Η βία, ο εκφοβισμός και ο ρατσισμός ζουν ανάμεσά μας και έχουμε χρέος τόσο να μιλήσουμε γι’ αυτό όσο και για να τα αποτρέψουμε. Τα παιδιά είναι οι πολίτες του αύριο κι αυτά είναι που θα διαλέξουν ποια κοινωνία θα φιλοξενήσει τις ζωές τους και ποια θα γηροκομήσει τις δικές μας.
Με τι άλλο ασχολείστε αυτή την περίοδο;
Ασχολούμαι πολύ έντονα με την εταιρεία μου, την Gold Producta, και με όλες τις παραγωγές που έχουμε αναλάβει αυτό το διάστημα, καθώς και με το νέο μου βιβλίο που θα κυκλοφορήσει τον Μάρτιο του 2015. Επιπλέον έχω ξεκινήσει να δουλεύω πάνω σ’ ένα μεγάλο μου όραμα, το οποίο ελπίζω να υλοποιηθεί σύντομα με τη βοήθεια των συνεργατών μου, ενώ ανεβάζουμε την «Ψαρόσουπα» στο θέατρο Ακροπόλ σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη, μουσική Ερωφίλης και στίχους Βαγγέλη Λεμπέση. Μια εντυπωσιακή παράσταση με τεράστια... ψάρια!
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
12°
