Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου: Ο Τόμας Οστερμάγερ για τον Οιδίποδα και την πρώτη του ενασχόληση με το αρχαίο δράμα. Όσα αποκάλυψε στη σχετική συνέντευξη τύπου
Μεσημέρι Πέμπτης στο Ξενία της Επιδαύρου ο Τόμας Οστερμάγερ ομολογεί πως νιώθει ακόμα ότι πρέπει να υπερασπίζεται τη ματιά του στο θέατρο σε μια μεγαλύτερη γενιά, σαν «μαθητής που προσπαθεί να είναι πιο έξυπνος από τους υπόλοιπους, μάλλον χωρίς να τα καταφέρνει τον περισσότερο καιρό, αλλά εξακολουθεί να το παλεύει». Κάτω από ένα μαύρο τζόκεϊ κασκέτο, το διαπεραστικό του βλέμμα σκανάρει την ομάδα των δημοσιογράφων που έφθασαν αυθημερόν από την Αθήνα με τις αποσκευές τους γεμάτες ερωτήσεις στη συνέντευξη τύπου που οργανώθηκε για τον «Οιδίποδά» του, μια συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και της βερολινέζικης Σαουμπύνε, που κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της στο «πιθανώς πιο όμορφο θέατρο στον κόσμο», όπως το χαρακτήρισε.
Ο Τόμας Οστερμάγερ, η Κατερίνα Ευαγγελάτου και η Μάγια Τσάντε στην Επίδαυρο
Στον ίδιο ακριβώς εμβληματικό τόπο όπου έντεκα χρόνια πριν ο Γερμανός σκηνοθέτης βούταγε τον Οθέλλο σε μια πισίνα με μαύρο –σαν πετρέλαιο– νερό και στο πλαίσιο της ίδιας διοργάνωσης στην οποία το κοινό έχει δει μέσα από την σκηνοθετική του ματιά την ιψενική Νόρα από το «Κουκλόσπιτο» να μετατρέπεται σε δολοφόνο και το «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» σε πάρτι οργίων, έχει συναντήσει έναν ανόητο Άμλετ και τις «Μικρές αλεπούδες» της Λίλιαν Χέλμαν.
Οστερμάγερ, Ευαγγελάτου και Τσάντε στη συνέντευξη τύπου για τον "Οιδίποδα" της Σαουμπύνε στην Επίδαυρο
Ο Τόμας Οστερμάγερ υπερασπίζεται την πρόκληση, που άλλωστε ως πρακτική και χαρακτηρισμός με αντιθετικά πρόσημα τον συνοδεύει σε ολόκληρη τη διαδρομή του. Με δεδομένη τη μεγάλη προσέλευση του κοινού στις παραστάσεις της Σαουμπύνε – τον θεατρικό οργανισμό που διευθύνει πάνω από εικοσαετία πλέον, από τα 31 χρόνια του – υπερθεματίζει ότι «είναι καθήκον μας να παίρνουμε ρίσκα και να προκαλούμε το κοινό» δηλώνοντας την πίστη του στη σύγχρονη γραφή και στην «επανερμηνεία των κλασικών».
Πάντως από κοινού με τη συγγραφέα και σταθερή συνεργάτιδά του Μάγια Τσάντε διευκρινίζουν πως ο Οιδίποδας που παρουσιάζουν αφορμάται από την αρχαία ελληνική τραγωδία και μυθολογία αξιοποιώντας μοτίβα και θεματικές από το έργο του Σοφοκλή, ως πηγή έμπνευσης και όχι με την έννοια του αυστηρού πλαισίου αναφοράς. «Είναι ένα έργο που προσπαθεί να μιλήσει για την κοινωνία και τους ανθρώπους σήμερα», κάτι που, όπως πιστεύουν, δεν μπορείς να κάνεις με το κείμενο του Σοφοκλή παρά μόνο με ένα καινούργιο έργο. «Αν ήξεραν οι Έλληνες, δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν ότι ανεβάζουμε ακόμα τα έργα τους, θα γελούσαν μαζί μας. Θα τους φαινόταν τελείως γελοίο» σημειώνει ο διάσημος σκηνοθέτης επεξηγώντας ότι «τα έργα τους ήταν σύγχρονα την εποχή που παρουσιάζονταν. Το να δημιουργείς σύγχρονα έργα είναι πάντα ένα σημάδι ισχυρού πολιτισμού. Τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι αποδεκτό να λέμε την άποψή μας σε μια ιστορία. Γιατί αυτό έκαναν κι εκείνοι· ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης έγραφαν τη δική τους εκδοχή μύθων που προϋπήρχαν».
Κάθε φεστιβαλική πρόσκληση στα μέρη μας συνοδευόταν κι από την πρόταση να καταπιαστεί με τους αρχαίους τραγικούς. Είναι όμως η πρώτη φορά που την αποδέχτηκε επισημαίνοντας: «Η προσωπική μου ανάγνωση στα περισσότερα αρχαία ελληνικά έργα είναι ότι ο άνθρωπος πρέπει να αντιληφθεί πώς βρίσκεται στα χέρια των θεών και να μην αμφισβητεί τη μοίρα, αλλά να την υπακούει. Το έργο μου μέχρι τώρα έχει να κάνει με το πώς θα κατανικήσεις τα όρια της κοινωνίας, του φύλου, των ρόλων άνδρα-γυναίκας. Μέσα από τη συζήτησή μου με τη Μάγια βρήκα ένα τρόπο να εισχωρήσω στο κείμενο. Το βαθύτερο νόημά του βρίσκεται στον περίφημο χρησμό από το μαντείο των Δελφών “γνώθι σ’ αυτόν”. Ο Οιδίποδας δεν καταλαβαίνει ποιος είναι και την συμβολή του στην καταστροφή. Και φυσικά αυτό θέτει πολλά παράλληλα στην σημερινή κοινωνία. Αντιμετωπίζουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη, την παγκόσμια τρομοκρατία, την πανδημία. Η τρομοκρατία δεν υπάρχει εξαιτίας του Ισλάμ αλλά εξαιτίας της κυριαρχίας του κόσμου από τον δυτικό πολιτισμό. Η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν υπάρχει χωρίς εμάς. Τελικά, λοιπόν, εμείς είμαστε η πηγή του προβλήματος και αυτό αφορά το έργο. Όταν δείχνεις κάποιον με το δάχτυλο, υπάρχουν τέσσερα δάχτυλα που στρέφονται σ’ εσένα».
Η Γερμανίδα δραματολόγος δεν έκρυψε ότι η πρώτη της αντίδραση στην ιδέα του Οστερμάγερ να μεταφέρουν τον Οιδίποδα στη σημερινή εποχή άγγιξε τα όρια του πανικού. «Και οι δύο συμφωνήσαμε πώς δεν πιστεύουμε στη μοίρα. Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος δημιουργεί τη δική του μοίρα, παίρνει τις δικές του αποφάσεις. Οι θεοί δεν υπάρχουν στη δική μας εκδοχή. Σημείο εκκίνησης ήταν το τι γίνεται όταν όλα στη ζωή μοιάζουν τακτοποιημένα και ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι τίποτα δεν είναι όπως φαινόταν, σαν να σου τράβηξε κάποιος το χαλί κάτω από τα πόδια. Επίσης, με ενδιέφεραν ζητήματα σχετικά με την εξουσία, τους διαφορετικούς τρόπους άσκησής της, το πώς την ασκούν οι άνδρες και οι γυναίκες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα: είναι τόσο μια ιστορία της Ιοκάστης όσο και του Οιδίποδα». Είναι ομολογημένη η πρακτική της Τσάντε να προσπαθεί «να αναπληρώσει τη διαχρονική απουσία γυναικείων προσώπων στο θέατρο» με περισσότερους ή με ισάριθμους με τους ανδρικούς χαρακτήρες. Διευκρινίζει πάντως πως δεν επιχειρεί μια επανανάγνωση με όρους πολιτικής ορθότητας των καιρών μας στο έργο του Σοφοκλή.
«Μπορείτε να διαβάσετε όλη την ελληνική μυθολογία ως ένα είδος αντικουλτούρας απέναντι στον πολιτισμό που προϋπήρχε» συμπληρώνει ο Οστερμάγερ και αναφέρεται στην μητριαρχική μινωική κοινωνία και τον κατοπινό πατριαρχικό ελληνικό πολιτισμό. «Όταν το κάνεις αυτό, ανακαλύπτεις ότι πολλά από αυτά τα έργα έχουν να κάνουν με γυναίκες που δεν τολμούν να παντρευτούν (όπως η Πηνελόπη) ή που παντρεύονται (όπως η Κλυταιμνήστρα και η Ιοκάστη). Μπορείς, λοιπόν, να τα διαβάσεις ως ένα είδος προπαγάνδας ώστε να μην γίνεται αυτό πλέον. Αυτό το γεγονός έπαιξε κάποιο ρόλο στη διασκευή μας».
Η δική τους Ιοκάστη, λοιπόν, δεν αυτοκτονεί αλλά παραμένει ζωντανή. Θα αποτελέσει έμπνευση για ένα από τα τέσσερα πρόσωπα της σκηνικής δράσης, παρ’ ολίγον και το έτερον ήμισυ στον τίτλο του έργου, αφού κάποια στιγμή έπεσε στο τραπέζι η σκέψη αυτό να ονομαστεί «Οιδίποδας και Ιοκάστη». Ο χαρακτήρας της θα δώσει σχήμα στην Κριστίνα και αυτός του Οιδίποδα στον Μίχαελ. Ο ρόλος του Ρόμπερτ βασίζεται στον Κρέοντα, ενώ η Τερέζα αποτελεί μια επινοημένη φίλη της Ιοκάστης, που έχει στοιχεία του Τειρεσία και των δούλων. Πρόκειται για μια οικογένεια Γερμανών που κάνει διακοπές στην Ελλάδα και διοικεί μια επιχείρηση που έχει οικοδομηθεί στη βάση της εκμετάλλευσης και της συγκάλυψης αδικημάτων. Οι δημιουργοί της παράστασης τη χαρακτηρίζουν έργο δωματίου και μια τέτοια αίσθηση αναμένεται να αποπνέει και το σκηνικό στο ανοικτό θέατρο της Επιδαύρου.
Από τις πρόβες του "Οιδίποδα" της Μάγια Τσάντε, σε σκηνοθεσία Τόμας Οστερμάγερ στην Επίδαυρο
Οι Βάκχες και μια δυνητική συνέχεια
Η παράσταση της Σαουμπύνε που κλείνει το φετινό πρόγραμμα των Επιδαυρίων, αποτελεί ανάθεση του Φεστιβάλ στο πλαίσιο της σειράς Contemporary Ancients, μια ιδέα της Κατερίνας Ευαγγελάτου ώστε να κατατεθούν νέες δραματουργικές προτάσεις πάνω στην κληρονομιά των αρχαίων συγγραφέων. Εύλογο το ερώτημα αν πέρασαν κι άλλες τραγωδίες από το μυαλό του Τόμας Οστερμάγερ γι’ αυτό το εγχείρημα. «Μου αρέσουν πολύ οι Βάκχες, ίσως περισσότερο από όλες», αποκαλύπτει και ανατρέχει στη σχετική παράσταση του Κλάους Μίχελ Γκρούμπε του 1972 που τον είχε συναρπάσει. «Σκεφτόμαστε αν μπορούμε να βρούμε έναν τρόπο να εισχωρήσουμε στο έργο αυτό και πώς. Συνδέεται πολύ με αυτό που περιέγραφα πριν σχετικά με μια μητριαρχική κοινωνία χωρίς όρια. Υπάρχουν και άλλα πολύ ενδιαφέροντα έργα. Ίσως αυτό να είναι η αφετηρία για περισσότερα ελληνικά έργα στο μέλλον».
H Κατερίνα Ευαγγελάτου και ο Τόμας Οστερμάγερ στην Επίδαυρο
Πώληση εισιτηρίων στα aefestival.gr, tickets.aefestival.gr, www.ticketservices.gr, στο 210 7234 567, στα κεντρικά εκδοτήρια (Πανεπιστημίου 39) και στα καταστήματα Public.
Ο γνωστός Ιταλός σκηνοθέτης αναλαμβάνει για πρώτη φορά να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς, προσεγγίζοντας τον «Γυάλινο κόσμο» μέσα από μια δική του, «πειραγμένη», και γι’ αυτό καλοδεχούμενη, οπτική
Πόση βία κρύβουν οι σχολικές τάξεις; Μπορούμε να διδάξουμε με τη βία; Γιατί είναι σημαντικό να δουν εκπαιδευτικοί και μαθητές την παράσταση «Η Μέρα της Φούστας»;
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
15°
