Ο Άρης Μπινιάρης μιλάει στην ATHENSVOICE για τον «Προμηθέα Δεσμώτη» εν όψει των παραστάσεων στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2021
«Στην ερημιά μιας απροσπέλαστης χώρας, στην πέτρινη εξορία στυγερών δεσμών, πάνω σε ένα σημείο καθήλωσης, τιμωρίας και διαπόμπευσης» τοποθετεί το θερινό σκηνοθετικό και ερμηνευτικό στοίχημά του ο Άρης Μπινιάρης. Εκεί, στα βράχια της Σκυθίας, ορθώνεται ο Προμηθέας δεσμώτης, ως πάσχων θεός-προφήτης επειδή ευεργέτησε τον άνθρωπο δίνοντάς του τη φωτιά και τη γνώση, κόντρα στο θέλημα του Δία. Συμπαραγωγή του θεάτρου Πορεία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κρήτης, η παράσταση ετοιμάζεται να συναντήσει το κοινό, αρχής γενομένης από τα Χανιά στις 4-6 Ιουλίου, ενώ θα κλείσει την παρουσία των εγχώριων θεατρικών δυνάμεων στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 20-22 Αυγούστου.
Η ιδέα γι’ αυτή τη σκηνική συνάντηση ήρθε από τον Γιάννη Στάνκογλου, ο οποίος υποδύεται και τον ομώνυμο ρόλο, μου αναφέρει ο Άρης Μπινιάρης. Όμως η ιστορία του οραματιστή και ανθρωπιστή ήρωα που μέσα από τη δράση του καλεί τους θνητούς να αποτινάξουν την τυραννία ενός βίαιου και απορριπτικού θεού-πατέρα, υπήρχε και στις δικές του βλέψεις. Έχοντας ως κεντρικό πρωταγωνιστή ένα αρχετυπικό σύμβολο αντίστασης, «ο “Προμηθέας Δεσμώτης” είναι ένα έργο με σαφείς κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Παρά τον μεταφυσικό μανδύα του –καθώς οι πρωταγωνιστές του δράματος, πλην της Ιούς, είναι θεοί, Τιτάνες και Ωκεανίδες–, αναδεικνύει ζητήματα 100% ανθρώπινα. Και σήμερα, λοιπόν, η ανάγνωσή του μόνο τέτοια μπορεί να είναι: να αναδείξει αυτές τις ανθρώπινες συγκρούσεις, διατηρώντας –στη δική μου επιλογή αισθητικά– το μυθολογικό υπόβαθρο των χαρακτήρων. Μπορείς όμως να το δεις και σε ένα καθαρά ψυχικό-υπαρξιακό επίπεδο. Προσωπικά αναρωτήθηκα αν υπάρχει μέσα μου μια δύναμη που, όπως ο Δίας, ηγεμονεύει μία άλλη δύναμη. Όσο με απασχολεί αυτός που με εξουσιάζει και το πώς μου φέρεται, άλλα τόσο με απασχολεί κι αν εγώ εξουσιάζω π.χ. τον γιο ή την κόρη μου. Το έργο αυτό είναι σαν μια προσευχή, με την έννοια του διαλογισμού, για εξέλιξη και χειραφέτηση του ανθρώπου από στυγνές ηγεμονίες, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει και να αυτονομηθεί από ό,τι τον καταδυναστεύει και τον οδηγεί στον αφανισμό».
Τα «εργαλεία» του σκηνοθέτη
Μου μιλά για την τεχνική της κλιμακούμενης ανησυχίας που χρησιμοποιεί ο Αισχύλος με στόχο τη δραματική κορύφωση και για τη θεραπευτική προοπτική του έργου με την ολοκλήρωσή του μέσα από μια ενεργειακή επίλυση. Στέκεται στην επιδίωξη η δραματουργία να διατρέχει όλες τις επιλογές και τα μέσα (σκηνικά, κοστούμια, μουσική, ερμηνείες) με τα οποία θα επιχειρήσουν να αποτυπώσουν αυτή την αγωνιώδη «προσευχή». Υπογραμμίζει τη μουσικότητα της μετάφρασης του Γιώργου Μπλάνα που επέλεξε και τη σημασία της ρυθμολογίας του κειμένου στην προσέγγιση των ρόλων.Από ένα παιχνίδι με τον ήχο των λέξεων, όπου ο λόγος γίνεται τραγούδι, ξεκινά πάντα η δουλειά του με τους ηθοποιούς. Γιατί η μουσική, η οργανική κυκλοφορία μεταξύ ρυθμού και μουσικότητας του προφορικού λόγου διατηρεί κομβικό ρόλο και αποτελεί σήμα κατατεθέν στην πρακτική του είτε αναμετριέται με αρχαία κείμενα είτε με το ’21 ή τη γραφή του Γιάννη Σκαρίμπα.
Τι ήχο, λοιπόν, έχει ο «Προμηθέας» του; Πώς θα «ανασαίνει» στα χείλη των ερμηνευτών ο λόγος του Αισχύλου; «Με τον Φώτη Σιώτα, ο οποίος υπογράφει τη μουσική σύνθεση, αποφασίσαμε να αφήσουμε τον λόγο να ακουστεί καθαρά και να υπάρχουν λιτές μουσικές γραμμές, ατμοσφαιρικές και σκοτεινές, με ένα τσέλο ως πρωταγωνιστή, ηχογραφημένα ηλεκτρονικά στοιχεία που φέρνουν μια πιο σύγχρονη αίσθηση ήχου στην παράσταση, ενώ κάποια φωνητικά του χορού των Ωκεανίδων βασίζονται σε μελωδίες από τον Καύκασο. Η συνολική πρόθεση ήταν να αναδυθεί μια αίσθηση ερεβώδης, απόκοσμη, που να παραπέμπει σε μυθολογικό υπόβαθρο, σε κάτι άχρονο και πάρα πολύ παλιό. Υπάρχει κάτι βαθιά εσωτερικό στο έργο και θέλαμε να αποτυπώσουμε την κατάσταση των χαρακτήρων, την αγωνία, μέσα από τις αναπνοές τους».
Αναγνωρίζει πως αυτή τη φορά έδωσε μεγαλύτερη βάση και στο εικαστικό αποτύπωμα της παράστασης με στόχο να αναδειχθούν τα μυθολογικά στοιχεία της, μέσα από τον σχεδιασμό της Βασιλικής Σύρμα για τα κοστούμια, της Μαγδαληνής Αυγερινού για τα σκηνικά και του Αλέκου Αναστασίου για τους φωτισμούς.Ο σκηνικός χώρος αναπαριστά έναν τόπο μαρτυρίου με κυρίαρχο στοιχείο την πέτρα (με τρεις μεγάλες στήλες καθήλωσης) και έχει ως οδηγό το τοπίο της Επιδαύρου. Την αίσθηση του υπερφυσικού, του πέρα-από-το-ανθρώπινο θα επιδιώξουν να ενεργοποιήσουν οι παρεμβάσεις στην όψη των ερμηνευτών: το λευκό μακιγιάζ και τα προσθετικά εξαρτήματα.
Παρακολουθώντας ένα «σφηνάκι» πρόβας πριν από λίγες ημέρες, το βλέμμα μαγνήτισε η Ηρώ Μπέζου στο ρόλο της Ιούς καθώς προχωρούσε πάνω στα «οστέινα» ξυλοπόδαρά της: ένιωθες πώς είχε ενστερνιστεί την κίνηση του ζώου, πώς ανάσαινε με κάθε μυ το δράμα της νέας γυναίκας που βρέθηκε εγκλωβισμένη, από θεϊκό χέρι, στο σώμα του κτήνους.
Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, συντονισμένες με τη δραματουργία είναι και οι επιλογές στην κίνηση, το πώς μπορεί σωματικά ο κάθε ηθοποιός να αποτυπώσει τη συνεχή εξέλιξη των συναισθημάτων, την αγωνία, την ανησυχία, την ταραχή, τον πανικό. «Επιδιώκουμε να μεταφέρουμε την κλιμάκωση της έντασης με κάθε μέσο στο θεατή γιατί έχουμε ένα έργο, το οποίο στα δικά μου μάτια εκ πρώτης όψης φαντάζει ακίνητο, στατικό. Ο Προμηθέας είναι δεμένος σε έναν βράχο και δίπλα του υπάρχει ο χορός των Ωκεανίδων – τι σημαίνει αυτό για μας όταν δεν έχουμε επαφή με την μυθολογία;Τι μας αφορά στις Ωκεανίδες σήμερα, τις κόρες του Τιτάνα Ωκεανού οι οποίες παρακολουθώντας τη μαρτυρική προσπάθεια του αλυσοδεμένου ήρωα και το οιστρήλατο σώμα της Ιούς συνειδητοποιούν σταδιακά τους αυθαίρετους βρυχηθμούς της εξουσίας και αποφασίζουν να κατακρημνιστούν μαζί του στα Τάρταρα μεταστοιχειώνοντας τον φόβο σε γενναιότητα; Ως άνθρωπος και καλλιτέχνης του 2021 προσπαθώ να συντονιστώ με αυτή τη μετακίνηση, να δω τι σημαίνει να ξεκινάς από το φόβο και τελικά να αποφασίζεις να συμπλεύσεις με τον αδικημένο. Ο Ωκεανός, πάλι, μας απασχολεί περισσότερο ως γενάρχης του θαλάσσιου γένους ή ως καιροσκόπος, ο οποίος, ενώ ανήκει στην παλιά άρχουσα τάξη, έχει συνθηκολογήσει με τη νέα εξουσία και αυτό συμβουλεύει και τον Προμηθέα;». Τέτοια στοιχεία από τον κάθε ρόλο συνθέτουν ένα πεδίο νοημάτων μέσα από το οποίο βρίσκει συσχετισμούς με το σήμερα, όπως δηλώνει.
Η εξουσία και ο Προμηθέας μέσα μας
Το δίπολο κοινωνικός δογματισμός – προσωπική ελευθερία καθοδηγεί σταθερά τις επιλογέςτου Άρη Μπινιάρη στη σκηνή. «Ποτέ δεν είναι δεδομένη η πρόοδος, η εξέλιξη, η κατοχύρωση των ελευθεριών μας σε προσωπικό ή κοινωνικό επίπεδο» επισημαίνει υπενθυμίζοντας από τη μυθολογία την πρότερη συμμαχία Προμηθέα-Δία ώστε να ρίξουν τον Κρόνο από την εξουσία. «Χρειάζεται διαρκής ανατροφοδότηση και αγώνας ο οποίος ξεκινά από πολύ βαθιά, να βλέπεις συνεχώς σε ποιο σημείο βρίσκεσαι, τι μπορείς να αλλάξεις μέσα σου ώστε να μεταστοιχειώσεις ενδεχομένως και τον χώρο γύρω σου. Ο Προμηθέας συμβολίζει τον άνθρωπο που επιλέγει να εκκινήσει το κάλεσμα για αυτοπραγμάτωση, για απεγκλωβισμό από την καταστροφή. Χρειάζεται συνεχώς να επαναπροσδιορίζουμε τη σχέση μας με τη φωνή του Προμηθέα μέσα μας. Να μη το θεωρούμε ως κάτι δεδομένο. Αν επιλέξουμε να εργαστούμε προς αυτή την κατεύθυνση, πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει κάτι μέσα μας που να πει: μέχρις εδώ ο εγκλωβισμός, ο φθόνος, η προσταγή μιας άλλης φωνής που με καλεί σε συμμόρφωση, σε αποκτήνωση. Στην παράσταση η Ιώ είναι η αναλώσιμη θνητή στα σχέδια του αλαζόνα τυράννου, του στυγνού ηγεμόνα. Η ίδια δηλώνει: “O Δίας με αποκτήνωσε, γιατί με πόθησε”. Οφείλουμε να δούμε σε ποιο βαθμό μας μεταμορφώνει κάτι το οποίο μας ηγεμονεύει είτε είναι μια εξωτερική εξουσία είτε είναι κάτι μέσα μας».
16°
