Βασιλική Καραγιάννη: «Θέλει απλότητα ο Μότσαρτ»

Λίγες μέρες πριν τη διαδικτυακή πρεμιέρα του «Ντον Τζοβάννι» του Μότσαρτ, της πρώτης από τις διεθνείς συμπαραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, συναντήσαμε τη λαμπερή σοπράνο κολορατούρα Βασιλική Καραγιάννη και μιλήσαμε για την όπερα στον καιρό της καραντίνας, τη δυσκολία του να τραγουδάς χωρίς κοινό και βέβαια για το ντεμπούτο της στον απαιτητικό ρόλο της Ντόννα Άννα. Τέλος, η όχι και τόσο «αθώα» στάση της απέναντι στον ακόλαστο Ντον Τζοβάννι –στην κατά Τζων Φούλτζεϊμς τολμηρή σκηνοθετική εκδοχή– οδήγησε σε μια επίκαιρη και… εντός θέματος κουβέντα για τη σεξουαλική παρενόχληση στη σκηνή και τα παρασκήνια των  λυρικών θεάτρων.

Μου λέγατε λίγο πριν ξεκινήσουμε τη συνέντευξη πως παρακολουθώντας την online μετάδοση φοβάστε ότι θα αρχίσετε να λέτε, «εδώ δεν είμαι καλή» ή «αυτό θα μπορούσα να το πω καλύτερα». Πιστεύετε ότι η ανασφάλεια αυτή συνδέεται κατά κάποιον τρόπο και με την απουσία κοινού;
Ο καλλιτέχνης γνωρίζει πάντα αν η ερμηνεία του είναι σωστή ή όχι, ωστόσο, η επιβεβαίωση που έρχεται από το κοινό, σου δίνει ώθηση. Όταν έχεις απογειωθεί από ένα θερμότατο χειροκρότημα σε μια άρια, σίγουρα η συνέχεια θα είναι ακόμα πιο καλή. Και δεν είναι μόνο η ικανοποίηση, είναι και η ευθύνη που αισθάνεσαι απέναντι σε ένα θερμό κοινό. Θέλεις να το ευχαριστήσεις και του δίνεις ακόμα περισσότερα. Το καλοκαίρι, συμμετείχα στις εκδηλώσεις της Λυρικής που έγιναν σε αρχαιολογικούς  χώρους, σε όλη την Ελλάδα. Θυμάμαι στον Ναό της Αφαίας, στην Αίγινα, όπου όλες οι θέσεις –όσες επιτρεπόταν– ήταν γεμάτες, το κοινό μας παρακολουθούσε με τόση δίψα, τόση κατάνυξη, ήταν σαν να άπλωναν τα χέρια τους για να «εισπράξουν» όσα περισσότερα μπορούσαν! Ας μην ξεχνάμε πως σε καιρούς κρίσης, η τέχνη είναι στήριγμα για τον κόσμο, γι’ αυτό και επιβίωσε σε όλες τις μορφές της, ακόμα και μέσα σε πολέμους… Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι πρωτάκουστο, άδικο. 

Είναι η πρώτη σας συμμετοχή σε μια όπερα που μεταδίδεται online. Εμείς, οι θεατές, στο τέλος κάθε παράστασης που έχουμε παρακολουθήσει διαδικτυακά, αισθανόμαστε αμήχανα, σφίγγεται η καρδιά μας όταν οι συντελεστές υποκλίνονται βουβά, σε ένα πολυπληθές αλλά αόρατο κοινό. Ποια ήταν τα δικά σας συναισθήματα εκείνη τη στιγμή; 
Τι να σας πω, δεν περιγράφεται αυτή η στιγμή και δεν είναι η μόνη. Τελείωνε η άρια, το ντουέτο, το κουαρτέτο, η πράξη και δεν ακουγόταν τίποτα! Ένα άδειασμα... Ξέρετε, σε μια ζωντανή παράσταση, ακόμα και όταν το κοινό σιωπά, νιώθεις την ενέργειά του, τη χαρά του, τη συγκίνησή του, την ανάσα του. Τώρα, προσπαθείς να φτιάξεις με το μυαλό σου εικόνες, να φανταστείς ότι θα σε ακούσουν οι άνθρωποι που θα ήθελαν πολύ να βρίσκονται εκεί, για να μπορέσεις να το αντέξεις, να το διαχειριστείς και να δημιουργήσεις. Και το αποκορύφωμα είναι βέβαια το φινάλε. Στο τέλος των τριών βιντεοσκοπήσεων του Ντον Τζοβάννι, το μόνο που ακούγαμε ήταν το αραιό αλλά πολύ δυνατό χειροκρότημα των μουσικών, των εικονοληπτών, των φωτογράφων, των τεχνικών. Ήταν κι αυτό κάτι… Μας έδινε δύναμη.

Κλείνουμε σε λίγο ένα χρόνο εγκλεισμού, με απανωτές καραντίνες και ελάχιστες  ζωντανές παραστάσεις. Μπορώ να φανταστώ αυτά που σας στέρησε αυτή η χρονιά. Υπάρχουν όμως και πράγματα που σας πρόσφερε; Προσωπικό χρόνο ίσως;
 Δεν θα το έλεγα ακριβώς έτσι γιατί η δική μου ζωή είναι συνυφασμένη με τη μουσική, δεν μου «τρώει χρόνο». Γεννήθηκα μέσα στην τέχνη, ζω μέσα στην τέχνη και θέλω να ζω μέσα στην τέχνη, που λέει και η Τόσκα. Μου λείπει πολύ αυτό το κομμάτι, αν και εμείς εδώ είμαστε ευλογημένοι γιατί η Λυρική είναι ένα από τα ελάχιστα λυρικά θέατρα στον κόσμο που λειτουργούν, έστω και με περιορισμούς. Υπήρχαν σχέδια –και υπάρχουν– για εμφανίσεις μου στο εξωτερικό που δεν έχω ιδέα αν και πότε θα πραγματοποιηθούν. Ωστόσο, αυτή τη χρονιά αποκόμισα πολλά και σημαντικά. Συνειδητοποίησα τώρα, πιο πολύ από ποτέ, πόσο σημαντική είναι η ψυχική υγεία –και όχι μόνο η σωματική–, πόσο μεγάλη προσοχή χρειάζεται. Έμαθα να αξιολογώ, να γεύομαι περισσότερο  πράγματα, καταστάσεις. Εκτίμησα τη συναναστροφή με τους ανθρώπους που αγαπώ, με το κοινό.  Έμαθα να μην αναβάλλω τίποτα, θέλω κάθε τι να το ζήσω τώρα γιατί δεν ξέρω τι μου επιφυλάσσει το μέλλον. 

Ας επιστρέψουμε στον «Ντον Τζοβάννι». Η σκηνοθετική προσέγγιση του Τζων Φούλτζεϊμς είναι αρκετά ανορθόδοξη, τοποθετεί τη δράση της όπερας στο σήμερα, σε ένα ξενοδοχείο στον μικρόκοσμο μιας πόλης όπου το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο και ο χρόνος παραμονής είναι περιορισμένος. Λειτούργησε αυτή η μεταφορά; 
Στην αρχή ήμουν λίγο περίεργη, δεν μπορούσα να φανταστώ πώς θα στηθεί. Τελικά μόνο όταν είδα την εικόνα ολοκληρωμένη στη σκηνή με τους φωτισμούς και τα κοστούμια κατάλαβα και θεωρώ ότι η ιδέα του λειτούργησε όμορφα. Όλη η πλοκή του Ντον Τζοβάνι, οι ερωτικές περιπέτειες των ζευγαριών, οι συναντήσεις τους, ταίριαξαν σε αυτό το σκηνικό. Είναι μοντέρνο, ατμοσφαιρικό, έχει μια πιο κινηματογραφική αντίληψη με σπέσιαλ εφέ, προβολές... αλλά ας μην τα αποκαλύψω όλα!

Αλήθεια, πώς διαχειριστήκατε το πρόβλημα των αποστάσεων;
Ο σκηνοθέτης μας σεβάστηκε απόλυτα την προσωπική επιλογή του καθενός. Άφησε στη βούλησή μας το πόσο κοντά θα έρθουμε στα ερωτικά ντουέτα, αν και κανένας από τους συναδέλφους δεν είχε το οποιοδήποτε πρόβλημα. Άλλωστε κάναμε συνεχή τεστ, φορούσαμε όλοι μάσκες σε όλη τη διάρκεια των προβών, δουλέψαμε σε πολύ μεγαλύτερο χώρο από ό,τι συνηθίζεται, κάναμε συχνά διαλείμματα και γενικά τηρήθηκαν όλοι οι κανόνες του θεάτρου.

Στον «Ντον Τζοβάνι» και οι τρεις γυναικείοι ρόλοι, της Ντόννα Άννα, της Ντόννα Ελβίρα και της Τσερλίνα, ερμηνεύονται από σοπράνο αλλά με διαφορετικά χαρακτηριστικά η κάθε μία. Έχετε τραγουδήσει στο παρελθόν Τσερλίνα, που ταιριάζει πολύ στο δικό σας ηχόχρωμα αλλά τώρα ερμηνεύετε την Ντόννα Άννα, ένα ρόλο που δίνεται συνήθως σε «καθαρόαιμες» υψιφώνους. Το γεγονός ότι εσείς είστε σοπράνο κολορατούρα σας βοήθησε ή σας δυσκόλεψε στην ερμηνεία; 
Πράγματι, έχω τραγουδήσει Τσερλίνα στη Γένοβα πριν 7-8 χρόνια. Αλλά και η Ντόννα Άννα είναι γραμμένη σε υψηλή περιοχή. Απαιτεί μια μεστή, γεμάτη φωνή που να έχει όμως άνεση στις υψηλές νότες, γι’ αυτό και συχνά ερμηνεύεται από κολορατούρες που στην πορεία περνάνε σε ένα πιο δραματικό ρεπερτόριο – αντίθετα, οι σοπράνο με τις πιο «σκούρες» φωνές στη δεύτερη μεγάλη άρια που έχει έντονα στοιχεία κολορατούρας δυσκολεύονται αρκετά. Εγώ ήξερα ότι εκεί δεν θα αντιμετωπίσω κανένα πρόβλημα. Η έγνοια μου ήταν να μπορέσω να ανταποκριθώ στην πρώτη, έντονα δραματική άρια, την περίφημη «Orsaichil’ onore», και στο ρετσιτατίβο που προηγείται. Δούλεψα όμως πολύ με τον πιανίστα και τον μαέστρο και τελικά τη λάτρεψα!

Με ποια κριτήρια αποφασίζετε να δοκιμαστείτε σε ένα νέο ρόλο που σας προτείνουν;
 Όταν επιλέγω να προσεγγίσω έναν νέο ρόλο, δύο παράγοντες λαμβάνω υπόψη. Ο πρώτος, να είμαι βέβαιη ότι η φωνή μου ταιριάζει στον ρόλο , ότι έχει τη φωνητική και ερμηνευτική ωριμότητα να «υπηρετήσει» τον χαρακτήρα και την ηρωίδα – η φωνητική ωριμότητα καθορίζεται από την ηλικία αλλά και από τους ρόλους που έχω τραγουδήσει ως εκείνη τη στιγμή. Ο δεύτερος, ότι δεν είναι πάνω από τις δυνατότητες τις φωνής μου, ότι δεν θα την επιβαρύνει. Πάντα σέβομαι τη φωνή μου και τα όριά της. Αυτά έλαβα υπόψη και πριν καταλήξω στην απόφαση να ντεμπουτάρω στην Ντόννα Άννα.

Έχετε ερμηνεύσει μερικούς από τους πιο απαιτητικούς ρόλους του οπερατικού ρεπερτορίου. Λουτσία ντι Λαμερμούρ, Βασίλισσα της Νύχτας στον «Μαγικό Αυλό», Ολυμπία στα «Παραμύθια του Χόφμαν», Σουζάνα στους «Γάμους του Φίγκαρο», Άμινα στην «Υπνοβάτιδα», Τζίλντα στον «Ριγκολέτο». Από άποψη δυσκολίας πού θα κατατάσσατε την Ντόννα Άννα;
Δεν το έχω σκεφτεί, αλλά θα έλεγα ότι όσον αφορά τη δυσκολία, βρίσκεται κάπου ανάμεσα σε Λουτσία και Υπνοβάτιδα, με το βάρος να πέφτει μάλλον προς την πρώτη. Δεν έχει φυσικά τέτοιο όγκο σε διάρκεια ο ρόλος, είναι πιο μοιρασμένος, με ενδιάμεσα κομμάτια μεγάλης άνεσης, αλλά, όπως και η Λουτσία με τη σκηνή της τρέλας, η Ντόννα Άννα τραγουδά το “Non mi dir”, μία από τις δύο πιο εξαντλητικές άριες του ρόλου, στο τέλος. Η δυσκολία εδώ βρίσκεται στο να μπορέσεις να ενταχθείς στο ύφος του Μότσαρτ, το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό από το μπελκάντο. Ειδικά δε στην Ντόννα Άννα, ένα ρόλο με έντονα δραματικά στοιχεία, πολύ εύκολα μπορείς να παρασυρθείς και να… «μπελκαντίσεις». Κι αυτό στη μελέτη το προσέξαμε ιδιαιτέρως.

Δηλαδή; Πώς διαφοροποιείται φωνητικά η ερμηνεία σε μια όπερα του Μότσαρτ;
Θέλει απλότητα ο Μότσαρτ, αυτή είναι η ομορφιά του. Πρέπει να μετριάσεις τη φωνή σου, να μη φωνάξεις, να μη δώσεις όλον τον όγκο της, και, το πιο σημαντικό, δεν πρέπει να παρασυρθείς συναισθηματικά, γιατί τεχνικά θα σε ρίξει έξω. Το στιλ του Μότσαρτ διαφοροποιείται από άλλων συνθετών, στο ότι δεν επιτρέπει ελευθερίες. Δεν μπορεί κανείς μας να προσθέσει ή να αφαιρέσει ούτε μια νότα! Δεν μπορείς να κάνεις δεξιοτεχνικές καντέντσες ή κορώνες, όπως στο μπελκάντο, εκτός από απειροελάχιστες εξαιρέσεις και πάλι μέσα σε συγκεκριμένο στιλ. Υπηρετείς κατά γράμμα ό,τι ακριβώς γράφει ο Μότσαρτ, απλά προσθέτεις την προσωπική σου πινελιά ερμηνείας μέσα στα πλαίσια που σου έχει ορίσει. Μέσα στην απλότητά της, η μουσική του είναι τόσο πλήρης που οποιαδήποτε παρέμβαση θα ήταν ιεροσυλία.

Η Ντόννα Άννα είναι ένας αμφίσημος χαρακτήρας. Συχνά περιγράφεται ως εμμονική. Εσείς πώς τη «διαβάσατε»; Τι είναι αυτό που την καθοδηγεί; Η ανάγκη για εκδίκηση, η θλίψη για την απώλεια του πατέρα της; 
Κανονικά, με την  είσοδο της Ντόννα Άννα στη σκηνή, παρακολουθούμε μια απόπειρα βιασμού της από τον Ντον Τζοβάννι. Στην παραγωγή που θα δούμε, τα πράγματα δεν συμβαίνουν ακριβώς έτσι. Έχει προηγηθεί η πρόκληση της Ντόννα Άννα. Βρίσκονται στο ξενοδοχείο και τον προσκαλεί, πετώντας του το κλειδί, να έρθει στο δωμάτιό της. Κι εκείνος φυσικά έρχεται. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν παρασύρεται πιστεύοντας ότι είναι ο αρραβωνιαστικός της, ο Ντον Οττάβιο –όπως υπονοεί το λιμπρέτο–, γιατί στη δική μας εκδοχή κανείς δεν φορά μάσκα. Είναι ένα σημείο που συζητήσαμε πολύ και εγώ και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος –ο Ντον Τζοβάννι της παράστασης– με τον σκηνοθέτη μας. Για τον Τζων Φούλτζεϊμς –και εδώ συμπίπτουν οι απόψεις μας–  η Ντόννα Άννα είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Ντον Τζοβάννι, είναι, θα λέγαμε, το απωθημένο της. Και ενώ της δίνεται επιτέλους η ευκαιρία να βρεθεί μαζί του, η πράξη δεν ολοκληρώνεται κι αυτό τη θυμώνει. Ταυτόχρονα, αισθάνεται τύψεις για τον  θάνατο του πατέρα της, αφού εξαιτίας της έχασε τη ζωή του αλλά δεν μπορεί να… ζητήσει τα ρέστα από τον Ντον Τζοβάννι, αφού η ίδια τον προκάλεσε. Νιώθει απογοητευμένη από τον Ντον Οττάβιο και τον κρατά σε απόσταση, παρόλο που εκείνος την αγαπά, την παρηγορεί, τη στηρίζει. Μέσα της γίνεται μια τεράστια πάλη, κάτι που διαφαίνεται έντονα σε όλη τη διάρκεια του έργου. Σίγουρα είναι μια ηρωίδα με ψυχολογικά προβλήματα – κατά τον Τζων Φούλτζεϊμς μάλιστα ίσως είναι και διπολική.

Από μια διαβολική σύμπτωση το ανέβασμα του «Ντον Τζοβάνι», της ιστορίας ενός ακόλαστου ευγενή που αποπλανά γυναίκες και τις παρενοχλεί σεξουαλικά, θα λέγαμε, σήμερα, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Το σκεφτήκατε καθόλου αυτές τις μέρες με αυτό το κύμα καταγγελιών που έρχονται στο φως; Άλλωστε, ούτε ο χώρος της όπερας έμεινε αλώβητος, τουλάχιστον στο εξωτερικό. Ποια είναι η δική σας θέση;
Πράγματι, είναι τρομερή σύμπτωση. Ο Ντον Τζοβάννι εκμεταλλεύεται όποια γυναίκα πέσει στα πόδια του. Είναι το κυρίαρχο στοιχείο του χαρακτήρα του, κάτι που τονίζεται και στη σκηνοθετική εκδοχή του Φούλτζεϊμς, έστω και αν η Ντόννα Άννα φαίνεται να «υποκύπτει» ηθελημένα σ’ αυτόν. Κατά κανόνα πάντως μια τέτοια στάση σπάνια τη συναντάς στην πραγματικότητα, στην αληθινή ζωή. Στον χώρο μας κατά καιρούς ψιθυρίζονται διάφορα, αφήνονται υπονοούμενα από συναδέλφους, έχει υπάρξει και περιστατικό που η σεξουαλική παρενόχληση ήταν εντελώς απροκάλυπτη, όπως έχω ακούσει και για ταλαντούχα άτομα που, επειδή αρνήθηκαν, «φρέναρε» η καριέρα τους. Ευτυχώς, δεν είναι ο κανόνας. Σίγουρα υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις γυναικών ή ανδρών, που το επιδίωξαν, έχοντας προσδοκίες, μεγάλες φιλοδοξίες. Αλλά και πάλι, για μένα, θύματα είναι. Δίνονται υποσχέσεις, οι οποίες άλλοτε κρατιούνται κι άλλοτε όχι – κι αυτό είναι το πιο τραγικό. Προφανώς και θεωρώ πολύ καλό που βγήκαν όλες αυτές οι καταγγελίες στην επιφάνεια. Είμαι κάθετα αντίθετη στους εκβιασμούς και κάθε είδους εκμετάλλευση από άτομα σε θέση ισχύος, είτε μέσω σωματικής είτε ψυχολογικής βίας – εξαιρούνται σαφώς περιπτώσεις συναίνεσης, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι καθένας, καθεμία που βρέθηκε σε μια τέτοια θέση, θα πρέπει να το καταγγέλλει άμεσα και χωρίς φόβο! Γιατί έτσι, απαλλάσσεται ο ίδιος από όλη την εσωτερική πίεση, κυρίως όμως γιατί βοηθά και άλλα πιθανά θύματα να μιλήσουν. Ίσως, μάλιστα, κάνει και κάποιους από τους θύτες να ξανασκεφτούν οποιαδήποτε παρόμοια ενέργεια. 

---

Ιnfo: «Ντον Τζοβάννι», Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, Μια συμπαραγωγή της ΕΛΣ με την Όπερα του Γκαίτεμποργκ & τη Βασιλική Όπερα της Δανίας. Από τις 14 Φεβρουαρίου 2021 στην GNO TV www.nationalopera.gr Για τη μετάδοση του Ντον Τζοβάννι από την GNOTV προπωλούνται εισιτήρια των 10 ευρώ στην www.ticketservices.gr και στο tickets.public.gr