Ο Άγγελος Δεληβορριάς, διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, με το σκηνοθέτη και σκηνογράφο Νίκο Πετρόπουλο συνομιλούν ειδικά για την ATHENS VOICE για την όπερα και κυρίως τον «Ριγολέττο» του Βέρντι, που ανεβαίνει από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Μέγαρο Μουσικής.
Κυριακή,10 το πρωί στο υπόγειο του Μουσείου Μπενάκη, στο γραφείο του Άγγελου Δεληβορριά. Γέλια, μεστές φωνές, γενναιόδωροι άνθρωποι, χέρια που χειρονομούν στον αέρα βάζοντας στίξη στις λέξεις, πάθος για την όπερα, η κοινή ομολογία πως ο «Ριγολέττος» του Βέρντι κρίνεται ένοχος. Καπνός από τσιγάρα, πειράγματα, αλλά και πείσμα, μια αίσθηση αδιεξόδου που ευτυχώς διαρρηγνύεται σε αυτό το υπόγειο της Βασιλίσσης Σοφίας. Έξω ακούγονται εμβατήρια, ο εθνικός ύμνος, ήχοι ξηροί τυμπάνων, το θρόισμα από τις φουστανέλες των τσολιάδων. Και κάπου εκεί, ενώ ο Άγγελος Δεληβορριάς μιλά με πίστη και συγκίνηση για τους νέους, καλύπτοντας με τη φωνή του την υπόκρουση των εμβατηρίων, βάζει και το δικό του όριο: «Αποχωρώ από το Μουσείο Μπενάκη. Ως εδώ ήταν». Ακολουθεί σιγή... Όλα ξεκίνησαν όμως με τον Νίκο Πετρόπουλο να μιλά για τη μεταφορά του «Ριγολέττο» και τον Άγγελο Δεληβορριά να τον προειδοποιεί: «Θα δεις τι έχεις να ακούσεις τώρα…»
Ο Άγγελος Δεληβορριάς (αριστερά) με τον Νίκο Πετρόπουλο
Νίκος Πετρόπουλος (κοιτάζοντας χαμογελαστά πάνω από τα γυαλιά του τον Δεληβορριά): Μιλάνο, Μάρτιος του 1938. Η Ιταλία αυτοκρατορία, πλέον, από το 1936. Το απόγειο της φασιστικής δόξας. Ένα κράτος πριν την αρχή της κατάρρευσης και της καταστροφής. Ήθη έκλυτα, υπεροψία της εξουσίας, αυθαιρεσία, καμαρίλα, συνωμοσίες, οίηση. Το ιδανικότερο πλαίσιο για μία χρονολογική, τίμια, μεταφορά του «Ριγολέττου» σε ένα φιλμ νουάρ. Όμως, όλα αυτά δεν τα αντιμετωπίζουμε ακόμα και σήμερα; Να, λοιπόν, η δυναμική του έργου.
Άγγελος Δεληβορριάς Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει 100% δίκιο ο Νίκος. Όμως δεν μπορείς να το εφαρμόσεις ως ρετσέτα γενικώς. Διότι έχω δει τέτοιες ετεροχρονισμένες αναγωγές κλασικών έργων που, πίστεψέ με, δεν βλέπονταν με τίποτα. Όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Και πρέπει να πω ότι ο Νίκος δεν το επιχειρεί για πρώτη φορά αυτό. Έχει δώσει τις εξετάσεις του με την «Τόσκα».
Ν.Π. Ναι, έχω κλείσει τη φασιστική τριλογία: «Καβαλερία» στο Μέγαρο Μουσικής με την Μπάλτσα, ασπρόμαυρη «Τόσκα» στη Λυρική επί Λαζαρίδη και μετά «Ριγολέττο». Θα συμφωνήσω όμως με τον Άγγελο. Οι όπερες είναι ιστορικές και δεν μεταφέρονται. Βλέπω πράγματα στο «Mezzo» και μου σηκώνεται η τρίχα.
Α.Δ. Ξέρεις, ένας από τους λόγους που πιστεύω πως το «Ριγολέττο» ταιριάζει γάντι στην εποχή μας είναι η διαφθορά των συνειδήσεων ως επακόλουθο της εξουσιαστικής επιβολής. Διότι ούτε ο ίδιος ο Ριγολέττο δεν εξαιρείται από αυτό.
Ν.Π. Α, φυσικά και δεν εξαιρείται. Πρόκειται περί καθικιού υψηλής κλάσεως. Είναι ετερόφωτος, παίρνει τη δύναμή του ως παρακοιμώμενος του Δούκα.
Α.Δ. Πρόκειται ουσιαστικά για μια αναβίωση της παράστασης που έκανες το 2008;
Ν.Π. Ναι, είναι μια αναβίωση, μόνο που τώρα έχουμε στη χορωδία 42 άτομα αντί για 27, ενώ έχει ταιριάξει γάντι με τη σκηνή της Τριάντη στο Μέγαρο. Ξέρεις, το «Ριγολέττο» το είχα δουλέψει έξι ολόκληρους μήνες και είχα φτιάξει ένα storyboard 62 σελίδων με όλο το έργο ζωγραφικό.
Α.Δ. Εμένα, Νίκο, με εκπλήσσει η νεανικότητα αυτού του έργου. Βέβαια εγώ είμαι παθιασμένος Βερντιανός. Όχι ότι δεν μου αρέσει ο βερισμός ή η προκλασική όπερα. Αλλά ο Βέρντι σού αρπάζει την ψυχή. Είναι ανεξάντλητος... Αλήθεια, γιατί κάνεις πάντα και σκηνικά και κοστούμια και σκηνοθεσία;
Ν.Π. Nομίζουν ότι η σκηνογραφία είναι εύκολη, αλλά είναι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα. Είναι η συνισταμένη αρχιτεκτονικής, ιστορίας, ιστορίας της τέχνης, ζωγραφικής, γλυπτικής. Γι’ αυτό κάνω πάντα και σκηνοθεσία και σκηνικά και κοστούμια, ώστε να με βρίζουν πακέτο για τη δουλειά μου και όχι για τη δουλειά των άλλων.
Α.Δ. Επιβάλλεται οι απόψεις σου ως σκηνοθέτη να δένουν με τις απόψεις του συνθέτη. Διότι έχει και η μουσική της αισθητική της. Ήθελα να σε ρωτήσω, όμως, για την αισθητική της όψεως του «Ριγολέττο».
Ν.Π. Τα σκηνικά αποτελούνται από τις όψεις πραγματικών κτιρίων που συναντάς στο Μιλάνο. Μετέφερα αυτούσιο το σκηνικό, άλλωστε είμαι και αρχιτέκτονας. Ακόμη και οι απλίκες που υπάρχουν στο σκηνικό είναι από την Galleria del Toro. Υπάρχει μάλιστα μια ταπετσαρία στην πρώτη σκηνή που είναι ένας πίνακας του Μποτσόνι, «Το γέλιο». Το έβαλα ως σχόλιο. Όλο το σκηνικό είναι ντοκιμαντέρ.
Α.Δ. Το «Ριγολέττο» το έχω δει αναρίθμητες φορές. Αυτό όμως που θέλω να πω είναι ότι χαίρομαι με τη συνέχεια της μουσικής παράδοσης. Αλλάζουν τα γούστα, οι εποχές, αλλά μεταφυτεύεται ο πυρήνας του μουσικού προβληματισμού από τη μια περίοδο στην άλλη. Σκέψου τη συνάντηση του Βέρντι με τον Βάγκνερ, τις αντιδιαστολές, τις ομοιότητες...
Ν.Π. Αν δεν υπήρχε ο Βέρντι δεν θα υπήρχε ο Βάγκνερ και αν δεν υπήρχε ο Βάγκνερ δεν θα υπήρχε ο «Οθέλλος» του Βέρντι. Είχε επηρεαστεί πολύ εκείνη την εποχή από την επαναφορά των μοτίβων του Βάγνκνερ.
Θυμάστε την πρώτη φορά που επισκεφτήκατε τη Λυρική ή την πρώτη παράσταση που σας εντυπωσίασε;
Ν.Π. Βέβαια και ήταν αριστούργημα τότε το κτίριο, όχι κινηματογράφος όπως σήμερα. Γαλλικού τύπου, όλα με στούκο δουλεμένα... Το πρώτο μου έργο ήταν το «Ονειρώδες βαλς» με τη Ζαχαράτου. Είχα μείνει άφωνος.
Α.Δ. Εγώ είχα δει την «Μπατερφλάι» με τη Ζωή Βλαχοπούλου. Συγκλονιστική φωνή.
Α.Δ. Πολύ. Πάω αρκετά συχνά, με ξέρουν όλοι οι ταξιθέτες, στα ταμεία. Όλοι. Και χαίρομαι πραγματικά που βλέπω ότι η αίθουσά της είναι γεμάτη.
Ν.Π. Η Λυρική είναι τίγκα. Κυριολεκτικά. Πρέπει να πω ότι ο Μιχαηλίδης κάνει καλά τη δουλειά του. Είναι πανέξυπνος και ιδανικός μάνατζερ. Κοίτα και όλα τα ανοίγματα που κάνει: όπερα στα σχολεία, όπερα τη βαλίτσας, δράσεις στην Αθήνα.
Α.Δ. Η Λυρική έχει ιστορία, έχει φωνές. Και σε αυτό το σημείο δεν μπορώ να μη θυμηθώ τον Χρήστο Λαμπράκη, που τόνωσε την ελληνική φωνή με υποτροφίες, με ευκαιρίες, στέλνοντας καλλιτέχνες στο εξωτερικό.
Πιστεύετε ότι ματαιοπονούν οι νέοι που προσπαθούν να κάνουν πολιτισμό σήμερα; [Είναι η στιγμή που απέξω ακούγεται η μπάντα να παίζει εμβατήρια. Ξαφνιασμένη κοιτάζω τον Άγγελο Δεληβορριά…]
Α.Δ. [υπομειδιώντας] Τώρα θα βγει η ανακτορική φρουρά, οι τσολιάδες, οι φουσταλενοφόροι... Για να απαντήσω, όμως, στην απορία σου: Έχω βαθύτατη εμπιστοσύνη στη νεότερη γενιά. Δεν νομίζω ότι ματαιοπονούν, κάνουν τη δουλειά τους σε άλλα επίπεδα που πολλές φορές δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε, να τα παρακολουθήσουμε. Περάσαμε και τη φάση της αποδόμησης, που ήταν καταστροφική. Πάντως, υπάρχει μια πολυφωνία που είναι γοητευτική και υποσχετική.
Ν.Π. Υπάρχουν πολλοί νέοι συνθέτες που έχουν δώσει εξαιρετικά δείγματα. Μακάρι η Λυρική στη δεύτερη σκηνή που θα έχει στο κτίριο του Φαλήρου να μπορέσει να ανεβάσει αυτά τα έργα και να τα εξάγει κιόλας. Διότι αυτό έχει νόημα να εξάγουμε, και όχι την ελληνική προσέγγιση στον Βέρντι.
Α.Δ. Και δες ταυτόχρονα πόσοι νέοι άνθρωποι πάνε πια στη Λυρική. Ξέρεις, εγώ παρακολουθώ τι συμβαίνει στη Λυρική, τι συμβαίνει στα ωδεία, τις νέες φωνές. Με γαργαλάει αυτό το πράγμα. Η μουσική, οι διευθυντές ορχήστρες.
Ν.Π. Δες τι κάνουν ο Χριστόπουλος στην ΚΟΑ και ο Πέτρου στην Καμεράτα.
Α.Δ. Βέβαια, ο Πέτρου. Άκουσα προχθές έναν εκπληκτικό Σοστακόβιτς από την Καμεράτα.
Ν.Π. Ξέρεις ότι ο Σοστακόβιτς έχει γράψει και εξαιρετική τζαζ μουσική;
Μακάρι να την ακούσουμε κάπου. Να, εδώ στο Μουσείο Μπενάκη, κύριε Δεληβορριά…
Α.Δ. Αυτό ας το κάνουν οι διάδοχοί μου, διότι εγώ αποχωρώ. Ως εδώ ήταν. Δεν πάει άλλο.
Η σιωπή καλύπτει το γραφείο του, ενώ έξω στη Βασιλίσσης Σοφίας τα εμβατήρια και ο εθνικός ύμνος δυναμώνουν. Καλύπτουν για λίγο τα πάντα. Και τη σιωπή. Καθώς το βλέμμα περιφέρεται στα βιβλία, τις σημειώσεις, τα χαρτιά που κρατούν τα επόμενα κείμενα, εκδόσεις, εργασίες του άοκνου Άγγελου Δεληβορριά, ένα δώρο του Πάτρικ Λι Φέρμορ... Ο Άγγελος Δεληβορριάς χαμογελά ενθαρρυντικά… «Θα επανέλθω στην ερώτησή σου και θα σου πω αυτό που λέω παντού: ο πολιτισμός είναι το μόνο εξαγώγιμο είδος που διαθέτει η χώρα μας. Τίποτα άλλο. Ποίηση, θέατρο, κινηματογράφος, εικαστικά. Άλλο αν η εξουσία, για να ξαναγυρίσουμε στο “Ριγολέττο” τα έχει παντελώς “γραμμένα” όλα αυτά».
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
19°
