Ραφίκα Σαουίς, το κορίτσι για το οποίο μιλάει όλη η Αθήνα

Πώς βρέθηκες υποψήφια για το βραβείο Ίψεν;

Μετά το έργο «Ατρείδες: Τετράδια κρίσης Νο2», που είχε να κάνει με την αμφισημία των πρακτικών που ακολουθούν οι ΜΚΟ, βρήκα τρόπο μέσω του εθελοντισμού να μπω στην πλατφόρμα «Monsters of reality» που αφορούσε στο θέατρο της πραγματικότητας. Εκεί δημιουργήσαμε ένα έργο που εξέταζε τα κοινά μοτίβα στη psychedelic trans music, στις «Βάκχες», στο Κοράνι και στη Βίβλο. Μετά από αυτή την εμπειρία σκέφτηκα να καταθέσω την πρόταση για το «Europeana», που κέρδισε τελικά το «βραβείο καλύτερης προτεινόμενης σκηνοθεσίας και δραματουργίας» (σ.σ. διεθνής υποτροφία Ibsen Scholarship*).  

Πώς ξεκίνησε η «κατασκευή» του έργου;

Όταν άρχισε η εισροή των προσφύγων στη Λέσβο πήγα στο νησί, από απλή περιέργεια ομολογώ, και τελικά έμεινα για έξι μήνες. Ποιος ξέρει, μπορεί για πρώτη φορά να χτύπησε το καμπανάκι της καταγωγής μου. Χωρίς να είμαι μέλος κάποιας οργάνωσης βρήκα μέσο να μπω στους χώρους της πρώτης υποδοχής δίνοντας την προσοχή μου στα παιδιά. 

Γιατί ασχολήθηκες μόνο με τα παιδιά;

Δεν υπάρχει κάποια αιτία που συμβαίνει αλλά είμαι πολύ ευαίσθητη σε ό,τι έχει να κάνει με τα παιδιά. Ασχολούμαι με τα νομικά τους δικαιώματα πολλά χρόνια, σε όποια χώρα κι αν ζω. Αυτό έκανα κι εκεί. Καθώς έπαιρνα συνεντεύξεις από τα παιδιά –ένας τρόπος που βοηθούσε στην καταγραφή των αναγκών τους– συνειδητοποίησα ότι ήθελα να μαθαίνω και ποια ήταν τα όνειρά τους για το μέλλον. Να επισημάνω πως στα όνειρά τους δεν ήταν η επανένωση της οικογένειας γιατί τη θεωρούσαν αυτονόητη, κάτι που με το χρόνο καταλάβαιναν ότι δεν θα ήταν και τόσο εύκολη.

Τότε ήταν που συνειδητοποιείς ότι όλο αυτό το υλικό θα μπορέσεις να το χρησιμοποιήσεις για μια παράσταση «ευαισθητοποίησης»;

Δεν θα συγχωρούσα ποτέ τον εαυτό μου αν έλεγα ότι κάνω τέχνη εκμεταλλευόμενη τον πόνο των προσφύγων. Υπάρχει μια εμπορευματοποίηση αυτού του πόνου και εκτιμώ μόνο όσους καλλιτέχνες ή ακτιβιστές κάνουν ένα ουσιαστικό έργο που έχει μια διάρκεια. Πήγα και έκανα τη δουλειά στο θέμα των δικαιωμάτων και η καταγραφή των ονείρων τους ήταν αποτέλεσμα μιας εσωτερικής παρόρμησης, παρά καλλιτεχνικής. Αυτή με κινητοποίησε ώστε να καταγράψω τα όνειρα και άλλων παιδιών εκτός από τα προσφυγόπουλα. 

Πώς θα συναντηθούν αυτά τα όνειρα με τον «Μικρό Έγιολφ» του Ίψεν στο «Europeana»; 

Συνοπτικά, στο ιψενικό έργο ένα ζευγάρι νιώθει ενοχές γιατί το παιδί του μένει ανάπηρο μετά από ένα ατύχημα που παθαίνει κάποια στιγμή όταν δεν το πρόσεχαν. Κατόπιν ο πατέρας αναζητά το νόημα της ανθρώπινης ευθύνης. Όταν δηλώνει πως το βρήκε, εμφανίζεται ένα «μυθικό» πρόσωπο, η Ποντικομαμή, η οποία μαζεύει όσα παιδιά πιστεύει ότι δεν μπορούν να ζουν σε μια οικογένεια με «ρωγμές» και τα πνίγει. Η Ποντικομαμή θα πάρει και τον μικρό Έγιολφ. Αφήνοντας στην άκρη τη σχέση του ζευγαριού εστίασα στο πολιτικό περιεχόμενο του έργου. Τη θέση του μικρού Έγιολφ πήραν τα παιδικά όνειρα και εμείς εξετάζουμε το αν η πραγματικότητα τα συνθλίβει και ποια είναι η ευθύνη μας απέναντί τους. Κομμάτια του έργου δέθηκαν με τα ηχογραφημένα όνειρα. Έξι ηθοποιοί, φορώντας κινηματογραφικές μάσκες, εκπροσωπούμε συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτικές δομές, οι οποίες βρίσκονται απέναντι από τα όνειρα των παιδιών. 

Το σκεπτικό της βράβευσης το έχεις διαβάσει; Ποιο είναι το χρηματικό ποσό που συνοδεύει το βραβείο;

Το έχω διαβάσει αλλά δεν έχω αποστηθίσει καμία φράση από τη γνωμάτευση (γέλια). Το βραβείο συνοδεύεται από το ποσό των 30.000 ευρώ.

Ποιες είναι οι υποχρεώσεις σας από εδώ και πέρα;

Το έργο θα παρουσιαστεί σε ένα χρόνο και η επιτροπή θα μας βοηθήσει στην περιοδεία μας, μέσα από συμπαραγωγές σε διάφορες χώρες. Από τώρα υπάρχει παραγωγός που δουλεύει γι’ αυτό και στην Ελλάδα δεν ξέρω ακόμα πού θα παρουσιαστεί γιατί τώρα ξεκίνησαν οι συζητήσεις. Όταν γίνει η επίσημη ανακοίνωση, στις 18 Οκτωβρίου, θα παρουσιάσουμε ένα μικρό μέρος. Αυτά θα πραγματοποιηθούν στο συνέδριο Ίψεν, όπου έρχονται καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο και συζητούν.

Δείχνει απίστευτα ξεκούραστη αν και παράλληλα ετοιμάζει το project για το ΝΕΟΝ, αφού κέρδισε τη χορηγία του Οργανισμού για την πρότασή της να παρουσιάσει τον Μάιο μια τετραήμερη performance στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς. «Θα αποτυπώσουμε αρχιτεκτονικά τη δομή της τραγωδίας “Τρωάδες”. Στα δωμάτια –το καθένα από αυτά αφορά τον πρόλογο, την πάροδο, τα επεισόδια κ.λπ. –, 12 περφόμερς θα συζήσουμε για 4 εικοσιτετράωρα. Για να το καταφέρουμε θα πρέπει να προηγηθεί πάρα πολύ άσκηση». Αν όλα αυτά που διαβάσατε σας κάνουν να σκεφτείτε ότι η Ραφίκα Σάουις είναι ένα πολύ εγκεφαλικό άτομο που μιλάει μόνο μετά από πολλή σκέψη, πέφτετε έξω. Είναι η χαρά της ζωής. Έχει χιούμορ, αυτοσαρκάζεται, της αρέσει πολύ η λέξη δοκιμή, κάνει χρόνια μπούτο και έχει τα πόδια της στη γη. 

Ραφίκα τι σημαίνει;

Συντρόφισσα. Η καλύτερή σου φίλη.

Η καταγωγή σου;

Γεννήθηκα στην Αθήνα από μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Αγγλοσύρο. Γνωρίστηκαν σε ένα πάρτι στην Αγγλία και ήρθαν μετά εδώ, γιατί φυσικά προτίμησε να ζήσει ο πατέρας μου σε μια ηλιόλουστη από μία συννεφιασμένη χώρα – τρελός ήταν να μείνει εκεί; (γέλια). Η αλήθεια ήταν ότι ποτέ δεν έχω πάει στη Συρία, ποτέ δεν έμαθα αραβικά και για χρόνια δεν με απασχόλησε αυτή η πλευρά της καταγωγής μου. Έζησα με βάση την Ελλάδα αλλά και πολλά διαστήματα στην Αγγλία. Πάντως, όταν σε μία διάλεξη μου είχε τεθεί η ερώτηση για το ποια είναι η καταγωγή μου, είχα απαντήσει «μπορώ να είμαι από οπουδήποτε θέλετε ή θέλω να είμαι». Στην εποχή μας, και με τόσες μετακινήσεις πληθυσμών πολλές γενιές τώρα, δεν έχει πλέον νόημα αυτή η ερώτηση.

Ίσως γιατί είσαι ακόμη νέα ώστε να απαντάς «πατρίδα είναι η παιδική μου ηλικία».

Ε, καλά τώρα... με τις γυναίκες δεν ξέρεις ποτέ την ηλικία τους, να ’ναι καλά το make up (γέλια). Όμως ισχύει αυτό που λες. Δεν μπορώ να ξεχάσω ποτέ την πρωινή βόλτα για το σχολείο με τη μητέρα μου, ή με τον παππού μου μέσα από το παρκάκι στου Ζωγράφου, ή μετά τα χρόνια που ζούσαμε στη Βουλιαγμένη, όταν η γειτονιά ακόμα θύμιζε επαρχία. 

Μοναχοπαίδι;

Έχω και έναν αδελφό μεγαλύτερο για τον οποίο είμαι πολύ περήφανη. Είναι ο καλλιτέχνης Μιχάλης Αργυρού. Χρησιμοποιώ επίτηδες, τόσο για τον αδελφό μου όσο και για μένα, τη λέξη καλλιτέχνης γιατί η τέχνη δεν περιορίζεται από σύνορα. Είμαι ηθοποιός, είμαι σκηνοθέτης, είμαι performer, δουλεύω με το σώμα μου που είναι η ερευνητική μου αφετηρία... και δεν με απασχολούν οι τίτλοι. Το καλοκαίρι που συμμετείχα στην Μπιενάλε της Βενετίας απενοχοποιήθηκα τελείως ως προς όλο αυτό. Εκεί δεν υπήρχε ούτε μία παράσταση με τη συμβατική έννοια. 

Τι σπούδασες όμως;

Υποκριτική στο Εθνικό Θέατρο και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο. 

Φιλολογία γιατί έπρεπε;

Αν ήταν επιλογή των γονιών μου; Όχι, καθόλου. Οι γονείς μου στήριζαν και στηρίζουν όλες τις επιλογές μου. Φιλολογία σπούδασα γιατί ήθελα να μπορώ να διαβάζω στο πρωτότυπο τις αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες.

Μετά;

Μετά συνέχισα τις σπουδές μου στη Βασιλική Ακαδημία του Εθνικού Θεάτρου της Αγγλίας. Δεν την τελείωσα γιατί στις αρχές του τρίτου έτους μού πρότεινε ο σπουδαίος Μπρους Μάγιερς να συνεργαστώ μαζί του. Ήταν αδύνατον να αντισταθώ σε μία πρόταση από έναν διανοητή που για περισσότερο από 30 χρόνια υπήρξε στενός συνεργάτης του Πίτερ Μπρουκ. Με είχε δει στις εξετάσεις και η πρότασή του ήταν να δουλέψουμε μαζί πάνω σε ένα project για τις σχέσεις των πατεράδων με τις κόρες τους σε όλες τις τραγωδίες και τις κωμωδίες του Σέξπιρ. Δυστυχώς αυτή η παράσταση, μετά από ένα χρόνο δοκιμών, δεν πραγματοποιήθηκε γιατί πάνω στη φάση της παραγωγής ο Μάγιερς αρρώστησε. Λίγα χρόνια μετά θα με σκηνοθετήσει εδώ, στο Εθνικό Θέατρο, στις «Δούλες». Παράλληλα, και όσο ήμουν στην Αγγλία, με απασχολούσε πολύ η «Μήδεια» και δούλεψα πάνω στην «εκδοχή» του Οβίδιου. Την ανέβασα σε παραγωγή της Βασιλικής Ακαδημίας στο John Gielgud Theatre. Πάνω στη «Μήδεια» έκανα και ταινίες μικρού μήκους.

Ταινίες; Πώς προέκυψε αυτό;

Αναζητώντας τα εργαλεία μου ανακάλυψα πως με ενδιαφέρει και η κινηματογραφική γλώσσα. Αυτή την περίοδο συν-σκηνοθετώ και συν-συγγράφω το σενάριο μιας ταινίας μεγάλου μήκους μαζί με τον Μεξικανό Ρικάρντο Σότο και βρίσκεται στο στάδιο της παραγωγής. Μετά την Αγγλία βρέθηκα, έπειτα από κάστινγκ, στο Τέξας να συμμετέχω σε ένα working progress που είχε να κάνει με τον κινηματογραφικό αυτοσχεδιασμό. Εκεί ουσιαστικά κατάλαβα τι σημαίνει υποκριτική κινηματογράφου, αλλά παρακολούθησα και  σεμινάρια που είχαν να κάνουν με την τεχνική του κινηματογράφου. Σκηνοθέτησα και άλλες μικρού μήκους ταινίες που συμμετείχαν σε Φεστιβάλ.

Γιατί επέστρεψες Αθήνα;

Η εταιρία του Ρίντλεϊ Σκοτ και το ΥouΤube διοργάνωναν ένα διαδικτυακό διαγωνισμό. Ανέβαζες το ταινιάκι σου στο ίντερνετ και αυτός που θα κέρδιζε έκλεινε συμβόλαιο με την εταιρία του Σκοτ. Ήθελα να μπω σε αυτή τη διαδικασία δουλεύοντας με έλληνες κινηματογραφιστές που ήξερα, όπως η Ολυμπία Μυτιληναίου. Το ταινιάκι μας, από τις χιλιάδες συμμετοχές, έφτασε στις διακόσιες καλύτερες και δεν πέρασε στην επόμενη φάση. Ερχόμενη στην Αθήνα της κρίσης συνειδητοποίησα ότι όλο αυτό που συνέβαινε στη χώρα μου δεν μπορούσε να με αφήσει αδιάφορη γι’ αυτό και αποφάσισα να μείνω, παρότι είχα προτάσεις να συνεχίσω στην Αμερική.

Δεν κρύβεται κάποιος άνθρωπος πίσω από αυτή την απόφαση;

Όχι, καθόλου. Εντάξει δεν είμαι μια μονήρης που δεν έχει προσωπική ζωή παρά μόνο ένα σκύλο, τον υπέροχο Βίκτωρα που τον βρήκα κουταβάκι (σ.σ. μου δείχνει φωτογραφία. Είναι ένας κούκλος που θυμίζει τον Σκούμπι Ντου), και την απασχολεί μόνο η τέχνη της. Απλά οι λόγοι που παρέμεινα ήταν καθαρά καλλιτεχνικοί. Άρχισα εδώ να δουλεύω στο θέατρο ενώ συνέχισα να κάνω τα δικά μου πράγματα. Κάπου τότε δημιούργησα, μαζί με άλλους καλλιτέχνες, την ομάδα κολεκτίβα Zlap.

Από το ζουλάπι;

Ακριβώς, το άγριο ζώο. Μαζί δημιουργήσαμε την «παράσταση» θεάτρου της πραγματικότητας «Ατρείδες: τετράδια κρίσης» που είχε να κάνει με την Ευρώπη, την Ελλάδα και την ελληνική κρίση και αυτή μετά έφερε την παράσταση «Τετράδια κρίσης Νο2» .

Ενθουσιασμένημε την αναγνώριση;

Όταν δουλεύεις χρόνια σε κάτι δεν νιώθεις πως σου έπεσε ξαφνικά το μάννα εξ ουρανού. Επειδή τα πράγματα δεν είναι εύκολα, μαθαίνεις επίσης να δουλεύεις συμμετέχοντας σε διαγωνισμούς. Οι χορηγίες σού δίνουν το δικαίωμα να δουλεύεις χωρίς να έχεις το άγχος των χρημάτων και γι’ αυτό είμαι ευγνώμων. Ωστόσο, δεν ξέρω αν ποτέ θα μπορέσω, όπως και τα περισσότερα άτομα της γενιάς μου, να σταματήσω να τα κάνω όλα και να συμφέρω (γέλια).  

Συντελεστές του «Europeana»:

Σύλληψη – σκηνοθεσία: Ραφίκα Σαουίς

Σκηνικά –κουστούμια: Αντώνης Βολανάκης 

Χορογράφος: Γιάννης Καρούνης

Ερμηνεύουν: Ραφίκα Σαουίς,  Μάρθα Πασσακοπούλου, Νικολέτα Καρμίρη,  Ιωάννα Τουμπακάρη, Κλεοπάτρα Μάρκου.

*Τα βραβεία Ίψεν είναι δύο και θεωρούνται από τα πιο σημαντικά βραβεία στη παγκόσμια θεατρική σκηνή. Το πρώτο βραβείο Ίψεν απονέμεται τιμητικά κάθε χρόνο σε μια διεθνή ομάδα. Το  Ibsen Scolarship-Ibsen Awards είναι ένα διαγωνιστικό βραβείο και απονέμεται κάθε δύο χρόνια.