Δεν θα το έλεγα. Εξάλλου ποτέ δεν ήταν το θέμα μας ο Φαμπρ κι ας ακούστηκαν κάποιες ακραίες φωνές, που έλεγαν το αντίθετο – αλλά και πότε δεν ακούγονται; Δεν θα πω πως δεν έκανε λάθος. Όταν ομολογείς ότι δεν γνωρίζεις τη σύγχρονη ελληνική τέχνη είτε δεν αναλαμβάνεις είτε το λιγότερο λες ότι ενδιαφέρεσαι να τη μάθεις. Άσε που οφείλεις να γνωρίζεις πως αυτή την εποχή υπάρχει και ένα θέμα αυτοπροσδιορισμού της χώρας σε σχέση με την Ευρώπη, το πρόγραμμά του δεν έδειχνε να το λαμβάνει καθόλου υπόψη. Όμως, το θέμα δεν ήταν ο Φαμπρ. Το έγκλημα ήταν του υπουργού, που επιπλέον δήλωσε στη συνέντευξη τύπου άγνοια για το Φεστιβάλ – αν είναι δυνατόν, μιλάμε για το μεγαλύτερο πολιτιστικό γεγονός της χώρας! Αλλά και η δήλωσή του, μετά την παραίτηση Φαμπρ, ήταν στο ίδιο φαιδρό κλίμα. Μόνο όργανα του Σατανά, εκτός από όργανα της αντιπολίτευσης, δεν μας χαρακτήρισε. Δεν είναι όμως φοβερό; Για μια φορά ακόμα το κράτος βρίσκεται όχι αρωγός αλλά αντίπαλός μας.
Υπήρξε όμως κι ένα τμήμα της κοινωνίας που είδε πως πίσω από τις αντιδράσεις σας υπήρξαν συντεχνιακοί λόγοι.
Διαφωνούσα με το να βγαίνει προς τα έξω πως όλο αυτό το κάναμε γιατί χάνουμε δουλειές. Δεν είναι πως δεν τις έχουμε ανάγκη, κάθε άλλο. Η ανεργία χτυπάει κόκκινο στον κλάδο μας. Ο σκοπός όμως του Φεστιβάλ είναι άλλος: να προάγει τις τέχνες. Ή ακούστηκε η γκρίνια πως επί Λούκου βλέπαμε τους ίδιους και τους ίδιους. Δεκτή η ένσταση. Μόνο που ένας καλλιτεχνικός διευθυντής αναλαμβάνει τη θέση και βάση της αισθητικής του. Φαίνεται πως αυτοί κάλυπταν αυτό που είχε στο μυαλό του ο διευθυντής για το τι σημαίνει σύγχρονη ελληνική δημιουργία.
Τώρα τι γίνεται;
Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής (σ.σ. η συνέντευξη έγινε πριν από την ανακοίνωση του ΥΠΠΟ πως τη θέση αναλαμβάνει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος) κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ο διευθυντής που θα ήθελαν να βάλουν μετά την αποπομπή του Λούκου, αλλά δεν το έκαναν λόγω της μεγάλης φασαρίας. Πραγματικά, δεν ξέρω ποιος θα είναι. Πιστεύω όμως πως θα επιλεγεί κάποιος που θα εκτονώσει την κατάσταση. Φαντάζομαι, δηλαδή. Εννοείται πως θα ήθελα να γίνει φέτος το Φεστιβάλ Αθηνών, αλλά μήπως λόγω της μικρής χρονικής περιόδου που απομένει θα ήταν πιο τίμιο να γίνει μόνο το Φεστιβάλ Επιδαύρου; Είναι όμως απίστευτο το πόσο μεγάλο είναι το έλλειμμα σε επίπεδο άσκησης πολιτιστικής πολιτικής.
Μπορεί το αποτέλεσμα της συνέλευσής σας να έδειχνε μια θετική εικόνα, αλλά κι εκεί φάνηκε ένα έλλειμμα και αναφέρομαι σε μερικές από τις εισηγήσεις…
Αυτή η συνέλευση ήταν και μια προσπάθεια διοχέτευσης μιας οργής. Οπότε ας μην είμαστε και τόσο αυστηροί.
Είναι πιο σύνθετο το πρόβλημα λόγω της φύσης του επαγγέλματός σας. Ο καθένας μπορεί να θεωρεί εαυτόν υπηρέτη της τέχνης και του πολιτισμού, και να πιστεύει πως η επιβίωσή του ταυτίζεται με την επιβίωση του ελληνικού πολιτισμού.
Είναι αυτό που μου έλεγε κάποτε ο Σαββόπουλος. Μια μέρα γκρίνιαζε στον Γκάτσο για το ελληνικό τραγούδι, πως έπρεπε να είναι το ένα ή το άλλο, για να λάβει την απάντηση από τον Γκάτσο: «Κύριε Σαββόπουλε, ενδιαφέρεστε για το μέλλον του ελληνικού τραγουδιού ή για το δικό σας μέλλον;». Όμως, επιμένω, μη συγχέουμε την αντίδρασή μας απέναντι στο πρόγραμμα που πρότεινε ο Φαμπρ με το ότι θα χάναμε δουλειές. Επιπλέον, ο καθένας από εμάς έχει την ευθύνη της δικής του δουλειάς. Δεν θα μοιραστώ προσωπικά την ίδια ευθύνη με έναν υπουργό που χαράζει πολιτική, έναν υπουργό που στο παρελθόν είπε τη μνημειώδη ατάκα «η αριστεία είναι ρετσινιά». Για μένα αυτός ο άνθρωπος δεν κάνει για υπουργός Πολιτισμού κι αυτό δεν φάνηκε τώρα. Φάνηκε και από τον τρόπο που έδιωξε τον Λούκο. Ένα άρθρο σε εφημερίδα, μια συνέντευξη όπου λες «αυτή τη στιγμή δεν έχει ονομασθεί υπόδικος, αλλά…» και φτάσαμε εκεί που φτάσαμε. Όλα αυτά θυμίζουν μαφιόζικη λογική...
Καπνίζει στριφτά, πίνει εσπρέσο φρέντο, μπαίνει ορμητικά στη συζήτηση και αναζητά τις λέξεις για την καλύτερη διατύπωση. Στα off the record ξεχνάει πως έχει απέναντί του ένα δημοσιογράφο και μιλάει με την ίδια άνεση που μιλάει σε φίλους. Έχει τη σιγουριά του ανθρώπου που πέτυχε και αναγνωρίστηκε (ευτυχώς) το ταλέντο του, αλλά δεν σου το πετάει στη μούρη ούτε κρατάει ένα δήθεν ταπεινό προφίλ. Πάντως, αν και ένας καλλιτέχνης σπάνια έρχεται σε μια συνέντευξη με το αληθινό του πρόσωπο, οι πληροφορίες τον θέλουν για έναν καθαρό άνθρωπο με εξαιρετικές σχέσεις με τους συναδέλφους του.
Υποθέτω το «μαφιόζικη λογική» το λες και επηρεασμένος από το ρόλο…
Μπορεί, αλλά όλες οι κυβερνήσεις δεν έχουν μια μαφιόζικη λογική, καθώς αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η δική τους επιχείρηση και καθόλου η χώρα; Γι’ αυτό, φαντάζομαι, δεν δημιουργεί κανένας τους λειτουργικούς συμπαγείς θεσμούς. Στην «Όπερα της πεντάρας» είναι φανερή η ηθική του εγκλήματος: κάνω τα πάντα για το κέρδος. Η εξουσία, πάλι, κάνει τα πάντα για να διατηρήσει τις θέσεις της. Όσο για το ρόλο μου, ο Μακίθ είναι πολύ καθαρός ως τύπος. Μότο της ζωής του είναι «να περνάς καλά». Δεν τον νοιάζουν δόξες και τιμές, παρά μόνο γκόμενες, καλό φαγητό, αυτοκίνητα… να κάνω έτσι το χέρι μου και όλα να γίνονται.
Ζηλεύεις αυτά τα χαρακτηριστικά του;
Ζηλεύω την απλότητα της σκέψης του. Είναι πιο ξεκούραστη έτσι η ζωή. Έχει δώσει μια απάντηση σε όλα και δεν έχει καμία αμφιβολία για το πώς να προχωρήσει. Ξέρει πως η εμπιστοσύνη εξαγοράζεται… Ο Μακ, όταν τον προδίδει η πρώτη του αγάπη, η Τζένη, λέει «με ξαφνιάζει που με κατέδωσε αλλά αυτό δείχνει ότι ο κόσμος αυτός δεν θ’ αλλάξει ποτέ».
Εμπιστοσύνη στον εαυτό σου έχεις; Έχεις μετακινηθεί σε σχέση με πράγματα που πίστευες στο παρελθόν;
Έχω μετακινηθεί. Όταν ήμουν είκοσι χρονών οι ιδέες μου ήταν πολύ πιο περιορισμένες και περιοριστικές – ίσως και ακραίες. Ας πούμε, όταν ξεκινούσα έλεγα πως δεν θα κάνω διαφήμιση ποτέ. Έκανα και μπορεί να ξανακάνω. Ο Δαρβίνος έλεγε «θα επιβιώσει ο πιο ευπροσάρμοστος». Δεν νομίζω πως θα με ωφελούσε τόσο πολύ, ούτε εμένα ούτε την οικογένειά μου, το να μείνω πιστός στις ιδέες των είκοσι χρόνων. Νομίζω πως αν έμενα ακέραιος θα το πλήρωνα με πίκρα και κακομοιριά.
Η δαρβινική φράση μπορεί να ανοίξει πολύ τα όρια…
Κόκκινη γραμμή μου είναι η αισθητική και όχι βέβαια με τη λογική του Μακίθ, που δεν λερώνει ποτέ τα άσπρα γάντια του με αίμα για να μη χαλάσει το στιλ του. Η χρήση της δαρβινικής φράσης μπορεί να είναι και ένα σύστημα αυτοαξιολόγησης που έχω εφεύρει ώστε να δικαιολογώ τον εαυτό μου για τις επιλογές που κάνω. Όλα αυτά είναι σχήματα του μυαλού…
Νιώθω να με πιέζει στο λαιμό η αδυναμία μου να ξεχαστώ. Συνεχώς νιώθω πως έχω την ανάγκη να βρω το καινούργιο πράγμα που δεν θα με κάνει να βαριέμαι.
Δεν αισθάνεσαι υπόλογος στα παιδιά σου;
Για μερικά πράγματα, ίσως. Θεωρώ όμως πως έχω υποχρέωση να διατηρώ κάποιες στιγμές μόνο για μένα. Τις προάλλες ο γιος μου παραπονέθηκε γιατί έπρεπε να φύγω για τη δουλειά, ενώ παίζαμε μαζί πολύ ωραία. Ήθελα να του πω: «Ξέρεις, Αλέξανδρε. Όχι μόνο πρέπει να πάω, αλλά μου αρέσει κιόλας. Γιατί, όπως περνάω καλά μαζί σου, περνάω εξίσου καλά και όταν πάω στη δουλειά». Δεν το είπα, αλλά νομίζω θα άξιζε, για να βγάλει από το μυαλό του και την παραμικρή υποψία ενοχής, ότι ο πατέρας του ταλαιπωρήθηκε για να τον μεγαλώσει. Ο πατέρας του χαίρεται να δουλεύει.
Φαντάζομαι πως νιώθεις πιο ώριμος υποκριτικά σχεδόν είκοσι χρόνια μετά από τότε που ξεκίνησες. Το καταλαβαίνεις; \
Το καταλαβαίνω γιατί νιώθω μεγαλύτερη περιέργεια σε σχέση με πριν, αλλά και μια μεγαλύτερη γνώση του χώρου. Κάποια στιγμή ήθελα να αποδειχτώ genius. Πλέον, ξέρω πως δεν είμαι και ούτε πρόκειται να γίνω. Νιώθω σαν μυρμήγκι που ανεβαίνει μια σκάλα. Αφού ανεβεί ένα σκαλοπάτι πρέπει να διανύσει μια ισιάδα προκειμένου να ανέβει στο επόμενο.
Ποιο ελάττωμά σου πολέμησες ή πολεμάς;
Έχω το σύνδρομο του καλύτερου μαθητή, και στην τέχνη από ένα σημείο και μετά είναι εμπόδιο. Με ενδιαφέρει περισσότερο να είμαι αρεστός στο σκηνοθέτη και στους συναδέλφους μου παρά σε εμένα.
Το έργο της Μαρίας Ζαβάκου για τον ψηφιακό εκφοβισμό και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά ανεβαίνει στη σκηνή σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
12°
