Αληθινή συγκίνηση, ασπρόμαυρα τοπία, απαράμιλλη τεχνική, κι ένα σλάλομ στην Ελλάδα του '50 και του '60, σε στεριά και σε θάλασσα. Από αυτές τις εκθέσεις που υποχρεωτικά η εύφημος μνεία τελειώνει και ολοκληρώνει με το κλισέ «τόποι και μαγεία που δεν υπάρχουν πια» κι ο καθένας θυμόσοφα συμπληρώνει κατά βούληση, «γιατί τα τσάκισε η ανάπτυξη» ή το ακόμα πιο στοχαστικό, «επειδή τα κατάπιε η δίνη του χρόνου». Μόνο που εδώ το κλισέ μεταμορφώνεται στη μόνη αλήθεια. Γιατί περιπολώντας ανάμεσα στις τρομερές φωτογραφίες της Τζόαν Λι Φέρμορ, ο επισκέπτης θα σταθεί άφωνος μπροστά στα κάδρα και το περιεχόμενό τους. Όπως το «φυλάκισε» μια καλλιτέχνις που η ενασχόλησή της με την περιηγητική φωτογραφία «φεύγει» λίγο παραπάνω από το «καταπληκτικό τοπίο, δες»!
Η Φέρμορ περιπλανιέται στη Μάνη και τον Εχίνο Ξάνθης, διακτινίζεται στη Σαντορίνη και το Ναύπλιο, συνδέει γη, θάλασσα, ουρανό και νερά, με μια ματιά ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ευφυΐας. Αλλά και τεχνικής, που, κατά έναν μαγικό τρόπο, καταφέρνει να απομονώσει το τοπίο από το περιβάλλον του, προσδίδοντας στη λήψη της μια αυτονομία και μια αιώρηση πάνω από το αληθινό. Ναι, είναι η μεταφυσική που χαρακτηρίζει την εικόνα της, η συνεχής αίσθηση, καθώς κοιτάζει ο θεατής της τους τόπους και τους ανθρώπους της, πως η Ελλάδα αυτή είναι κάτι περισσότερο από μια συμπαγή και συσσωρευμένη ενέργεια φυσικής ομορφιάς και ανέγγιχτης αθωότητας. Πως είναι ένας «ίχνος» αιωνιότητας που μέσα του περικλείει, ακόμα και τώρα με τις τόσες μεταλλάξεις του τοπίου, την αρχέγονη δύναμη του ορίζοντα. Των τελετουργιών, των χορών, των συνευρέσεων, των καθημερινών συνηθειών από τις ζωές των ανθρώπων που στέκονται μπροστά της χωρίς φολκλόρ πόζες ή ενορχηστρωμένα «χορογραφικά».
Με ορμητήριο το σπίτι της Καρδαμύλης και τον σύντροφό της Πάτρικ Λι Φέρμορ να την ακολουθεί παντού, η Τζόαν Λι φωτογραφίζει με πάθος μια χώρα που, στα πολυταξιδεμένα μάτια της, διαθέτει ακόμα πτυχές και σημάνσεις απομεινάρια, καθώς δίπλα ο ευρωπαϊκός κόσμος πλέον «εξευγενίζει» ειδικά στα αστικά μέρη τους ανθρώπους και τα τοπία. Και στην ελληνική ενδοχώρα, συναντά συμβάντα γεωγραφίας και γεωλογίας, φως, αρχιτεκτονικές, στολές και έθιμα που συνομιλούν με το αληθές του περασμένου αιώνα από τον 20ο.
The Last Shadow Puppets ή και σημεία στον ελληνικό χάρτη όπου οι άνθρωποι είναι οι μαριονέτες του τοπίου: οι ψαράδες της Πάτμου, οι καφενέδες στο Ναύπλιο, τα πιτσιρίκια συνταγμένα σε σειρές δίπλα στους ανεμόμυλους της Ίου, οι Μπούλες στη Νάουσα, και φυσικά ο μεγάλος της έρωτας. Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ σε πόζες που μαρτυρούν γνήσια χαρά και δέος, καθώς οι ιδανικοί εραστές, ανταλλάσουν βλέμματα τελώντας σε εκστατική ευτυχία. Ή, όπως θα συνυπέγραφε και ο Bowie, «cause we were lovers, and that is a fact, lovers, and that is that».
Οι Φέρμορ συνάντησαν στην Ελλάδα αυτό το βυρωνικό κάλλος που πλάνεψε τον Λόρδο, συνδέονται μαζί του άλλωστε, ένεκα του ιδίου «μικροβίου». Ο τρόπος που ο Πάτρικ χαίρεται και ποζάρει σαν παιδί σε στέγες ή αυλές μαρτυρά την αλήθεια του κοινού τους βιώματος: μόνο ευτυχισμένοι. Αυτοί οι τελευταίοι «ρομαντικοί μιας εφευρετικής αντισυμβατικότητας», οι ιδανικοί εραστές, με το πάθος για την ελευθερία, την τέχνη, τον αγώνα, το ταξίδι και την ζωή χωρίς όρια, καταφέρνουν να απαθανατίσουν μια Ελλάδα αποκάλυψη. Ο «Πάντι» με τα βιβλία του και η Τζόαν Λι με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της. Αξίζει η βόλτα στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, καθώς τα αρχεία του Joan Leigh Fermor Estate ανοίγουν για πρώτη φορά, φέρνοντας στην Αθήνα και την Ελλάδα μοναδικά ημερολόγια φωτεινότητας και αιώνιας ιστορίας.
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
20°
Joan Leigh Fermor / Σπέτσες / Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, Φωτογραφική Συλλογή Joan Leigh Fermor, Εδιμβούργο ©Joan Leigh Fermor Estate
Joan Leigh Fermor / Μετέωρα / Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, Φωτογραφική Συλλογή Joan Leigh Fermor, Εδιμβούργο ©Joan Leigh Fermor Estate
Joan Leigh Fermor / Νάουσα / Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, Φωτογραφική Συλλογή Joan Leigh Fermor, Εδιμβούργο ©Joan Leigh Fermor Estate
