VANGELIS (1943-2022): Όταν τα όνειρα διαρκούν περισσότερο από τη νύχτα…

Aπόγευμα Πέμπτης, μπαίνω στο athensvoice.gr να διαβάσω τις τελευταίες ειδήσεις. Διαβάζω για τον θάνατο του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Έχουμε, δυστυχώς, «συνηθίσει» να διαβάζουμε για απώλειες επωνύμων. Από τη μία οι συνέπειες της πανδημίας, από την άλλη τα χρόνια που κυλούν για όλους –και για τους ήρωες της νεότητας μας– εξασφαλίζουν, σε σταθερή βάση, υλικό για επικήδειους.

Κανένας θάνατος δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορους τους ζωντανούς. Αλλά η συγκεκριμένη αναγγελία «χτύπησε» πιο δυνατά. Σοκ, άρνηση, έλεγχος σε άλλο tabs για εξακρίβωση, ένα-δυο τηλέφωνα, κάποια posts που κάνουν λόγο για hoax, ξέρεις ότι είναι γεγονός, αλλά αφήνεις στον εαυτό σου περιθώριο να ελπίζει. Λίγη ώρα αργότερα, όμως, το μοιραίο επισημοποιείται. Ο Vangelis δεν ζει πια εδώ.

Μπαίνω στο Facebook Page των αποφοίτων Λεοντείου – γράφω ένα σύντομο κείμενο εκεί, σε κλειστό κύκλο. Λίγα λεπτά αργότερα, παλιοί συμμαθητές μοιράζονται αναμνήσεις. Δημοσιεύονται και κάποιες σχολικές φωτογραφίες – ο Βαγγέλης, μαθητής γυμνασίου με γραβάτα, λίγα μέτρα πιο δίπλα από τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, συμμαθητή του στο θρυλικό σχολείο των Πατησίων.

Στo timeline βλέπεις συνέχεια σχετικά κείμενα: τυπικά «r.i.p.», κολάζ με τα εξώφυλλα από τους δίσκους-αναφοράς της καριέρας του, μερικές κλασικές φωτογραφίες που απεικονίζουν μία μορφή υπερβατική, έναν άνθρωπο με ένα βλέμμα που κοιτάζει πιο μακριά από όπου εμείς μπορούμε να δούμε, έναν καλλιτέχνη που αναπνέει τον ίδιο αέρα με εμάς, αλλά κουβαλάει μέσα του μία μονίμως αναμμένη φλόγα. Αυτήν της δημιουργίας.

Ο γιος μου με τραβάει από το χέρι να παίξουμε – μου θυμίζει ότι η ζωή συνεχίζεται. Ό,τι και να γίνει, κάθε δευτερόλεπτο, κάποιος πεθαίνει και κάποιος γεννιέται, τίποτα δεν σταματάει. Κι όμως, δεν μπορώ έτσι απλά να συνεχίσω. Του εξηγώ ότι πρέπει να κάνω κάτι σημαντικό. Με κοιτάει με ένα συνδυασμό απορίας και κατανόησης. Με αφήνει για λίγα λεπτά μόνο μου μπροστά από το πληκτρολόγιο, απέναντι από την οθόνη. Νιώθω ότι πρέπει κάπως να πω «αντίο».

Δεν σε γνώρισα ποτέ, Βαγγέλη Παπαθανασίου – θα έπρεπε να το είχα κάνει, θα έπρεπε να σε είχα αναζητήσει. Να σου σφίξω το χέρι. Να σου πω τι σήμαινες και τι σημαίνεις για μένα, για εμάς, για όλους. Προφανώς τα ήξερες, τα φανταζόσουν, τα είχες ακούσει χιλιάδες φορές. Αλλά εγώ όφειλα να σου τα πω άλλη μία, τη δική μου μία φορά. Γράφω κάτι σύντομο στον τοίχο μου. Εξηγώ γιατί δεν θα χαθείς ποτέ. Τα μεγάλα έργα δεν χάνονται, είναι 2022 μετά Χριστόν και πλέον το ξέρουμε αυτό. Και άφησες πολλά τέτοια πίσω σου. Μερικές φορές χωρίς τυμπανοκρουσίες. Αλλά υπάρχουν όλα εκεί έξω – και τα αναγνωρισμένα και αυτά που περιμένουν να ανακαλυφθούν από το ευρύτερο κοινό. Και θα υπάρχουν και το 2049. Αλλά και το νέο Millenium. Τα κομμάτια σου θα ακούγονται κάθε μέρα, ακόμα πιο συχνά κάθε νύχτα, μέσα σε αυτοκίνητα, από ακουστικά, σε στερεοφωνικά, σε κινηματογραφικές αίθουσες, σε home cinemas, σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, σε πικάπ, σε cd player, σε streaming πλατφόρμες, σε παλαιομοδίτικα mp3 players, σε διαφημίσεις, σε κλειστούς χώρους, στην ύπαιθρο. Θα ταξιδεύουν χειμώνα-καλοκαίρι, θα διασκευάζονται, θα γίνονται remix, θα απλώνουν τον όγκο τους σε chill out rooms και το ρυθμό τους σε πίστες. Θα απογειώνουν όνειρα και θα προσγειώνουν εφιάλτες. Θα πετάξουν ψηλά, θα βρεθούν στο διάστημα, θα ανασάνουν πέρα από τα όρια της στρατόσφαιρας. Θα τα αγκαλιάσουν εξωγήινες μορφές ζωής, πιθανότατα θα τα αναγνωρίσουν, σίγουρα θα τα τιμήσουν. Θα ζεις για πάντα Βαγγέλη Παπαθανασίου. Και λυπήσου μας με τη σεμνότητά σου – παραδέξου το: το ήξερες ότι θα συμβεί. Το ήξερες ότι σου αξίζει…

Λίγες ώρες αργότερα έχουν γραφτεί τα πάντα παντού, Ελλάδα και εξωτερικό. Η Athens Voice έχει ανεβάσει ένα πλήρες κείμενο με τα βασικότερα highlights της καριέρας του. Σκέφτομαι ποιο κομμάτι να βάλουμε αύριο στην εκπομπή με το Γιάννη Κοροβέση. Ή μάλλον όχι ποιο, αλλά ποια; Θα είναι μπανάλ να ξεκινήσουμε και να τελειώσουμε το δίωρο 08.00-10.00 στον Athens Voice Radio 102,5 με δικά του κομμάτια; Ας είναι, αυτό θα κάνουμε.

Με καλεί ο διευθυντής του athensvoice.gr. -«Θα γράψεις για τον Vangelis?» -«Ασφαλώς και θα γράψω», απαντάω, διότι νιώθω πως υπάρχουν ακόμα πράγματα να πεις. Πάντοτε θα υπάρχουν.

Ξαναμπαίνω στο internet – αμέτρητες αναφορές από τους πάντες: από ξένους μουσικούς, από δισκογραφικές εταιρείες, από έγκριτα sites, από τα διασημότερα ειδησεογραφικά πρακτορεία.

Αναρωτιέμαι τι δηλώσεις θα κάνει o Oliver Stone, o Ridley Scott. Διαβάζω αναλυτικά βιογραφικά, αποκαλύψεις, κακομεταφρασμένα κείμενα, ανακριβείς πληροφορίες από ξένα sites, βιαστικά κείμενα, αγιογραφικά κείμενα, ενδιαφέροντα κείμενα, αποχαιρετισμούς. Έχουν γραφτεί τα πάντα. Τι θα μπορούσα να γράψω παραπάνω; Μήπως να σκαλίσω κάποιες αναμνήσεις;

Δεκέμβριος του 1996, είμαι σε μία δημοσιογραφική αποστολή στο Μόναχο, για μία συνέντευξη με τους Yello. Με περιμένουν σε ένα ήσυχο booth στο εστιατόριο του Sheraton. Η κουβέντα είναι συναρπαστική. Κάποια στιγμή ολοκληρώνεται. Το κασετοφωνάκι σταματά. Τους ρωτάω κάτι off the record, μου απαντούν «θα σου πούμε, μόνον αν σε ρωτήσουμε πρώτα εμείς κάτι». 

- «Βεβαίως, ό,τι θέλετε»
- «Ξέρεις πού είναι το σπίτι του Vangelis στην Αθήνα;»
- «Ξέρω μόνον ότι έχει θέα την Ακρόπολη, τίποτε άλλο»
- «Κρίμα…»
- «Γιατί ρωτάτε όμως;»
- «Μας έχει δώσει ένα κλειδί. Μας είχε πει να πάμε να μείνουμε εκεί, όποτε έρθουμε στην πόλη σας, χωρίς να τον ρωτήσουμε καν – το πιθανότερο είναι να μην βρίσκεται σπίτι ο ίδιος. Αλλά χάσαμε τη διεύθυνση και ντρεπόμαστε να τον ρωτήσουμε. Δεν τον βρίσκεις και εύκολα. Αλλά θα τα ξέρεις αυτά, αφού είσαι Έλληνας. Όπως και ότι είναι ο πιο γενναιόδωρος άνθρωπος που υπάρχει. Και ένας από τους ελάχιστους καλλιτέχνες που δεν έχει συμπλέγματα…»

Δεν τα ήξερα όλα αυτά, τότε – στην πορεία τα εξακρίβωσα όμως: ήταν ακριβώς έτσι.

Ο Vangelis ήταν ένα τεράστιο ταλέντο – είχε γεννηθεί για να παράγει Τέχνη. Και το έκανε όπως κανένας άλλος. Αλλά ακόμα και αν δεν είχε διαπρέψει ως μουσικός, άνετα θα το έκανε ως ζωγράφος. Ή ως οτιδήποτε άλλο. Και έκανε όλα όσα έπρεπε να κάνει ακριβώς την κατάλληλη στιγμή, ώστε να περάσει στην ιστορία ως πρωτοπόρος.

Έπαιξε baroque pop, έπαιξε prog rock, έπαιξε ηλεκτρονική μουσική, όταν αυτή ακόμα δεν υπήρχε, έπαιξε new age προτού επινοηθεί ο όρος, ταυτίστηκε με το ambient όσο λίγοι, έγραψε το καλύτερο σάουντρακ όλων των εποχών (“Blade Runner”, 1982, το οποίο όμως δεν κυκλοφόρησε για 12 ολόκληρα χρόνια, γεγονός που μεγάλωσε ακόμα περισσότερο το μύθο του), μάγεψε τον Salvador Dali, έφτιαξε state of the art studio στο Λονδίνο, έζησε στο Παρίσι, δεν πήγε να παραλάβει το Όσκαρ για το “Chariots Of Fire” (1981) επειδή φοβόταν τα αεροπλάνα, έκανε super star τον Ντέμη Ρούσσο, συμμάζεψε την ενθουσιώδη ορμή των Socrates και τη μεταμόρφωσε σε ολοκληρωμένη hard rock πρόταση, έδωσε νέο νόημα στην καριέρα του Jon Anderson των Yes, έσωσε τις ταινίες του Γιάννη Σμαραγδή από το απόλυτο κενό, δέχθηκε ύψιστες διακρίσεις από το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού, αναθέσεις από τη NASA, είδε τις σημαντικότερες εταιρίες του κόσμου (Deutsche Grammophon, Decca) να διεκδικούν τον κατάλογό του, κυνηγούσε πειρατικές εκδόσεις αποκηρυγμένων ηχογραφήσεων, έφτιαχνε μουσική για εικόνες, έφτιαχνε εικόνες με τη μουσική του και πολλά άλλα…

Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου δεν μεμψιμοίρησε ποτέ για τίποτα. Δεν τα έβαλε ποτέ με την Ελλάδα, κι ας χρειάστηκε να φύγει στο εξωτερικό για να μεγαλουργήσει. Δεν βασίστηκε ποτέ πλήρως στους συνθετητές και πάντοτε υμνούσε την ανωτερότητα της διαδραστικής σχέσης των ανθρώπων απέναντι σε κάθε μορφής τεχνητή νοημοσύνη κι ας γνώρισε επιτυχία χάρη στους ηλεκτρονικούς ήχους. Δεν σταμάτησε ποτέ να αναζητά χαρισματικές φωνές κι ας του ήταν πιο εύκολο να γράφει instrumental tracks. Δεν κουράστηκε ποτέ να ψάχνει την επόμενη πρόκληση, κι ας έμοιαζε ότι τα είχε κατακτήσει όλα. Δεν σταμάτησε ποτέ να εξελίσσεται καλλιτεχνικά και να ενημερώνεται για κάθε τι καινούριο στον τομέα της μουσικής τεχνολογίας, κι ας είχε την πολυτέλεια να αναπαυτεί στις δάφνες του. Δεν έβαλε ποτέ σε δεύτερο πλάνο την καταγωγή του και αναδείκνυε τις ιδιαιτερότητες της χώρας μας, κι ας δεχόταν επικρίσεις από φανατισμένους εμπειρογνώμονες της κακιάς ώρας που δεν είχαν την καλλιέργεια ή την αντίληψη να συλλάβουν το μεγαλείο του.

«Είναι πολύ εύκολο να χάσεις την ισορροπία σου και να καταλήξεις απλώς ένα προϊόν», είχε δηλώσει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του το 1985. «Αλλά η μουσική είναι πολλά παραπάνω από μία απλή μορφή ψυχαγωγίας, πιστέψτε με. Είναι μία σπουδαία κατάκτηση, ένα ανθρώπινο επίτευγμα.»

Βαγγέλη Οδυσσέα Παπαθανασίου αρκεί να σε ακούσει κανείς, και αμέσως σε πιστεύει.

Vangelis: Πέντε (ενδεικτικοί) σπουδαίοι δίσκοι του

1. Earth (1973)

Και space rock, και prog και world music πριν γίνει μόδα και ό,τι άλλο θα μπορούσε να χωρέσει ένας τριαντάχρονος Έλληνας παγκοσμίου βεληνεκούς σε δύο πλευρές βινυλίου. Περιέχει και τον ύμνο “Let it Happen”, που προσκυνούν όλοι οι electronica artists των τελευταίων 30 ετών

2. See You Later (1980)

Και φουτουριστικό και νεοκυματικό (όπως λέμε «new wave») και ηλεκτρο-ποπ και κινηματογραφικό και πρωτοποριακό. Οι Japan, ο Giorgio Moroder, ο Jean Michel Jarre, o Brian Eno και πολλοί ακόμα κρατούσαν σημειώσεις…

3. Blade Runner (1982, 1994, 2007)

Έπρεπε να περάσουν δώδεκα χρόνια για να ακουστεί για πρώτη φορά εκτός οθόνης η αυθεντική ηχογράφηση του αξεπέραστου αυτού σάουντρακ και… 25 για να κυκλοφορήσει επιτέλους στην πλήρη της μορφή. Ό,τι πιο ανθρώπινο εκφράστηκε ποτέ μέσα από synthesizers.

4. The City (1990)

Παρόλο που ο Vangelis μπορούσε άνετα να γράψει μουσική για βουκολικά σκηνικά, το αστικό τοπία ήταν αυτό που ανέκαθεν ταίριαζε περισσότερο στον ήχο του. Η πόλη με τους θορύβους της, τα νυχτερινά της φώτα, τα κτίριά της, τους δρόμους, τα αυτοκίνητα και, σκορπισμένες ανάμεσα σε όλα αυτά, εκατομμύρια ανθρώπινες ψυχές που ψάχνουν την ταυτότητά τους – ή έστω ένα απάγκιο…

5. Oceanic (1996)

Εύκολα το προσπερνά κανείς ως ανώδυνη μουσική για υποθαλάσσια ντοκιμαντέρ.Αλλά, γενικά, εύκολα οδηγείται κανείς σε λάθος εκτιμήσεις. Κυρίως αν περίμενε μια ζωή μάταια για το sequel του «666».