Συνέντευξη: Ο Δημήτρης Κούντουρας, καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου Ex Silentio, μιλάει για τη νέα ηχογράφησή του που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη.
Ο Δημήτρης Κούντουρας είναι εξειδικευμένος σε μερικές πολύ ιδιαίτερες μορφές φλάουτου. Έχει σπουδάσει φλάουτο με ράμφος, μπαρόκ φλάουτο και παλαιά μουσική στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής της Ουτρέχτης, στα ινστιτούτα παλαιάς μουσικής των μουσικών Ακαδημιών του Μιλάνου και του Τρόσιγκεν καθώς και στο Ανώτατο Ωδείο της Βιέννης. Σήμερα διδάσκει στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, κυκλοφορεί δίσκους με τους Ex Silentio, κάνει ανασκαφές στη μουσική των Κωδίκων του Μεσαίωνα κι έχει μια πολύ μεγάλη συλλογή από ιστορικά φλάουτα. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία. Σε επίπεδο ακρόασης της μουσικής από τον κοινό άνθρωπο (όπως θα το τοποθετούσε ο Aaron Copland) θα μπορούσαν να μην έχουν πολλά να πουν. Όμως, ο Δημήτρης Κούντουρας ασχολείται τόσο βαθιά με τα ηχοχρώματα αλλά και με τη συνάφεια διαφορετικών μουσικών κόσμων, που το τελικό ηχητικό αποτέλεσμα αγγίζει βαθιά κάθε σημερινό ακροατή μουσικής και μάλιστα όχι μόνο της λόγιας. Αυτός είναι άλλωστε και ο βασικός του στόχος… Ο Δημήτρης Κούντουρας, καλλιτεχνικός διευθυντής του συνόλου Ex Silentio κι ένας από τους πιο σημαντικούς μελετητές της παλιάς μουσικής στην Ελλάδα, μιλάει για την πρόσφατη ηχογράφηση της μουσικής παραγωγής της Αυλής των Λουζινιανών Βασιλέων της Κύπρου. Το cd κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νεφέλη.
Ποια είναι ακριβώς η έννοια του Κώδικα στην παλιά μουσική;
Οι κώδικες του Μεσαίωνα είναι μεγάλες χειρόγραφες συλλογές κειμένων σε περγαμηνή. Χάρη στους κώδικες μουσικής διασώζεται μεγάλο μέρος της μουσικής της Δύσης.
Πώς φτάσατε στον Κώδικα της Κύπρου;
Το ενδιαφέρον μου για την ιστορία με οδήγησε, εδώ και πολλά χρόνια, στη μελέτη των μουσικών αλλά και τις ιστορικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων Ανατολής-Δύσης κατά το Μεσαίωνα και την πρώιμη Νεότερη Εποχή. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα καλλιτεχνικού-ερευνητικού πρότζεκτ ήταν το βιβλίο-CD αφιερωμένο στη μουσική και ποίηση των τροβαδούρων στο μεσαιωνικό λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης (εκδ. Νεφέλη, 2017). Ως φυσικό ακόλουθο ήρθε η Κύπρος και η μουσική της γαλλικής αυλής της Λευκωσίας κατά τις αρχές του 15ο αιώνα. Ο δίσκος εκδόθηκε από τη Νεφέλη ενώ η ηχογράφηση έγινε ανάμεσα στα δύο λοκ ντάουν.
Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της δημιουργίας του συγκεκριμένου Κώδικα; Ποια είναι η σημασία του για τη μουσική εκείνης της εποχής;
Πρόκειται για μια πολύτιμη συλλογή με έργα ανώνυμων συνθετών που καθρεφτίζουν το μουσικό γίγνεσθαι της αυλής των Λουζινιανών Ηγεμόνων της Κύπρου. Σε μουσικό επίπεδο τα έργα του κώδικα της Κύπρου -που φυλάσσεται στην Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη του Τορίνου- εκφράζουν τεχνοτροπικά την αβάν-γκαρντ του Μεσαίωνα. Δηλαδή μια περίπλοκη -ρυθμικά- και τολμηρή -αρμονικά- πολυφωνική μουσική γλώσσα που όμοιά της καλλιεργούνταν μονάχα στο Παρίσι και στην Αβινιόν την εποχή εκείνη.
Με ποια κριτήρια διαλέξατε αυτές τις 9 από τις 334 συνθέσεις που αποτελούν τον Κώδικα της Κύπρου;
Η επιλογή ήταν δύσκολη γιατί έπρεπε να διαλέξουμε ανάμεσα σε πολλές υπέροχες συνθέσεις. Τα κριτήρια ήταν κυρίως η μουσική συνάφεια και σχέση ανάμεσα στα έργα καθώς και το προσωπικό γούστο. Η «ανασκαφή» στη συλλογή αυτή συνεχίζεται…
Πριν από μερικά χρόνια είχατε ασχοληθεί με τη μουσική όπως αναπτύχθηκε την ίδια περίπου εποχή στη Θεσσαλονίκη. Ποια είναι τα κοινά στοιχεία και ποιες είναι οι διαφορές των δύο αυτών προσεγγίσεων;
Η μέθοδος είναι πολύ κοντινή σε ό,τι αφορά το ερευνητικό κομμάτι αλλά και το μουσικό. Η μουσική αυτή πρέπει να μιλήσει στο σημερινό κοινό, δεν πρόκειται για μια αρχαιολογική ενασχόληση. Δεν υπάρχει «παλιά μουσική» όπως συμβαίνει με τα εικαστικά ή την αρχιτεκτονική. Η κάθε γενιά τη ζωντανεύει εκ νέου και την προσφέρει στην εποχή της. Στην περίπτωση των τροβαδούρων της Θεσσαλονίκης, ωστόσο, τονίστηκε σημαντικά το ιστορικό κομμάτι το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Με το σχήμα που διευθύνετε, τους ExSilentio ηχογραφήσατε πρόσφατα τη «Λήθη». Τι θα συναντήσουμε σ’ αυτόν δίσκο;
Ο δίσκος αυτός, ο τέταρτος κατά σειρά του Ex Silentio, αποτελεί ζευγάρι με το αμέσως προηγούμενο άλμπουμ μας τη «Μνήμη» (Carpe Diem Records Berlin, 2015). Η «Μνήμη» είναι αφιερωμένη σε προφορικές παραδόσεις λόγιας ή παραδοσιακής μουσικής της Μεσογείου και η «Λήθη» ( Carpe Diem Records Berlin 2020), δρώντας συμπληρωματικά, παρουσιάζει μουσική από τρεις αυλές της Ανατολικής Μεσογείου, Θεσσαλονίκη, Λευκωσία, Κωνσταντινούπολη. Και στα δύο άλμπουμ δίνεται έμφαση στο δίπολο Ανατολή-Δύση και στον αυτοσχεδιασμό ως κοινή μουσική πρακτική.
Στη «Λήθη» συναντάμε πολλά έργα με ανατολίτικο χρώμα. Τι είναι αυτό που σας οδηγεί προς τα εκεί;
Μέρος της μουσικής που προσεγγίζουμε και παρουσιάζουμε, για παράδειγμα η λόγια μουσικής της Οθωμανικής αυλής από τις συλλογές του Καντεμίρ και του Αλί Ούφκι (17ος αιώνας) αποτελούν επίσης «παλαιά μουσική». Επίσης, συχνά συνδιαλέγονται γόνιμα με αντίστοιχες παραδόσεις της Δύσης. Ο ιδιαίτερος συνδυασμός ηχοχρωμάτων του σύνολου μας καθορίζεται από τη χρήση τόσο παλαιών όσο και ορισμένων παραδοσιακών οργάνων (μεσαιωνικά φλάουτα, βιέλες και άρπες μαζί με το ούτι, τη λύρα και παραδοσιακά κρουστά). Ο πλούτος αυτός σε επίπεδο μουσικής χροιάς καθορίζει ενίοτε τη προσέγγιση του ρεπερτορίου ή την ενορχήστρωσή του.
Πόσο χρήσιμη πιστεύετε ότι είναι στη μουσική σήμερα η έννοια του crossover;
Η έννοια του crossover είναι κάπως ασαφής στον μουσικό χώρο. Για να πετύχει μια μίξη διαφορετικών μουσικών στιλ πιστεύω πως πρέπει να βασίζεται σε μια σαφή μουσική ιδέα και να πηγάζει πρώτα από μουσικά ζητήματα, σχέσεις συνάφειας και πειραματισμούς και όχι από κάποια εννοιολογική εξωμουσική ιδέα.
Αν ο πρώτος σας δίσκος για τη γερμανική εταιρεία CarpeDiem λεγόταν «Μνήμη» και ο δεύτερος «Λήθη», ποιος θα ήταν ένας πιθανός τίτλος για τον τρίτο;
Ο τίτλος έρχεται πάντα στο τέλος ως σύνοψη της ιδέας… ίσως ένα αφιέρωμα στον σαγηνευτικό, σκοτεινό κόσμο του Guillaume de Machaut.
Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που δουλεύετε για τις προσωπικές σας δουλειές και για τις δουλειές των ExSilentio;
Ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς μου αποτελεί το Ex Silentio το οποίο είναι μια πολύ προσωπική δουλειά! Ωστόσο, παρουσιάζω τακτικά προγράμματα με πιο στάνταρ ρεπερτόριο για φλάουτο από το μπαρόκ αλλά και τον 20ό και 21ο αιώνα.
Πόσο εύκολο είναι να καταφέρνει κάποιος σήμερα να παράγει έργο, υπό μορφή cd ή βιβλίων;
Είναι εξίσου ή και περισσότερο δύσκολο με παλιότερα αφού το ενδιαφέρον για τον δίσκο έχει μειωθεί αισθητά, δεδομένων των νέων δυνατοτήτων του διαδυκτίου. Το ενδιαφέρον έχει σαφώς μετατοπιστεί προς την εικόνα και το βίντεο οπότε το cd έχει χάσει έδαφος. Το βιβλίο, ωστόσο, παραμένει μια αξία τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως αντικείμενο και η ιδέα του συνδυασμού των δύο έχει ενδιαφέρον ώστε να μιλάει στους φίλους kai του βιβλίου και της μουσικής.
Ποιες είναι οι αγαπημένες σας διαδρομές στην πόλη;
Η βόλτα στα δρομάκια του Μετς. Επίσης, το κέντρο, από Αιόλου προς Πλάκα.
Για ποιους λόγους αγαπάτε την Αθήνα;
Είμαι από τη Θεσσαλονίκη οπότε την αγαπάω ως μια «ξένη» πόλη.
Ποιος δίσκος παίζει στ’ ακουστικά σας αυτή την εποχή;
Το διπλό CD “Passion of Reason” του θρυλικού ολλανδικού τρίο φλάουτων Sour Cream και το άλμπουμ “Monument” του dark wave συγκροτήματος Molchat Dolmat από το μακρινό Μινσκ.
Ποια βιβλία είναι στο κομοδίνο σας;
Τα ποιήματα των Χόρχε Λουίς Μπόρχες και του Βασίλη Αμανατίδη.
Τι να περιμένουμε ως προς την προσωπική σας δουλειά αλλά και ως προς τη δουλειά των Ex Silentio στο άμεσο μέλλον;
Το 2022 φέρνει συναυλίες του Ex Silentio σε Στουτγάρδη, Βίλνιους και Καταλονία και προσωπικά μου ρεσιτάλ σε Τσεχία και Αυστρία καθώς και τη συμμετοχή μου σε πρότζεκτ σύγχρονου μουσικού θεάτρου της εξαιρετικής συνθέτριας Δήμητρας Τρυπάνη στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
13°
