Ο σπουδαίος μαέστρος Θεόδωρος Κουρεντζής μιλά στην Athens Voice

Από τις γειτονιές του Βύρωνα στο παγκόσμιο στερέωμα. Ένας πραγματικός καλλιτέχνης που έχτισε τη δική του κιβωτό στην ουραλική πόλη Περμ της Ρωσίας διευρύνοντας το κοινό της κλασικής μουσικής με το δικό του τρόπο. Ο σπουδαίος πολυβραβευμένος αρχιμουσικός Θεόδωρος Κουρεντζής παρουσιάζει με τους ΜusicAeterna μεταξύ πολλών προσωπικών πρότζεκτ αιώνια έργα με ριζοσπαστικές ερμηνείες στις καλύτερες αίθουσες του κόσμου, με διθυραμβικές κριτικές για τις κυκλοφορίες στη Sony Classical, όπου δημιουργεί ένα νεοκλασικό θησαυρό που αποθεώνεται από τους κριτικούς. Επαναφέρει τη μαγεία στο κλασικό επανερμηνεύοντάς το με μοναδική ενέργεια, όραμα και ονειρική δύναμη δημιουργώντας ένα Σάλτσμπουργκ στο μακρινό Περμ, 1400 χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας. Από εκεί, με αφορμή τη μοναδική του εμφάνιση στο Μέγαρο Μουσικής, μας μίλησε διαδικτυακά μέσω Skype για ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα.

Photo: Alisa Calipso

Τι είναι αυτό που κάνει μια σύνθεση αιώνια;

Μία σύνθεση είναι ικανή να αλλάξει πολλά πράγματα στην εποχή της, να αλλάξει κατά κάποιο τρόπο τον κόσμο. Και μετά, όταν ο κόσμος αλλάξει, την ανακαλύπτει ξανά φέρνοντάς την στην επιφάνεια. Είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση αυτή που θέτετε αλλά θεωρώ πως υπάρχουν πολλά μεγάλα έργα τα οποία δεν έγιναν αποδεκτά όταν γράφτηκαν αλλά μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως, από ό,τι φαίνεται, αυτές οι συνθέσεις είναι οι επέτειοι αλλαγής σελίδας και εποχής χαρίζοντάς τους μια ευρύτερη κατανόηση. Η αιωνιότητα είναι ως έννοια μια αντιδιαστολή του χρόνου.

Είναι μέρος της αποστολής σας με τους MusicAeterna;

Γενικώς η αιωνιότητα είναι η αποστολή του κάθε ανθρώπου. Πόσο μάλλον της τέχνης και του ονείρου. Το ψήγμα του ονείρου είναι ουσιαστικά να βρούμε την αιώνια φύση μας. Να φύγουμε από τις εφήμερες καταστάσεις και να μπούμε στις ανοιχτές διαστάσεις, στα μεγάλα ρεύματα. Ο έρωτας, για παράδειγμα, που είναι πολύ συνυφασμένος με το όνειρο, έχει να κάνει ακριβώς με αυτό. Είναι η αναζήτηση μιας άλλης μορφής ζωής. Η αναζήτηση ενός άλλου οχήματος.

Οπότε μπορούμε να πούμε ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;

Bεβαίως. Ποιος θα ήταν άλλωστε ο ρόλος της τέχνης, αν δεν μπορούσε να το επιτύχει;

Σε ένα ουτοπικό, ονειρικό επίπεδο μόνο;

Tα ουτοπικά και τα ονειρικά είναι αυτά που αλλάζουν τον κόσμο γιατί τα θνήσκοντα αντικείμενα, τις θνήσκουσες ενέργειες αυτού του κόσμου τις γνωρίζουμε. Ερχόμαστε δηλαδή με ένα συμβόλαιο γνωρίζοντας ότι θα γεννηθούμε και θα πεθάνουμε. Δεν χρειάζεται να είμαστε σοφοί για να δούμε ποιες είναι πιθανόν οι βιολογικές καταστάσεις που μπορούμε να βιώσουμε σε αυτό το χρονικό διάστημα της ζωής μας.  Το ζήτημα όμως είναι ότι έχουμε κι άλλες δυνάμεις κι ενέργειες κατά κάποιο τρόπο υπερ-βιολογικές και υπερφυσικές. Αυτές οι δυνάμεις όταν ενεργοποιούνται κάνουν το ζην ευ ζην. Και κάνουν ένα βήμα παραπάνω από ό,τι θεωρούμε ως βίο.

Οι ατέλειωτες πρόβες και ηχογραφήσεις έχουν να κάνουν με περφεξιονισμό για την επίτευξη μιας τέλειας αναπαραγωγής ή με αναζήτηση ορίων;

Είναι μια μεγάλη εξερεύνηση ενός βυθού. Προσπαθείς να πάρεις όσα περισσότερα στοιχεία μπορείς, να τα αποκωδικοποιήσεις και να τα θέσεις με ένα τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αναπαραχθεί αυτός ο βυθός σε έναν άλλο πλανήτη. Μια κιβωτός του Νώε.

Τι σημαίνει κλασικό;

Το όνομα της κλασικής μουσικής προέρχεται από  το ρεύμα του κλασικισμού που εμφανίζεται τον 18ο αιώνα. Βέβαια το κλασικό είναι κάτι πολύ ελληνοκεντρικό και κανονικά θα έπρεπε να ονομάζεται νεοκλασικό. Το βασικό χαρακτηριστικό του κλασικισμού είναι η συμμετρία και η ευαισθησία στο οριζόντιο και το κάθετο. Το σωστό κράμα του απολλώνιου με το διονυσιακό. Είναι η μέθεξις. Είναι το πλατωνικό υπερπέραν και η αριστοτελική τομή. Το θεώρημα. Είναι όλα αυτά σε μια φοβερή αίγλη, σε ένα φοβερό απαύγασμα που μέσα από τον ασύμμετρο κόσμο που ζούμε βλέπει μια συμμετρία. Δηλαδή το παράδοξον της κοντινής όρασης και της μακρινής όρασης. Αυτή η συνάντηση δύο αταίριαστων πραγμάτων. Το γεγονός ότι ενώ η γη είναι γεμάτη βουνά, χαράδρες και βυθούς κοιτώντας την από μακριά  αυτό που βλέπουμε είναι μια απόλυτη σφαίρα, ομοιόμορφη, χωρίς βάθος, χωρίς ύψος. Είναι αυτό που βλέπουμε στον Παρθενώνα. Η ασύμμετρη συμμετρία. Το ότι οι κολόνες αναπνέουν προς τα έξω δημιουργώντας μια φοβερή ένταση η οποία όμως δίνει την αίγλη της απόλυτης συμμετρίας στο μάτι και στην αίσθηση. Τις ιδέες αυτές προσπάθησαν διάφοροι συνθέτες να τις αναβιώσουν δημιουργώντας τη μουσική φόρμα της σονάτας και μέσα από αυτό αρχίσαμε να το θεωρούμε κλασικό. Θα έπρεπε να βρούμε μια άλλη ονομασία. Δεν μου αρέσουν οι ταμπέλες. Είναι άραγε ο Μάλερ κλασική μουσική;

Σε ένα βίντεο παρουσιάζοντας τον κύκλο για τον Μότσαρτ δηλώσατε πως σήμερα υπάρχουν τα ίδια προβλήματα με εκείνα του 18ου αιώνα, ενώ οι περισσότεροι συνδέουν τη σημερινή εποχή με τον Μεσοπόλεμο.

Κοιτάξτε, θεωρώ ότι ο κόσμος έχει μεγάλα προβλήματα και δυστυχώς ήταν τα ίδια όλες τις εποχές της ανθρωπότητας. Aπό το μινωικό πολιτισμό μέχρι σήμερα θα δούμε ότι τα προβλήματα είναι ακριβώς τα ίδια. Δεν έχει αλλάξει τίποτε. Δηλαδή μας εκπλήσσει ένας Χίτλερ, η άνοδος του φασισμού σήμερα; Mα το ίδιο δεν ήταν το 19ο αιώνα με τον Ναπολέοντα ή με τις τόσες γενοκτονίες και ολοκαυτώματα που ακολούθησαν. Η Ελλάδα έχει καταλεηλατηθεί από Βησιγότθους, από βάρβαρους, από ό,τι μπορείτε να φανταστείτε.  Όλα τα ερείπια πώς νομίζουμε ότι γίνονται ερείπια; Μου κάνει λίγο εντύπωση που δεν βλέπουμε πως η νόσος αυτή του ολοκληρωτισμού είναι ανθρώπινη νόσος η οποία επανέρχεται όταν αδυνατεί το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού. Νομίζω ότι πρέπει να δούμε όλα αυτά τα ζητήματα πιο ψύχραιμα. Είναι σαν την ιλαρά και την ανεμοβλογιά. Για να μην αρρωστήσεις ξανά πρέπει να την περάσεις μια φορά.

Τελικά πώς δημιουργείται ένα Σάλτσμπουργκ στο Περμ;  

Η απόσταση στην εποχή μας είναι αμελητέα. Μπορείς να δημιουργήσεις εκεί που υπάρχει ανάγκη. Αλλιώς δεν έχει νόημα. Ίσως να είναι εγωιστικό, αλλά θέλω πολλή ενέργεια στη ζωή μου. Θέλω κάθε ενασχόλησή μου με τη μουσική να είναι ένα μεγάλο συμβάν. Δεν θέλω απλώς να είναι prêt-à-porte.

Photο: Lidiya Shironina

Πώς σας φάνηκε η δήλωση του κλασικού πιανίστα James Rhodes σε άρθρο στον «Guardian» ότι του αλλάξατε τη ζωή;

Είναι πολύ ευχάριστη γιατί βλέπω ότι αυτό που κάνω αφορά κι άλλους ανθρώπους. Δεν θα γράφαμε αν ήμασταν οι μόνοι κάτοικοι στον πλανήτη, η μουσική είναι ένα νέο είδος επικοινωνίας. 

Ποιον θα επιλέγατε σκηνοθέτη και ποιον πρωταγωνιστή σε μία βιογραφική ταινία για το έργο σας;

Τον Ταρκόφσκι. Ποιον άλλο; Για τον ηθοποιό είναι πιο δύσκολο. Ξέρω έναν τύπο εδώ στο Περμ, ερασιτέχνη ηθοποιό, που θα μπορούσε να παίξει το ρόλο. Επειδή έχω παίξει στον κινηματογράφο νομίζω ότι για να υποδυθείς κάποιον πρέπει να έχεις πολλά κοινά στοιχεία μαζί του. Όσο καλός ηθοποιός κι αν είσαι, θα φανεί στο φακό ό,τι υποδύεσαι. Οπότε πρέπει να βρεις κάποιον που δεν υποδύεται, απλώς είναι. 

Θεωρείτε πως η όπερα είναι μια μορφή τέχνης που αργοσβήνει;

Εξαρτάται πώς την αντιμετωπίζουμε. Αν τη θεωρούμε ως μια τέχνη 400 ετών τότε σίγουρα έχει κάνει τον κύκλο της. Όμως το χριστιανικό δράμα, ο Χριστός πάσχων, επίσης έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε σήμερα όπερα. Όπως και η αρχαία τραγωδία. Οπότε αν βγούμε από τα στεγανά της κεντροευρωπαϊκής θεώρησης για την όπερα θα δούμε ότι πάντα ζούσε και πάντα θα ζει. Το πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος που ασχολείται με την όπερα, όπως τη θεωρούμε σήμερα, την περιορίζει σε  ιταλική, γερμανική και γαλλική με μια πολύ στενή θεώρηση. Αυτό σίγουρα αργοσβήνει. Η όπερα με τον τρόπο που τη δημιούργησε ο Βέρντι θα εξαντλήσει ακόμη και την ευρηματικότητα των σκηνοθετών. 

Από την άλλη, καινούργιος κόσμος γεννιέται και θα έρθει να δει τα έργα.

Ναι, γιατί είναι αριστουργήματα που δίνουν μια πολύ στέρεη πλατφόρμα για να γνωρίσεις τον πολιτισμό που προϋπήρχε. Αλλά όσον αφορά τη σύγχρονη δημιουργία η όπερα μπορεί να επιβιώσει όσο διευρύνει το φάσμα. Προσωπικά κάνω πολλές όπερες με ηθοποιούς ή με χορευτές. Αυτό που λέμε μπαλέτο επίσης έχει πεθάνει, δεν υπάρχει πλέον. Όλα είναι συνυφασμένα. Μου αρέσει αυτό γιατί διευρύνει τις δυνατότητες.

Photo: Dmitrii Dubinsky

Πόσο σημαντικές είναι οι σημερινές ηχογραφήσεις σας για τη μετάδοση της κλασικής μουσικής σε νέες γενιές και πώς αποδίδονταν μέχρι σήμερα;

Mερικές φορές θύμιζαν χαλασμένο τηλέφωνo. Όπως στην προφορική παράδοση που εσείς είπατε κάτι, εγώ άκουσα κάτι άλλο, μετέδωσα κάτι τρίτο και κάποια στιγμή το έργο δεν σώζεται. Χρειάζεται μια έρευνα. Αν γκρεμιστεί η Ακρόπολη, για παράδειγμα, είναι σημαντικό να βάλεις τις κολόνες στη σωστή θέση. Να μην τις βάλεις τυχαία επειδή όλες μοιάζουν.

Έχετε σκεφτεί αν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί το εγχείρημά σας στην Ελλάδα;

Νομίζω πως όχι. Όσο κι αν όλα αυτά είναι υποθέσεις. Όμως στατιστικά και θεωρητικά νομίζω πως όχι.

Eίναι πολύ εμψυχωτική σαν παράδειγμα αυτή η πραγματοποίηση του ονείρου σας, αλλά και μοναδική. Πιθανότατα 99 φορές στις 100 μπορεί να βγει ατελέσφορο…

Το σημαντικό δεν είναι το αποτέλεσμα αλλά η πείρα που αποκτάς μετά από μια πρωτοβουλία. Μπορεί να μην αλλάξει την πολιτική κατάσταση της χώρας, αλλάζει όμως εμάς τους ίδιους. Και όταν αλλάξουμε εμείς κατά κάποιο τρόπο αλλάζουμε και τον κόσμο. Αλλάζουμε κάποιον δίπλα, και σταδιακά αρχίζει να δημιουργείται αυτή η θετική δίνη των πραγμάτων. Το ζήτημα πάντα το τοποθετώ στον εαυτό. Δηλαδή κατά πόσον είμαστε συνειδητοί σε αυτό που είμαστε και κατά πόσο έχουμε τα κότσια να κάνουμε μια προσωπική επανάσταση για να αλλάξουμε τον κόσμο όχι κρίνοντας τον άλλο αλλά με μια αυτογνωσία, φροντίδα και αυτοεπιμέλεια. Γιατί βλέπετε τώρα, και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα, ότι ο καθένας είναι εμπειρογνώμων. Ξέρει τα πάντα. Ο κάθε δεύτερος ξέρει τι πρέπει να γίνει πολιτικά, ο κάθε τρίτος τι πρέπει να γίνει στον κόσμο, τα ξέρουν όλα.

Από εκεί αρχίζει το πράγμα, δηλαδή…

Ναι, γιατί αν είχαμε την ευγενή αμφιβολία να πούμε, κοίταξε, το ψάχνουμε το ζήτημα, αν μπορούσαμε να αλλάξουμε ως άνθρωποι, αν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε έναν αυτόβουλο εθνικό πολιτισμό, τότε θα δημιουργούνταν και ο συνολικός πολιτισμός. Το ζήτημα είναι ότι εμείς οι ίδιοι δεν προβαίνουμε σε αυτή την προσωπική επανάσταση δημιουργώντας πολιτισμό σήμερα. Αντί να κάνουμε τους εμπειρογνώμονες λέγοντας ξέρεις ποιος είμαι εγώ,  προπάππους μου ήταν ο Σωκράτης και ο Πυθαγόρας, θα ήταν καλύτερα να σκεφτούμε τι καλό κάναμε σήμερα για τους άλλους ανθρώπους. Και να ξεχάσουμε όλους αυτούς τους μεγάλους προγόνους γιατί δεν μας ανήκουν. Θα μπορούν να μας ανήκουν όταν θα γίνουμε αντάξιοι. 

Πώς συντονίζετε τη «μοναστηριακή» παρέα των ΜusicAeterna και ποιες άλλες μορφές τέχνης τη συνοδεύουν;

Με πολλή ποίηση, κινηματογράφο, έχουμε κάνει ήδη τέσσερεις ταινίες με underground σκηνοθέτες, κάνουμε πειραματικά πράγματα, έχω δημιουργήσει ένα εργαστήριο ανοιχτό σε όλο τον κόσμο με καλλιτεχνικά σεμινάρια και workshops, θεατρικών ρευμάτων για παράδειγμα. Το θέατρο είναι διαρκώς ανοιχτό όπως και όλες οι πρόβες. Μπάτε σκύλοι αλέστε. (γέλια)

Οπότε το κοινό γίνεται συμμέτοχος.

Ναι, έχει παρακολουθήσει διεξοδικά πώς χτίζεται όλο το πράγμα από το μηδέν. Έτσι αποφεύγεις τις μπάρες που καθιστούν τον κόσμο επισκέπτη και τον μετατρέπεις σε σύμβιο. Είναι πολύ σημαντικό. Δίνουμε κονσέρτα σύγχρονης μουσικής και γίνονται αμέσως sold out με το κοινό ξετρελαμένο. Πώς θα μπορούσε να ταυτιστεί με ένα τέτοιο έργο, αν το έβλεπε μια φορά. Είναι το ταξίδι της δημιουργίας που βοηθά το κοινό να βλέπει το έργο εντελώς διαφορετικά. Άλλωστε το μέλλον της μουσικής δεν περιορίζεται στην εμβέλεια του ερμηνευτή, αλλά περισσότερο στην κατανόηση του ακροατή. Ένας εκλεπτυσμένος ακροατής συντονίζεται ευκολότερα στην ίδια συχνότητα. Είναι σαν να στέλνω σήματα μορς και να μην ξέρεις τον κώδικα. Αυτό συμβαίνει.

Photo: Olya Runyova

Ποια είναι η σχέση υψηλής και ποπ κουλτούρας για σας, αναφέρατε πρόσφατα σε συνέντευξή σας τους Dead Kennedys για παράδειγμα. Τα έχετε διαχωρισμένα τα είδη ή τα βλέπετε σαν ωκεανό του ήχου;

Η ποπ κουλτούρα είναι εξίσου σημαντική, όπως και η θεωρούμενη ακαδημαϊκή τέχνη. Και πολλές φορές διαθέτει και καλύτερα δείγματα. Δεν πρέπει να το βλέπουμε φορμαλιστικά. Δεν έχει σημασία πόσο δύσκολο είναι αυτό που δημιουργείς αλλά ποια είναι η αμοιβαιότητα που έχεις μέσα από αυτό, πάντα σε ένα καλλιτεχνικό επίπεδο. Βεβαίως και το πιάτο ενός μεγάλου σεφ έχει διαφορά από ένα μακντόναλντ. Όμως η ντομάτα από τον κήπο της γιαγιάς ποτισμένη με ιδρώτα και δάκρυα μπορεί να είναι πιο νόστιμη από ένα πιάτο στο Maxim’s των Παρισίων. Για αυτή την καλή ποπ μουσική μιλάω. Απλή και λιτή, αλλά εξίσου αμοιβαία. Ένα ρεμπέτικο τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη, για παράδειγμα, δεν είναι σε τίποτε χειρότερο από ένα λιντ του Μπεργκ. Μπορεί να είναι και καλύτερο. Γιατί μέσα από απλούς κώδικες μπαίνει σε ένα φοβερό βάθος δημιουργώντας μια σήραγγα που οδηγεί σε ένα αρχέτυπο, σε ένα ιδεόγραμμα που ενδεχομένως να μην μπορεί να μπει ο Μπεργκ. Ένας βυζαντινός ύμνος ή ένα δημοτικό τραγούδι μπορεί να σε βάλει σε μια τέτοια σήραγγα επειδή έχει μέσα του αυτή την πρωτογένεια, αυτή την καθετότητα, περισσότερο από το έργο ενός ακαδημαϊκού σύνθετη. Τα πράγματα είναι πολύ διάτρητα. 

Photo:Alisa Calipso

Η μουσική είναι μια, δηλαδή.

Στον ελεύθερό μου χρόνο δεν ακούω πολλή κλασική μουσική. Ακούω πολλά πειραματικά πράγματα. Συλλέγω από διάφορες χώρες, μπορεί να είναι industrial από την Καμπότζη ή underground από Κολομβία. Με ενδιαφέρει γιατί διευρύνω τις γνώσεις μου. Αν δεν τα κατανοήσεις όλα αυτά είναι δύσκολο να κατανοήσεις τον Μπεργκ. Όσοι είναι μαθημένοι να ακούνε κλασική μουσική εντός εισαγωγικών ακολουθούν έναν τυφλοσούρτη.

Υπάρχουν όμως όρια σε κανόνες και το σεβασμό που πρέπει να δείξεις στους κλασικούς;

Βέβαια. Ο σεβασμός που πρέπει να δείξεις σχετίζεται με το εξής. Οι Beatles έχουν απλά τραγουδάκια, ιδιοφυέστατα. Όμως δεν έχει σημασία τόσο η σύνθεση  καθεαυτή αλλά ο τρόπος που έχει παρουσιαστεί. Πώς έχει στηθεί, η ενορχήστρωση, ο ήχος. Οπότε φανταστείτε οι Beatles να ήταν ένα γκρουπ χωρίς δισκογραφία αλλά να είχαν αφήσει μόνο συνθέσεις. Ποιος θα μπορούσε χωρίς να έχει ακούσει ποτέ Beatles στη ζωή του να ζωντανέψει από παρτιτούρα το «Sgt. Pepper’s» ή το «White Album»;

Πολύ δύσκολο.

Οπότε πρέπει να είσαι πολύ αυστηρός όχι μόνο σε αυτό που γράφουν οι νότες αλλά και στη διαίσθησή σου δημιουργώντας το ηχητικό ρεύμα. Αν πας σε ένα πιάνο μπαρ να ακούσεις έναν πιανίστα να παίζει Beatles θα πεις τι βλακεία είναι αυτό το πράγμα. Ενώ αν ακούσεις τα αυθεντικά τραγούδια τους με τον τρόπο που τα παίζουν, αντιλαμβάνεσαι ότι η μελωδία και η ενορχήστρωση είναι μόνο μια αφορμή για να ειπωθούν πολυαισθητικά πράγματα.

Photo: Olya Runyova

Το ίδιο ισχύει και με τις παρτιτούρες στην κλασική;

Nαι, πρέπει να είσαι και λίγο μέντιουμ για να το επιτύχεις.

Πώς είναι η συνεργασία με την Πατρίτσια Κοπατσίνσκαγια;

Αδελφή ψυχή. Για να σας πω μια έκφραση που ταιριάζει... κώλος και βρακί. (γέλια) Ξέρετε ότι είναι ελληνικής καταγωγής;

Όχι.

Το όνομα της μάνας της είναι Αποστολάκη. Αυτή είναι Μολδαβή αλλά μοιάζει πολύ με Eλληνίδα διαθέτοντας τρομερό ταμπεραμέντο.

Έχετε προγραμματίσει τις επόμενες εμφανίσεις σας στην Αθήνα;

Δυστυχώς νομίζω ότι είναι όλα κλεισμένα μέχρι το 2020.

Το ελληνικό κοινό πώς το βλέπετε;

Είναι ίσως από τα καλύτερα που έχω συναντήσει. Διαθέτει μεγάλη ευαισθησία. Και στην πειραματική μουσική είναι πολύ ψαγμένος ο Έλληνας. Είναι πολύ περίεργο γιατί δεν έχει δημιουργηθεί υψηλής απαιτητικότητας πολιτισμός από Έλληνες για Έλληνες στην Ελλάδα, ωστόσο έχουμε ένα πολύ δυνατό κοινό. Από τα μυστήρια της φύσεως. Όταν ψάχνω παλιούς δίσκους και περίεργα πράγματα οι πιο πολλοί κάτοχοι είναι από την Ελλάδα. Είναι, όπως λένε, ψαγμενήδηδες. (γέλια) Χωρίς να διαχωρίζω το κοινό σε εκείνο που ακούει ή όχι κλασική. Πρέπει να το ξεπεράσουμε αυτό. Το ζήτημα είναι ότι στο τέως ανατολικό μπλοκ η κλασική ήταν πολύ κοντά στον κόσμο. Εδώ, για παράδειγμα, μπορεί να παρακολουθήσει κάποιος πολύ φτηνά Καστελούτσι, Πίτερ Σέλαρς, Μπομπ Γουίλσον, αυτά που ανεβάζουμε εδώ, ενώ στο Σάλτσμπουργκ έχει 400 ευρώ. Ποιος θα δώσει τέτοια λεφτά; Δυστυχώς εκεί πάει ένας εξειδικευμένος κόσμος που είναι αποκομμένος από μια λαϊκή πραγματικότητα, ενώ η ακαδημαϊκή τέχνη ήταν λαϊκή τέχνη στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Και στην Ελλάδα υπήρχε μεγάλη έλλειψη αυτής της τέχνης. Τώρα, την περίοδο της κρίσης, μπορεί να υπάρξει μια πολύ σωστή αφύπνιση. Για να ξεπεράσεις την κρίση πρέπει να είσαι αφυπνισμένος και να αρχίσεις να βρίσκεις νέες πηγές έμπνευσης. Νομίζω ότι και ο νέος κόσμος πρέπει να είναι πολύ πιο ανοιχτός, να μην έχει στεγανά.

Photο: Vladimir Fridkes

Μια μνήμη από την εφηβεία στο Βύρωνα στις αρχές του ’80;

Πολλές. Κάναμε πολλές τρέλες. Να σας πω μια ιστορία που τη συνεχίζω ακόμη και τώρα όταν κατεβαίνω. Πήραμε την απόφαση να αλλάξουμε την Πρωτοχρονιά. Να τη γιορτάζουμε όχι την πρώτη Ιανουαρίου, αλλά στις 17 Αύγουστου. Οπότε μαζευόμασταν όλοι οι τρελοί φίλοι, γράφαμε συνθέσεις για εκείνη τη βραδιά, παίζαμε Μπάρτοκ, Ντεμπισί, διάφορα experimental, ηλεκτρονικά, γράφαμε ποιήματα, απαγγέλαμε και κάναμε πίτα. Παίρναμε μια φρατζόλα, βάζαμε ένα φλουρί, τη στολίζαμε και λέγαμε ευτυχισμένο το νέο έτος. Και τώρα κάθε καλοκαίρι μαζευόμαστε κοινοβιακά σε κάποιο νησί, γραφούμε μουσική, ποίηση, μοιραζόμαστε πράγματα. 

Από ελληνική ποίηση τι διαβάζετε;

Θεωρώ σημαντικότερο ποιητή τον Μίλτο Σαχτούρη, αγαπώ πολύ τους ρομαντικούς και μεταρομαντικούς ποιητές όπως τους Πολ Βαλερί, Μαλαρμέ. Μας δίνουν μεγάλη ώθηση εδώ και πολλά χρόνια για να μπορούμε να κατασκευάσουμε επιτέλους τον κόσμο που θέλουμε να ζήσουμε.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ίδιο έκαναν και οι μεγάλοι κλασικοί;

Βέβαια, σημαντικότεροι ποιητές και πιο σύγχρονοι είναι οι μεγάλοι κλασικοί. Σοφοκλής, Αισχύλος, Ευριπίδης, Όμηρος. Τα έχουν πει όλα. Και οι υπόλοιποι να μην υπήρχαν θα είχαμε τέχνη.

Από το δάσκαλό σας Ιλιά Μούσιν έρχεται στο  μυαλό σας κάποια συμβουλή του;

Πολλές. Μια φορά μάς έλεγε ότι το βασικότερο είναι η διεύρυνση της φαντασίας. Και γενικότερα στη ζωή ισχύει να μπορούμε να διευρύνουμε τη φαντασία μας αντιλαμβανόμενοι πολύπλευρα τα πράγματα τετραδιάστατα. Να τα βλέπουμε σφαιρικά. Όπως και στην ποιητική. Η ποίηση εκφράζει με λέξεις ή ήχους πράγματα τα οποία δεν εννοούν οι λέξεις και οι ήχοι, όταν χρησιμοποιούνται καθημερινώς. Και η σαρξ λόγος εγένετο, για να το αντιστρέψουμε.