Η Sian Heder περιγράφει τις προκλήσεις που αντιμετώπισε γράφοντας τo "CODA" στην Αμερικανική νοηματική γλώσσα, πολύ πριν διεκδικήσει το Όσκαρ καλύτερης ταινίας
Για το "CODA" έπρεπε να σταματήσω να γράφω μέσα από έναν φακό ακοής. Με τη βοήθεια των καλλιτεχνικών διευθυντών μου στη νοηματική γλώσσα, ζωντανέψαμε τις έννοιες με τρόπους που οι λέξεις δεν μπορούσαν να το καταφέρουν.
Ο μισός διάλογος στην ταινία μου "CODA" είναι στην Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα (ASL – American Sign Language). Πώς γράφεις για μια γλώσσα που δεν έχει γραπτή μορφή; δεν το έκανα. Όχι στην αρχή. Όταν άρχισα να μελετώ την ASL, μου έκανε εντύπωση πόσο διαφορετική ήταν από τα προφορικά αγγλικά. Δεν ήταν μόνο η γραμματική και το συντακτικό, αλλά και το γεγονός ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στο ASL για τη μετάδοση των εννοιών είναι καθαρά σωματικές. Μαζί με τα σύμβολα, οι εκφράσεις, η ενέργεια και ο χώρος γύρω σου χρησιμοποιούνται για να επικοινωνήσεις το νόημα. Για να κάνεις μια ερώτηση συνοφρυώνεις τα φρύδια σου. Το παρελθόν είναι κυριολεκτικά πίσω σου και το μέλλον μπροστά, και αντί να χρησιμοποιείς χρόνους για να εκφράσεις πότε συνέβη κάτι, το τοποθετείς κατά μήκος αυτής της αόρατης χωρικής γραμμής χρόνου.
Ήμουν αρχάρια σε αυτές τις έννοιες, ξένη στην κουλτούρα, και ακόμα κι αν μπορούσα να έγραφα με τρόπο που να αποδίδω σωστά τη γλώσσα, δεν θα είχε γίνει όπως έπρεπε. Υπάρχουν όρια στις λέξεις. Η ASL εκφράζει συναισθήματα και νοήματα με τρόπους που τα αγγλικά δεν μπορούν. Ξεκινώντας, πραγματικά δεν είχα αντιληφθεί το μέγεθος αυτής της διαφοράς. Έγραψα την ταινία με τον τρόπο που είχα γράψει κάθε άλλο σενάριο, μέσα από έναν ακουστικό φακό, μιλώντας δυνατά στον εαυτό μου καθώς πληκτρολογούσα. Πέρασα πολύ χρόνο στο Gloucester της Μασαχουσέτης, μεγαλώνοντας, και έτσι αυτές οι φωνές μου ήταν οικείες. «Άκουγα» τον ρυθμό και τον λόγο αυτής της οικογένειας. «Άκουγα» ιδιαίτερα τον Frank, τον τόνο της «αλμυρής» (salty/πονηρής) προφοράς του από τη Βοστόνη καθώς έλεγε ένα αστείο. Ο Frank και η Jackie ενσάρκωσαν όλη τη χημεία και την εκκεντρικότητα των δικών μου γονιών. Ο Leo και η Ruby επικοινωνούσαν ο ένας στον άλλον με έναν τρόπο που μόνο εγώ και η αδερφή μου μπορούσαμε. Έγραφα Κωφούς χαρακτήρες και όμως ένιωθαν σαν να ήταν η οικογένειά μου. Τους άκουγα όλους να μαλώνουν γύρω από το τραπέζι. Ο συγγραφικός μου εγκέφαλος δεν ήξερε άλλο τρόπο να λειτουργήσει.
Κάποια στιγμή όμως, έφτασα σε ένα σημείο όπου έπρεπε να κλείσω το «ραδιόφωνο» που έπαιζε στο μυαλό μου. Διότι δεν θα άκουγα ποτέ αυτές τις φωνές· θα τις «έβλεπα». Ο παλιός, παραδοσιακός τρόπος που δούλευα ήταν άτοπος. Έγραφα για μια γλώσσα που υπήρχε μόνο οπτικά. Δεν είχα ιδέα αν τα αστεία μου θα λειτουργούσαν. Χρειαζόμουν ανθρώπους που γνώριζαν καλύτερα από εμένα. Και κάπου εκεί ήρθαν η Alexandria Wailes και η Anne Tomasetti, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές μου στην νοηματική γλώσσα. Ένας σκηνοθέτης ASL είναι ένας δημιουργικός συνεργάτης που λειτουργεί σχεδόν σαν δραματουργός. Η Alexandria και η Anne είναι και οι δύο Κωφές και καλλιτέχνες, με μεγάλη εμπειρία θέατρο, οι οποίες έχουν βαθιά κατανόηση της κουλτούρας και της ιστορίας των Κωφών. Το πήγαμε από την αρχή, χρησιμοποιώντας το σενάριό μου ως σημείο εκκίνησης για να ζωντανέψουμε τη γλώσσα.
Στην πρώτη μας συνάντηση, η Alexandria και εγώ περάσαμε πέντε ώρες στο τραπέζι της κουζίνας, δουλεύοντας τη μετάφραση γραμμή προς γραμμή. Ρωτούσε για το τι υπήρχε πίσω από τις λέξεις, τι ένιωθε δηλαδή ο χαρακτήρας, και την πρόθεσή μου πίσω από κάθε διάλογο. Μου έδειχνε πιθανές επιλογές συμβόλων και συζητούσαμε το νόημά τους. Μερικές φορές κάποιο σύμβολο δεν ήταν σωστό και έτσι το αλλάζαμε. Μερικές φορές η αγγλική πρόταση άλλαζε αντ' αυτού. Παρακολούθησα την Alexandria να εκφράζει στη νοηματική μια πρόταση της Ruby's, «Θες να πεθάνω εδώ;» (Do you want me to die here?) Το σύμβολο για το «die» (πεθάνω) δεν αποτύπωσε τον θυμό που ήθελα να νιώσει ο χαρακτήρας. Χρειαζόμουν κάτι πιο αιχμηρό, πιο στακάτο, που θα βοηθούσε την ηθοποιό να εκφράσει αυτή την οργή. «Παίξαμε» με αυτό μέχρι που η Alexandria σκέφτηκε το «Αυτό με σκοτώνει» (This is killing me).
Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, η Alexandria κρατούσε σημειώσεις σε ASL gloss - μια μορφή σημειογραφίας για το ASL που χρησιμοποιεί αγγλικές λέξεις μαζί με διαγράμματα και σχέδια. Έφτιαξε βίντεο για τους ηθοποιούς. Αλλά κυρίως, ήταν άδηλη μνήμη. «Κρατούσε» τη γλώσσα στο σώμα της. Η Anne εντάχθηκε στην ομάδα μας κατά τη διάρκεια της παραγωγής. Ενώ η Alexandria έχει μια πιο λυρική, ποιητική προσέγγιση στα σύμβολά της, η Anne ήταν πρακτική, εστιάζοντας καθαρά στην επικοινωνία του νοήματος.
Η ισορροπία των διαφορετικών προσεγγίσεων αυτών των δύο γυναικών δημιούργησε μια εξαιρετική απόδωση στο σενάριο. Μόλις εμφανίστηκαν οι ηθοποιοί Marlee [Matlin], Troy [Kotsur] και Daniel [Durant], οι συζητήσεις έγιναν ακόμη πιο ζωντανές καθώς ζούσαν αυτούς τους χαρακτήρες και είχαν τις δικές τους ιδέες για τις επιλογές των συμβόλων. Εμπλούτισαν την ASL με τις δικές τους πλούσιες και περίπλοκες εμπειρίες ως Κωφοί. Δουλέψαμε για να δημιουργήσουμε ένα συνεκτικό στυλ νοηματικής για αυτήν την οικογένεια, και οι πρόβες μας μετατράπηκαν σε ένα εργαστήριο γλώσσας, όπου διαφωνούσαμε και «κατεβάζαμε» ιδέες τον καλύτερο τρόπο να εκφράσουμε αυτό που θέλαμε.
Οποιοσδήποτε φόβος για το αν τα αστεία μου θα λειτουργούσαν εξαφανίστηκαν όταν εμφανίστηκε ο Troy. Ο Troy είναι ο πιο εφευρετικός χρήστης νοηματικής εκεί έξω. Η ικανότητά του να παίζει με τη γλώσσα είναι μαγική. Η «αλμυρή» προφορά που είχα αρχικά φανταστεί για τον Frank ζωντάνεψε με τα χέρια του Troy. Είχα γνωρίσει το ταίρι μου όσον αφορά το βρόμικο χιούμορ.
Έπιασα τον εαυτό μου να εύχομαι να μπορούσε να εγκαταλείψει εντελώς τον γραπτό λόγο. Πολλές έννοιες ένιωθαν πιο ζωντανές στην ASL. Εξέτασα τη δική μου γραφή με τρόπο που δεν είχα ξανακάνει, και το σενάριό μου είχε γίνει πια κάτι ρευστό που αναπνέει.
Το φεστιβάλ της Αθήνας, που επιμελείται εδώ και 37 χρόνια ο κριτικός κινηματογράφου Νίνος Φένεκ Μικελίδης, συνεχίζει να αποτελεί πόλο έλξης για όλους τους κινηματογραφόφιλους
19°
