Clear Sky: Η ταινία μικρού μήκους της Βάσω Σιδηροπούλου για τα στερεότυπα που υπάρχουν στα σχολεία της Αθήνας.
Σε ένα δημοτικό σχολείο της Αθήνας τρία παιδιά, ένα με αυτισμό, ένα με ΔΕΠΥ και ένα προσφυγόπουλο παλεύουν ενάντια στα στερεότυπα. Θα μπορέσουν οι δασκάλες τους να μεγαλώσουν τον χώρο που πιστεύουν ότι αναλογεί στους μαθητές τους υπερβαίνοντας τα όρια του σχολείου; Αυτό είναι εν ολίγοις το σενάρια στην ταινία μικρού μήκους Clear Sky.
Μια ιστορία για την διαφορετικότητα και την αποδοχή, βασισμένη σε αληθινά βιώματα της σεναριογράφου, Βάσως Σιδηροπούλου. Η ίδια μιλά στην ATHENS VOICE για τα γυρίσματα αλλά και τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που υπάρχουν ακόμα εντός των σχολείων σχετικά με τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες.
Aπό πού εμπνεύστηκες το σενάριο;
Όλα ξεκίνησαν όταν πήγα να βοηθήσω πάνω στο σενάριο σε μια indie movie μεγάλου μήκους μιας καλής φίλης. Μαγεύτηκα από την εμπειρία και είπα μέσα μου ότι θέλω κι εγώ να κάνω μια ταινία για κάτι που πιστεύω. Την ιστορία την είχα μέσα μου, από πριν αλλά δεν είχα καταλάβει ότι θα μπορούσα να την γράψω. Με παρακίνησε ένας φίλος και σε δυο μέρες την τελείωσα. Η έμπνευση για το σενάριο ήταν ένας μαθητής μου ο οποίος βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού. Ήθελα να ειπωθεί μια παρόμοια ιστορία, να την μάθει κι άλλος κόσμος, να αφουγκραστεί λίγο τι γίνεται μέσα στο μυαλό ενός παιδιού με αυτισμό, πως αυτό το παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο, το μάθημα, πως του συμπεριφέρονται οι άλλοι συμμαθητές και οι δάσκαλοι στο σχολείο. Τι τον ενοχλεί στην πραγματικότητα και δεν μπορεί να καθίσει ήσυχος, και τι θέλει με τον τρόπο του να μας πει.
Λίγα λόγια για την πλοκή;
Το σενάριο αναφέρεται σε τρία περιστατικά που συμβαίνουν σε ένα δημοτικό σχολείο της Αθήνας, με πρωταγωνιστές τρία παιδιά, ένα με αυτισμό, ένα με ΔΕΠΥ και ένα προσφυγόπουλο, τα οποία έρχονται αντιμέτωπα με τα στερεότυπα. Τρεις δασκάλες τους, που ενδιαφέρονται για αυτά τα παιδιά, θα προσπαθήσουν να μεγαλώσουν τον χώρο που πιστεύουν ότι αναλογεί στους μαθητές τους υπερβαίνοντας τα όρια του σχολείου και του ρόλου τους, σπάζοντας τις κοινωνικές νόρμες και το τι είναι κοινωνικά αποδεκτό. Είναι μια ιστορία για την διαφορετικότητα και την αποδοχή, για το πού αρχίζουν και που τελειώνουν τα όρια της «κανονικότητας» και πόσο αυτό μπορεί να περιορίζει κάποια παιδιά.
Πώς ενέταξες τα προσωπικά σου βιώματα στην ταινία;
Πριν από μερικά χρόνια ήμουν δασκάλα παράλληλης στήριξης σε δημοτικό σχολείο της Αθήνας και είχα μαθητή, ένα πανέμορφο αγόρι που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού. Δεν μιλούσε πολύ αλλά σιγά σιγά αναπτύξαμε μια επικοινωνία και άρχισα να αποκωδικοποιώ τα σημάδια και να καταλαβαίνω τι θέλει, μέσα από στίχους τραγουδιών που έβαζε στο YouTube από το κινητό μου και του άρεσε να τα ακούει. Μια μέρα έβαλα να ακούσω το αγαπημένο του κομμάτι και τότε κατάλαβα τι ήθελε να μου πει. Όλα έβγαλαν ξαφνικά νόημα και αυτό έγινε η βάση της ιστορίας. Ο μαθητής μου έγινε ο Ιάκωβος, ο κεντρικός ήρωας της ταινίας που παίζεται από τον ηθοποιό Γιάννη Κωνσταντουράκη. Αυτό υπάρχει ακριβώς και ως πλάνο στην ταινία και από εκεί προκύπτει και το Clear Sky. Οι χαρακτήρες από τις τρεις πρωταγωνίστριες δασκάλες, Εύη, Ασημίνα και Ελίζα, (Αντριάνα Αντρέοβιτς, Δήμητρα Μπάσιου και Βασιλική Σαραντοπούλου αντίστοιχα) αναπτύχθηκαν μέσα από δικές μου εμπειρίες περιστατικά που έγιναν στο σχολείο ενώ πήραν και στοιχεία από δυο άλλες εργαζόμενες στο ίδιο σχολείο, μιας δασκάλας και μιας ψυχολόγου. Με τις δυο αυτές γυναίκες είχαμε γίνει πραγματικές φίλες μου και μοιραζόμασταν την ίδια αγωνία για τους «διαφορετικούς» μαθητές μας, κάναμε συνεργατικά πρότζεκ στο τμήμα ένταξης και είχαμε την ίδια οπτική και όνειρα για την εκπαίδευση, για το πώς θα θέλαμε να είναι το σχολείο. Οι τρεις ιστορίες που ξετυλίγονται ταυτόχρονα στην ταινία είναι από προσωπικές στιγμές που έζησα μόνη ή κοινές στιγμές και των τριών μας, που τις έκανα λίγο πιο έντονες δραματουργικά ώστε να να γίνει μια καλή κινηματογραφική ιστορία.
Yπάρχουν ακόμα, το 2022, στερεοτυπικές αντιλήψεις που αφορούν στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή στα προσφυγόπουλα κι αν ναι, από την εμπειρία σου ποια είναι αυτά;
Νομίζω ότι δεν υπάρχουν με τη μορφή που υπήρχαν τα προηγούμενα χρόνια, αλλά υπάρχουν, και εκφράζονται με μια πιο ήπια, πιο έμμεση μορφή. Ξεκινούν με την αφετηρία ότι είναι σαν να υπάρχει ένα αόρατο «σύννεφο» πάνω από το κεφάλι τους και ότι έχουν λιγότερα δικαιώματα. Δηλαδή, δεν έχουν κάποια ασπίδα προστασίας, ότι αν κάποιος τους μιλήσει άσχημα ή παραβιάσει δικαιώματά τους, θα έρθει κάποιος γονιός να παραπονεθεί η να τα υπερασπιστεί, σε περιπτώσεις παιδιών μεταναστών ή προσφυγόπουλων, καθώς οι γονείς αυτού του παιδιού έχουν πολλά περισσότερα φυσικά η συναισθηματικά εμπόδια ή φόβους για να υπερασπιστούν το παιδί τους, επειδή πραγματικά η κοινωνία δεν θα τους αντιμετωπίσει ισότιμα ή πρέπει να περάσουν πάρα πολλά εμπόδια και αμφισβήτηση μέχρι να εισακουστούν. Στην περίπτωση των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες πολλές φορές θεωρείται ότι δεν «καταλαβαίνουν» τι γίνεται στο μάθημα της Ιστορίας, αν δεν μπορούν να το εκφράσουν σωστά ή να το αποστηθίσουν απέξω. Όμως αυτά τα παιδιά μπορεί να ζωγραφίσουν με απίστευτη λεπτομέρεια ή να φτιάξουν κόμικς με τους χαρακτήρες- ήρωες του μαθήματος της Ιστορίας, κάτι που μπορεί να αρέσει αλλά δεν θα επιβραβευθεί το ίδιο με το αν δώσουν μια σωστή απάντηση με αποδεκτά καλό γραφικό χαρακτήρα. Τα παιδιά αυτά θα πρέπει να περάσουν όλα τα σχολικά τους χρόνια με το να αισθάνονται ότι δεν είναι τόσο «καλοί» όσο οι συμμαθητές τους στα περισσότερα μαθήματα, να περάσουν μόνοι τους στην ενηλικίωση με αυτά τα δεδομένα και να αναγνωριστούν αργότερα στην επαγγελματική τους ζωή ως σπουδαίοι καλλιτέχνες με ταλέντο στην σκιτσογραφία ή στο lighting design.
Aρκεί η εκπαίδευση που παρέχεται στα σχολεία και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα γενικότερα σχετικά με την διαχείριση των παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές ή μαθησιακές δυσκολίες προκειμένου να γίνει η συμπερίληψή τους;
Όχι δεν αρκεί. Έχουν γίνει πολλά βήματα, έχει αρχίσει να ακούγεται ο όρος διαφοροποιημένη διδασκαλία, αλλά και νομοθετικά υπάρχει ο θεσμός της παράλληλης στήριξης, όπως φαίνεται και στην ταινία, του τμήματος ένταξης αλλά και του σχολικού ψυχολόγου και κοινωνικού λειτουργού που έρχονται σε κάποια σχολεία μία φορά την εβδομάδα, αλλά δεν αρκεί μόνο αυτό από μόνο του. Μεγάλη αξία έχει και το τι γίνεται στο ευρύτερο περιβάλλον του μαθητή ή εκπαιδευόμενου γενικότερα, πόσο συζητιούνται αυτά τα θέματα στην οικογένεια ή στις παρέες, πόσο ανοίγονται, πώς αντιμετωπίζεται η διαφορετικότητα από τα κοντινά του άτομα ή τα άτομα που έχουν αξία για αυτό τον μαθητή ή εκπαιδευόμενο αντίστοιχα. Αν τελικά θα συμπεριλάβεις την παρέα σου ένα άτομο με κάποια διαταραχή ή άτομο ευπαθούς κοινωνικής ομάδας, αν θα πας στο πάρτυ του κ.λ.π. Υπάρχει καλή πρόθεση όμως υπάρχει φόβος και δισταγμός ακόμα να ανοίξουν τέτοια θέματα προς συζήτηση μέσα στην τάξη από τους εκπαιδευτικούς και αυτό πιστεύω συμβαίνει γιατί το να εξηγήσεις και να μιλήσεις για τη διαφορετικότητα, πρέπει να το έχεις σκεφτεί και για τον ίδιο σου τον εαυτό, να έχεις σκεφτεί κι εσύ πόσο διαφορετικός ή διαφορετική μπορεί να είσαι, και πόσο τελικά συμπεριλαμβάνεσαι στην κοινωνία. Οι μαθητές μπορούν να γίνουν σε πολλές περιπτώσεις καθρέφτης αυτών των πεποιθήσεων.
Συγκριτικά με το εξωτερικό σε τι επίπεδο βρίσκεται η Ελλάδα αναφορικά με αυτό το θέμα;
Σε θέμα προσβασιμότητας, και μόνο οι υποδομές που υπάρχουν στα σχολεία του εξωτερικού είναι σίγουρα πολύ καλύτερες σε σχέση με αυτές στην Ελλάδα. Ένα παιδί που χρησιμοποιεί αμαξίδιο π.χ. θα δυσκολευτεί να κινηθεί πάρα πολύ στη σχολική αυλή και τάξη σε πολλά σχολεία στην Ελλάδα, και η εμπειρία μου μου έχει δείξει ότι ακόμα και ένα παιδί με σπασμένο χέρι δεν είναι πάντα ασφαλές σε σχέση με τις κτιριακές υποδομές που παρέχει η πολιτεία για τα σχολεία αυτή τη στιγμή. Επίσης, στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο γραφειοκρατικά αλλά και λόγω έλλειψης προσωπικού να συνδεθεί η κοινωνία με το σχολείο ώστε να αφουγκραστούν τα παιδιά την διαφορετικότητα μέσα σε πραγματικές κοινωνικές συνθήκες π.χ. να βγουν τα παιδιά στο δρόμο της Αθήνας και να δουν τις δυσκολίες που μπορεί να έχει ένα άτομο με αμαξίδιο. Αν λοιπόν παρομοιάσω τη διαδρομή για την απόκτηση του σεβασμού για την διαφορετικότητα με έναν αγώνα 100 μέτρων, θα έλεγα ότι έχουμε να τρέξουμε άλλα 99 μέτρα, αλλά ήδη έχουμε κάνει την εκκίνηση.
Tα παιδιά που συμμετείχαν στην ταινία μπήκαν εύκολα στον ρόλο;
Τα γυρίσματα έγιναν στην Αθήνα, σε ένα δημόσιο σχολείο όπου μας παραχωρήθηκε για ένα Σαββατοκύριακο ο εξωτερικός προαύλιος χώρος. Ως προς την επιλογή των παιδιών ηθοποιών, (Ιάκωβος, Άχμαντ και Στέλλα) έκανα μεγάλη αναζήτηση και βρήκα κάποια παιδιά που ασχολούνταν με το θέατρο και τους έκανα την πρόταση. Δέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό, όπως και οι γονείς τους. Για τον ρόλο του Ιάκωβου, που είναι ένα αγόρι με αυτισμό, ο ηθοποιός (Γιάννης Κωνσταντουράκης) παρακολούθησε αρχικά σχετικά βίντεο για το πώς αντίλαμβάνεται τον κόσμο ένα παιδί με αυτισμό, συζητήσαμε πολύ γι’ αυτό, λέγοντάς του και τις δικές μου εμπειρίες ως εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης στο παρελθόν, και τέλος επισκεφθήκαμε δομές για να έρθει σε επαφή με αυτά τα παιδιά. Όλο αυτό το ταξίδι ήταν μεγάλη εμπειρία για όλους. Ακολούθησαν πολλές πρόβες και τα τρία παιδιά αγκάλιασαν τον ρόλο τους.
Ποια ήταν τα πιο απαιτητικά κομμάτια στη δημιουργία της ταινίας;
Καταρχάς να πιστέψω ότι μπορώ να το κάνω χωρίς να έχω σπουδάσει στον τομέα αυτό. Με βοήθησε πάρα πολύ, ως παραπάνω κίνητρο, τα άτομα που πίστεψαν στο σενάριο, πολλοί από τους οποίους είναι επαγγελματίες στον χώρο χρόνια. Το πιο δύσκολο συναισθηματικά κομμάτι ήταν να προτείνω στους ηθοποιούς και στους τεχνικούς αν θα ήθελαν να συμμετάσχουν στο πρότζεκτ χωρίς να πληρωθούν, καθώς δεν είχαμε μπάτζετ. Κάποιοι από μόνοι τους προσφέρθηκαν να συμμετέχουν. Η πιο δύσκολη στιγμή των γυρισμάτων ήταν όταν έπρεπε η ηθοποιός που έπαιζε την Στέλλα (η μικρή Στέλλα Κουντουρέλλη) να καθίσει αρκετή ώρα μέσα στη λάσπη και οι γονείς της άρχισαν να ανησυχούν, όπως θα ανησυχούσα κι εγώ στη δική τους θέση. Απαιτητικό τεχνικά ήταν και το μεγάλο μονοπλάνο στην αρχή της ταινίας καθώς έπρεπε να συγχρονιστούν όλοι οι ηθοποιοί και τα παιδιά που θα έπαιζαν εκ παραδρομής καθώς ο steadycam operator θα περπατούσε αναμεσά τους, σε συνδυασμό με το πέταγμα περιστεριών που θέλαμε στην αρχή της ταινίας, λόγω του ότι τα κυνηγούσε ο Ιάκωβος. Ήταν μια ολόκληρη περιπέτεια να βρούμε περιστέρια και γητευτή περιστεριών, που ήρθε στα γυρίσματα με τα πουλιά. Είχαμε μόνο 4 ευκαιρίες να μας βγει καλό το μονοπλάνο γιατί μετά δεν θα είχαμε άλλα περιστέρια. Τελικά μας βγήκε άρτιο το πρώτο take, και κρατήσαμε αυτό.
12°
