Η Πόλις: Ο Καβάφης «ταξιδεύει» στον κόσμο μέσα από το ντοκιμαντέρ
Η ταινία συμμετείχε πρόσφατα στο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους ZEBRA Poetry Film Festival στο Βερολίνο και συνεχίζει την πορεία του σε διεθνείς κινηματογραφικές διοργανώσεις.
Συνέντευξη με τον animator Αρίσταρχο Παπαδανιήλ και τον σκηνοθέτη Παναγιώτη Κουντουρά για το ντοκιμαντέρ «Κ. Π. Καβάφης | Η Πόλις (Όπου Το Μάτι Μου Γυρίσω)».
Ένας άνδρας στέκεται μπροστά στα κύματα της θάλασσας, με την πλάτη γυρισμένη στην κάμερα που τον καταγράφει. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, ακούγεται μουσική μαζί με τους πρώτους στίχους του ποιήματος του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη«Η Πόλις» (1910) που απαγγέλει ο πρωταγωνιστής.
Στη συνέχεια, η απαγγελία αποκτά άλλη μορφή, το έργο μελοποιείται, η ποίηση συναντά την τέχνη του κινηματογράφου. Το σκηνικό αλλάζει, η ατμόσφαιρα βαραίνει. Η ταινία «Κ. Π. Καβάφης | Η Πόλις (Όπου Το Μάτι Μου Γυρίσω)» σε σκηνοθεσία των Παναγιώτη Κουντουρά και Αρίσταρχου Παπαδανιήλ και διάρκειας περίπου τριάμισι λεπτών, ανήκει στο είδος του ποιητικού ντοκιμαντέρ, προτείνοντας τον όρο «οπτικοακουστικό επίγραμμα» ως χαρακτηρισμό.
Το πρότζεκτ που γυρίστηκε το 2018, συμμετείχε πρόσφατα μαζί με άλλες πέντε ελληνικές ταινίες στο ZEBRA Poetry Film Festival, το διεθνές φεστιβάλ στο Βερολίνο που από το 2002 προβάλει ταινίες μικρού μήκους, βασιζόμενες στην ποίηση. Η φετινή διοργάνωση που ολοκληρώθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2020, πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά λόγω της πανδημίας που βρίσκεται σε εξέλιξη.
«Θα πάγω σ' άλλη γη, θα πάγω σ' άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη απ' αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή•
κ' είν' η καρδιά μου -σαν νεκρός- θαμένη» - «Η Πόλις», Κ. Π. Καβάφης
Τι ώθησε όμως στη δημιουργία αυτής της ταινίας και γιατί οι συντελεστές επέλεξαν την ποίηση του Καβάφη ως τη βάση του εγχειρήματος; «Η συγκεκριμένη ταινία δεν προέκυψε βάσει προγραμματισμού. Κρίνοντας εκ των υστέρων, θα τη χαρακτήριζα ως προϊόν καλλιτεχνικού ενστίκτου και δημιούργημα βαθύτερης εκφραστικής ανάγκης. Το ίδιο ισχύει και για το ηχογράφημα που προηγήθηκε αυτής», λέει στην Athens Voice ο πρωταγωνιστής της ταινίας μικρού μήκους, βραβευμένος σκηνοθέτης, δημιουργός κινουμένων σχεδίων και συγγραφέας Α. Παπαδανιήλ.
Η περιγραφή του πρότζεκτ είναι η εξής: «Ως νεκρικό πορτρέτο Φαγιούμ, το βλέμμα του Ποιητή που “εκόμισε εις την Τέχνη” “κάτι μισοειδωμένα, πρόσωπα ή γραμμές” διακρίνει με την κόχη του ματιού την περιφορά ψυχών στην κώχη του Ματιού. Οπτικοακουστικό επίγραμμα εις μνήμην. Εις μάτην».
Η μελοποίηση του ποιήματος «Η Πόλις» προέκυψε ξαφνικά και ήταν αποτέλεσμα έμπνευσης του Α. Παπαδανιήλ μετά από μια συναισθηματικά φορτισμένη ανάγνωση, το 2017. «Η ανάγνωση των λέξεων και ο ρυθμός εκφοράς τους με οδήγησαν απρόσμενα σε μια μελωδία που υπηρετεί το νόημά τους και ακολουθεί τον ειρμό τους, με μουσικό όργανο την ανθρώπινη φωνή. Η αίσθηση που είχα εκείνη τη στιγμή ήταν πως άκουγα τον ψίθυρο του ποιητή. Μια τέτοια αίσθηση αναπαρήχθη και το 2018 κατά την καταγραφή του τόπου της τραγωδίας, όπου μέσα από τις στάχτες ο ψίθυρος του ποιητή συναντά τον ψίθυρο των ψυχών».
Για τους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ, ο λόγος του Καβάφη είναι απόδειξη για το πώς η τέχνη μπορεί να καταστεί μια παγκόσμια γλώσσα. Στο συγκεκριμένο ποίημα, ο στίχος έχει ιδιαίτερη σημασία. «Η Πόλις περιγράφει μια εξελισσόμενη σχέση αγάπης μίσους μέσα σε ένα πλαίσιο ματαιότητας των πραγμάτων για τις επιλογές του ήρωα/αφηγητή. Μπορούμε να αλλάξουμε τη μοίρα και να αναμετρηθούμε με το αναπόφευκτο; Είναι από τα ποιήματα που αγαπώ ιδιαίτερα. Το αν αποκτά ο λόγος μια άλλη διάσταση μέσα από την αφήγηση μας, είναι κάτι που θα το απαντήσουν οι θεατές της ταινίας», λέει ο κινηματογραφιστής, υπεύθυνος μοντάζ του πρότζεκτ και σκηνοθέτης Π. Κουντουράς.
«Ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε το ποίημα “Η Πόλις” το 1894 και το δημοσίευσε το 1910, τη χρονιά δηλαδή που έγραψε την περίφημη «Ιθάκη». Εκ πρώτης όψεως το πρώτο ποίημα φαντάζει δυστοπικό μες στην καθήλωσή του, ενώ το δεύτερο γοητευτικό μες στην κινητικότητά του. Στην ουσία τους και με αφορμή την έννοια του τόπου ως σημείο και διάθεση φυγής, μιλούν για το εν ζωή και εν γνώσει ταξίδι στο μέσα της ψυχής», συμπληρώνει ο Α. Παπαδανιήλ.
Η ταινία γυρίστηκε στο Μάτι, μετά τη φονική πυρκαγιά το 2018 και τον Α. Παπαδανιήλ πλαισιώνουν εικόνες από την καμένη γη. Όπως αναφέρει ο πρωταγωνιστής, η λέξη-κλειδί που συνδέει το ποίημα με την επιλογή της τοποθεσίας, είναι το «μάτι». «Ο στίχος του ποιήματος που λέει “Όπου το μάτι μου γυρίσω” αποκτά μια νέα ανάγνωση -ή πιο σωστά ακρόαση- όταν εκφέρεται στο πυρόπληκτο Μάτι και, συνοδεία της εικόνας, ακούγεται ως “Όπου το Μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω, / ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,…”».
Τα γυρίσματα στο Μάτι πραγματοποιήθηκαν στις 20 Αυγούστου του 2018 και διήρκησαν μόλις μια ημέρα, όμως η διαδικασία και οι συζητήσεις για την προσέγγιση και υλοποίηση της ιδέας, περισσότερο χρόνο. «Ήταν μια μορφή άσκησης και πειραματισμού πάνω στον λόγο του Καβάφη. Πρόκληση αποτέλεσε ο ίδιος ο τόπος και οι μνήμες που τον συνοδεύουν. Μνήμες στις οποίες εγώ ήρθα προσωπικά σε επαφή μέσα από την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Δεν είχα βρεθεί ξανά στο Μάτι. Υπήρχε ένταση εσωτερική, μεγάλη φόρτιση που δεν είμαι σίγουρος αν μπορώ επακριβώς να αποδώσω. Το μέγεθος μιας τραγωδίας εντυπώνεται στον καθένα μας διαφορετικά. Με χαμηλούς τόνους αρχίσαμε να δοκιμάζουμε δράσεις και συνθήκες. Ήταν μια αναζήτησή μέσα στην καταστροφή. Η ιστορία μας οδήγησε από μόνη της», εξηγεί ο Π. Κουντουράς. «Η αίσθηση ήταν ότι αφουγκραζόμαστε και φιλοσοφούμε, κυριολεκτικά, επί τόπου», λέει ο Α. Παπαδανιήλ.
Η επίσημη πρεμιέρα της ταινίας πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του 14ου Athens Animfest τον Μάρτιο του 2019, όπου και απέσπασε το Βραβείο Κοινού στην ενότητα των ελληνικών ταινιών. Τον Νοέμβριο του 2019, το ποιητικό ντοκιμαντέρ συμμετείχε στο 24ο International Environmental Film Festival Green Vision στην Αγία Πετρούπολη. Στις αρχές του 2020, το πρότζεκτ συμπεριλήφθηκε από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου στις 11 υποψήφιες ταινίες μικρού μήκους ντοκιμαντέρ.
Στο φεστιβάλ του Βερολίνου, εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Nature Poetry». Πώς ανταποκρίνονται οι δημιουργοί στην αναγνώριση της «Πόλις» και παρουσίασή της σε εγχώριες και διεθνείς κινηματογραφικές διοργανώσεις; «Τα κινηματογραφικά φεστιβάλ είναι το δικό μας παράθυρο στον κόσμο. Από τη μία ερχόμαστε σε άμεση επαφή με την καλλιτεχνική πραγματικότητα του σήμερα, τις προβληματικές και όλα εκείνα που θαυμάζουμε στην τέχνη της αφήγησης. Από την άλλη είναι ο τρόπος να συναντήσουμε τους θεατές, να μοιραστούμε τις ιστορίες μας και να δημιουργήσουμε γέφυρες επικοινωνίας μέσα από τη μεγάλη οθόνη. Κάθε παρουσία σε μικρότερες ή μεγαλύτερες διοργανώσεις είναι πολύτιμη και συνιστά ένα νέο κεφάλαιο στο ταξίδι μας. Ευελπιστώ πως σύντομα θα μπορούμε να υποστηρίξουμε τη δουλειά μας, ταξιδεύοντας ξανά ανά τον κόσμο με φυσική παρουσία. Σημαντικό όμως το ότι τα φεστιβάλ βρήκαν τον τρόπο μέσα στους ιστορικούς αυτούς καιρούς να προσκαλέσουν το κοινό τους διαδικτυακά», λέει ο Π. Κουντουράς.
Για τον Α. Παπαδανιήλ, η ένταξη και παρουσίαση της ταινίας στα φεστιβάλ, αποτελεί μια καλή αφορμή για ανάδειξη πτυχών της ταυτότητάς της. «Έτσι λοιπόν, η ταινία έχει συμμετάσχει σε φεστιβάλ animation, μιας και περιέχει στοιχεία animation σε τρία κομβικά της σημεία: σε φεστιβάλ ντοκιμαντέρ ως μια ιδιαίτερη πρόταση κινηματογραφικού ντοκουμέντου, σεφεστιβάλ με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, λόγω της φυσικής καταστροφής που καταγράφει, αλλά και φεστιβάλ κινηματογραφημένης ποίησης, μιας και η εικόνα χτίζεται πάνω στον ποιητικό λόγο και την μουσική του επένδυση».
Μέχρι το τέλος Νοεμβρίου, η ταινία θα «ταξιδέψει» στα κινηματογραφικά φεστιβάλ όπως τα 11ο Amorgos Tourism Film Festival (Special Environmental Selection) στην Αμοργό, 15ο CYIFF Cyprus International Film Festival στην Λευκωσία και 14ο Docfest στην Χαλκίδα.
Docfest
Τα επόμενα βήματα
Αυτό το χρονικό διάστημα, οι δυο τους ολοκληρώνουν την παραγωγή της εκπομπής της ΕΡΤ σε παρουσίαση της δημοσιογράφου Τασούλας Επτακοίλη, «Πλάνα με ουρά», την οποία ο Π. Κουντουράς σκηνοθετεί και ο Α. Παπαδανιήλ δημιούργησε τη γραφιστική ταυτότητα. Ποια είναι τα επόμενα τους επαγγελματικά σχέδια; «Δεν αποκλείεται τη νέα σεζόν να σας συναντήσω ξανά και μπροστά από τις κάμερες, με ένα νέο project που αγωνιώ να βρει τη θέση του στα τηλεοπτικά ραντεβού, όπως έγινε και με το Selfie. Παράλληλα, δουλεύω πυρετωδώς πάνω στη συγγραφή του πρώτου μου σεναρίου μυθοπλασίας μεγάλου μήκους, το οποίο θα ήθελα να αποτελέσει και την επόμενη μου ταινία ως κινηματογραφιστή», λέει ο σκηνοθέτης.
«Πρόσφατα, στο πλαίσιο του Ειδικού Προγράμματος Ενίσχυσης της Κινηματογραφικής Κοινότητας, εγκρίθηκε η πρότασή μου για δημιουργία μικρού μήκους ταινίας κινουμένων σχεδίων με τίτλο "Το Τραγούδι των Μοιρών", σε παραγωγή της εταιρείας Syllipsis, με χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) μέσω του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου (ΕΚΚ). Η παραγωγή έχει ξεκινήσει και το σενάριο που υπογράφω βασίζεται σε ομώνυμο του τίτλου, ποίημά μου», συνεχίζει ο animator.
Όσο για το αν υπάρχει στα πλάνα κάποια άλλη ταινία που να βασίζεται στην ελληνική ποίηση, ο σκηνοθέτης απαντά: «πράγματι, βρίσκεται στα σχέδια μας άλλο ένα φιλμ βασισμένο σε ποιητικό λόγο και αναμένουμε με τον Αρίσταρχο να έρθει η σωστή στιγμή για την υλοποίηση του».
Πληροφορίες
Η ταινία «Κ. Π. Καβάφης | Η Πόλις (Όπου Το Μάτι Μου Γυρίσω)» είναι διαθέσιμη στο Youtube και το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τις ταινίες on demand μέσα από την πλατφόρμα Vimeo, μέχρι τον Δεκέμβριο 2020.
Το φεστιβάλ της Αθήνας, που επιμελείται εδώ και 37 χρόνια ο κριτικός κινηματογράφου Νίνος Φένεκ Μικελίδης, συνεχίζει να αποτελεί πόλο έλξης για όλους τους κινηματογραφόφιλους
«Είναι δύσκολο να ζεις με εμφύσημα. Δυσκολεύομαι ακόμα και να πάω από τη μία άκρη του δωματίου στην άλλη. Είναι λες και περπατάς με μια πλαστική σακούλα γύρω από το κεφάλι σου»
12°
