Ο Μάνος Βουλαρίνος εξηγεί γιατί η ταινία «Joker» δεν είναι ούτε κοινωνιολογική μελέτη, ούτε ψυχιατρική έρευνα, ούτε πολιτικό μανιφέστο.
Να ξεκινήσω λέγοντας πως η ταινία μου άρεσε πολύ και ότι κάπου εδώ θα πρέπει να σταματήσουν να διαβάζουν οι συμπολίτες που δεν έχουν δει την ταινία και θέλουν να τη δουν ανεπηρέαστοι και απαλλαγμένοι από σπόιλερ. Για όσους συνεχίσουν, να πω πως η λέξη «αριστούργημα» μου φαίνεται κάπως υπερβολική, όχι μόνο επειδή χρησιμοποιείται με τον τρόπο που θα το έκανε ένας φαν των Oasis που δεν έχει ακούσει ποτέ του Beatles, αλλά και εξ αιτίας ενός πολύ σοβαρού προβλήματος που νομίζω πως έχει η ταινία. Και ενός κάπως μικρότερου.
Προφανώς δεν μιλάω για τη «δικαιολόγηση του εγκλήματος και της τρομοκρατίας» ή τη «διαφήμιση της βίας», όπως γράφουν οι συμπολίτες που τη δεκαετία του '80 πιθανότατα να έγραφαν για το πώς καταστρέφει τη νεολαία το χέβι το μέταλ. Ο κινηματογράφος (αλλά και κάθε είδους μυθοπλασία) είναι γεμάτος βίαια αριστουργήματα, αλλά τίποτα και ποτέ δεν έχει εμπνεύσει και δεν έχει οδηγήσει σε πράξεις βίας όσο τα ιερά βιβλία των θρησκειών (που συνήθως μιλούν για αγάπη, δικαιοσύνη, αλήθεια κ.λπ.) ή τα «ιερά» βιβλία ιδεολογιών (που μιλούν για τις ίδιες όμορφες λέξεις). Επιπροσθέτως το «Joker» είναι έτσι γραμμένο και παιγμένο που δεν αφήνει πολλά περιθώρια ταύτισης με τον κεντρικό ήρωα. Τον λυπάσαι, αλλά σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζεσαι (εκτός αν στο κοινό υπάρχουν πολλοί που θα ήθελαν να σκοτώσουν τη μητέρα τους, οπότε πάω πάσο).
Όχι, η ταινία δεν ωραιοποιεί τις τυφλές εκρήξεις βίας. Ούτε λειτουργεί ως απολογητής του εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Ούτε μπορεί να γίνει η σπίθα για κάποιου τύπου κοινωνική εξέγερση. Δεν είναι ούτε κοινωνιολογική μελέτη, ούτε ψυχιατρική έρευνα, ούτε πολιτικό μανιφέστο. Είναι μια δίωρη ταινία για το origin ενός από τους πιο εμβληματικούς κακούς στην ιστορία των κόμιξ που θέλει να κάνει και κοινωνικό ρεαλισμό.
Κι αυτό είναι το πρώτο, το μικρό, πρόβλημά της.
Ότι δηλαδή, ενώ προσποιείται ρεαλισμό, εμφανίζει έναν κόσμο τόσο σκληρό και μαύρο, έναν κόσμο τόσο αδιέξοδο, που τελικά γίνεται ένας κόσμος εξίσου ψεύτικος με τον ροζ κόσμο των ρομαντικών κομεντί.
Ευτυχώς ή δυστυχώς ο κόσμος δεν είναι ούτε μαύρος, ούτε ροζ, ούτε άσπρος κι αυτό είναι που κάνει τόσο δύσκολη την εξήγηση των διαφόρων αποκλίνουσων συμπεριφορών και την περιγραφή των αιτιών τους. Αλλά, όπως είπαμε, εδώ δεν μιλάμε για επιστημονικό σύγγραμμα αλλά για μια δίωρη ταινία, οπότε το κακό είναι μικρό. Μπορεί μάλιστα να είναι και ανύπαρκτο: Αν δεχτούμε την εκδοχή σύμφωνα με την οποία αυτό που βλέπουμε είναι ο κόσμος όπως τον αντιλαμβάνεται ο διαταραγμένος ήρωας, μπορεί αυτός ο απλοϊκός κατάμαυρος και αδιέξοδος κόσμος να στέκει απολύτως.
Το μεγάλο κακό της ταινίας είναι άλλο και δεν είναι ούτε ιδεολογικό, ούτε κοινωνικό αλλά καθαρά κινηματογραφικό.
Η χωρίς ίχνος φωτός μαυρίλα που παρουσιάζει, η φτώχεια και η μιζέρια στην οποία ζει ο κεντρικός ήρωας, είναι τόσο ωραία καδραρισμένη και τόσο ωραία φωτογραφημένη που κάθε σκηνή μοιάζει με καρτ ποστάλ από τη Miseryland. Η παρακμή της ταινίας είναι τόσο άψογη αισθητικά που αντί να ενοχλείσαι και να θέλεις να κλείσεις τα μάτια, δεν χορταίνεις να βλέπεις. Οι τοίχοι της ελεεινής πολυκατοικίας που ζει ο Τζόκερ π.χ. είναι τόσο αποστειρωμένα και σκηνογραφημένα βρώμικοι που πιστεύεις πως θα μπορούσες να τους γλείψεις και να έχουν γεύση φράουλα.
Υπάρχουν ταινίες που οι εικόνες της αστικής μιζέριας είναι τόσο δυνατές που νομίζεις ότι σου 'ρχεται και η μπόχα (ο Ταξιτζής, ο Καουμπόι του Μεσονυκτίου, το Trainspotting ). Στον Τζόκερ δεν μυρίζει τίποτα απολύτως. Γιατί ο «σκληρός ρεαλισμός» της ταινίας είναι τόσο άψογα και καλαίσθητα χτισμένος, φωτισμένος και κινηματογραφημένος που καταντά εντελώς ψεύτικος.
Φίλες, φίλες και οι υπόλοιποι, ξαναλέω ότι το Τζόκερ είναι μια καλή ταινία που δεν τη βαριέσαι ούτε λεπτό και το παίξιμο του Φίνιξ τόσο μεγαλειώδες που μετά τη βράβευσή του ίσως να πρέπει τα Όσκαρ πρώτου ανδρικού ρόλου να πάψουν να δίνονται (ναι, υπερβάλλω, αλλά τόσο καλός είναι). Μόνο που είναι μια ταινία που μοιάζει με μπάντα που θέλει να παίξει γκαράζ, αλλά ηχογραφεί στα πιο καλά και ακριβά στούντιο, με βιρτουόζους μουσικούς και με παραγωγούς ειδικευμένους στον κρυστάλλινο ήχο. Όσο καλά κι αν είναι τα τραγούδια, κάτι θα κλωτσάει. Και μπράβο του.
Υ.Γ. Επειδή βλέπω συμπολίτες στα μέσα της κοινωνικής της δικτύωσης να ερμηνεύουν συμπεριφορές ξεκινώντας με τη φράση «όπως είδαμε και στο Τζόκερ», νιώθω την υποχρέωση να τους θυμίσω ότι στο δίωρο που πέρασαν στο σινεμά δεν πήραν ούτε πτυχίο κοινωνιολογίας, ούτε πτυχίο ψυχολογίας, ούτε πτυχίο ιατρικής με ειδικότητα στην ψυχιατρική. Μια ταινία είδαν.
Το φεστιβάλ της Αθήνας, που επιμελείται εδώ και 37 χρόνια ο κριτικός κινηματογράφου Νίνος Φένεκ Μικελίδης, συνεχίζει να αποτελεί πόλο έλξης για όλους τους κινηματογραφόφιλους
19°
