Το βιβλίο και τα περιθώριά του

Τα βιβλία είναι φτιαγμένα έτσι και όχι αλλιώς για να θυμίζουν τα δέντρα και τον άνθρωπο, γιατί τείνουν να μιμούνται το ανθρώπινο σώμα, τα δέντρα και τα βουνά, όλη την κατακόρυφη πραγματικότητα, την επιμήκη φύση, αυτήν που τεντώνεται προς τα πάνω. Τα βιβλία (σαν τη ζωντανή φύση, σαν κάποιον που στέκεται ή που βαδίζει ή που τρέχει να ξεφύγει) είναι όρθια. Είναι, εννοώ, φύσει όρθια, τα διαβάζουμε σε ορθή στάση και τα αποθηκεύουμε όρθια. Και δεν πεθαίνουν, ποτέ.

Κανείς δεν θέλει να γεμίσει όλη την τυπωμένη σελίδα με γράμματα, με λέξεις. Στην τυπογραφία (όπου καθετί υπηρετεί την ευκολία της ανάγνωσης — και βέβαια η ομορφιά την υπηρετεί) τυπώνουμε μόνο ένα μέρος της σελίδας: αυτό που, άπαξ και επιλεγεί τέλεια, πλημμυρίζει το μάτι μας αρμονία. Δεν συμβαίνει πάντα, αλλά όταν συμβαίνει το καταλαβαίνει οποιοσδήποτε.

Το μάτι μας διαβάζει πιάνοντας ομάδες των τριών, άντε τεσσάρων λέξεων, και κάθε αράδα έχει περίπου τρεις τέτοιες, κάπου δέκα-δώδεκα λέξεις συνολικά: αν είχε περισσότερες, δηλαδή αν η αράδα ήταν μεγαλύτερη από το σωστό, το μάτι θα έχανε τη σειρά του και την αναγνωστική του βολή, τη συνήθειά του, και θα κατρακυλούσε στην από κάτω αράδα, και στο τέλος της θα γυρνούσε στην αρχή μιας άλλης — θα χανόταν για πάντα, σε έναν λαβύρινθο φτιαγμένον από λέξεις. (Γι’ αυτό οι εφημερίδες, αν τις θυμάται κανείς, έχουν μονόστηλα: για γρήγορη και ασφαλή ανάγνωση. Αν είχαν μόνο μία ή και δύο στήλες, δεν θα μπορούσε να τις διαβάσει κανείς).

Τα πιο ευανάγνωστα και πιο πρόσχαρα στο μάτι γράμματα είναι καμπύλα, με απαλές στροφές, σκιάσεις και λακκάκια, σαν γυναικείο σώμα. Υπάρχουν θηλυκά και αρσενικά font, και υπάρχουν και άλλα που ταιριάζουν και με τα δύο βασικά φύλα, ή με κανένα, ή που είναι non-binary. Τι σπουδαία τέχνη η χάραξη στοιχείων!

Σαν καπέλο και παπούτσια, ή σαν ρίζες και δεντροκορφή, οι κεφαλίδες και οι σελιδάριθμοι εξασφαλίζουν ποιοτική ισορροπία σε μία επιμελημένα και με γνώση σχεδιασμένη σελίδα. Στις υψηλού επιπέδου εκδόσεις, όλα τα στοιχεία που κοσμούν το ανοιχτό σαλόνι είναι βαλμένα τέλεια, σαν τους λευκούς βράχους σε έναν κήπο τού Ζεν.

Το «ψαχνό» και τα περιθώρια υπακούν, ή έστω υπάκουαν κάποια στιγμή, στον κανόνα της Χρυσής Τομής· μα, πιο απλά, εντέλει είναι εκεί για να γαληνεύουν το μάτι και για να γκριζάρουν το βαρύ, μαύρο μελάνι, στεφανώνοντάς το. Όσο για το κάτω περιθώριο, αυτό το υπόλευκο κενό ανάμεσα στο κείμενο και στο κομμένο χαρτί (που κάποτε στιγματίζεται με έναν σελιδάριθμο, απλόν ή ποικιλμένο με αγκύλες — ή ό,τι θες), είναι πιο μεγάλο απλώς και μόνο για να χωρά τον αντίχειρά μας — για να χωρά ο αντίχειρας του ωραίου αναγνώστη, που διαβάζοντας ασκείται (και ασκεί την υπομονή του) όπως στην ιαπωνική τοξοβολία.

Σχετικό Άρθρο

Βιβλιο Ποιες είναι οι φυλές των αναγνωστών

Κυριάκος Αθανασιάδης 11.11.2021, 19:21

Παλιά, στα μεγάλα, αρχοντικά περιθώρια έγραφαν σημειώσεις.
Τα περιθώρια, πάλι, σε ένα βιβλίο τσέπης είναι μικρά και «λάθος», υπακούοντας στον κανόνα που θέλει ένα ταχυφαγείο βαμμένο με φωτεινά χρώματα και φωτισμένο με έντονες λάμπες, που εξυπηρετούν τη γρήγορη εστίαση — σε αντίθεση με τα πορφυρά και σκούρα καφέ χρώματα μιας λέσχης, φέρ’ ειπείν, που σε κρατά για ώρες υπό το φως των κηρίων όπως μία σπηλιά με τη φωτιά της έναν όμορφο πρωτόγονο άνθρωπο γεμάτο περιέργεια, και φόβο, και λαχτάρα να δει την άκρη του κόσμου από την κορυφή του βουνού. Και οι λέσχες, και τα ταχυφαγεία, και όλα τα απ’ ανάμεσα, είναι πράγματα καλά, ανθρώπινα, δικά μας.

Το μάτι αγαπά τα υπόλευκα, κρεμ χαρτιά, όχι τα άσπρα. Το διάβασμα δεν είναι μόνο λέξεις, νοήματα, στοχασμοί, συναισθήματα, πλοκή και αφήγηση. Πριν από όλα αυτά, το βιβλίο είναι αντικείμενο, και είναι χάδι.

Το διάβασμα, όπως και κάθε απόλαυση, υποσκάπτει την υγεία. Αλλά αυτή ήταν ούτως ή άλλως επισφαλής. Οπότε μικρό το κακό. Διαβάζετε.

Και να διαβάζετε μόνο ό,τι σάς κάνει κέφι, αποφεύγοντας ό,τι θεωρείτε βαρύ και «αναγκαίο». Αναγκαία βιβλία είναι μόνο όσα σάς αρέσουν πολύ, και με όσα ξεχνιέστε, ονειρεύεστε ή αναστατώνεστε.