Συνέντευξη: Ο σκιτσογράφος Χρήστος Παπανίκος μιλάει στην Athens Voice.
Κάθε τόσο εμφανίζεται ένασκίτσοτου στο διαδίκτυο που περιγράφει ή σχολιάζει με θαυμαστή ακρίβεια κάποιο γεγονός. Άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με θλίψη και άλλοτε με θυμό. Έχει και μια ιδιαίτερη τεχνική που πλέον το κάνει αμέσως αναγνωρίσιμο. Η υπογραφή: Χρήστος Παπανίκος. Μου έχει κάνει τόσο μεγάλη εντύπωση αυτός ο τόσο ιδιαίτερος σκιτσογράφος που ήθελα οπωσδήποτε να μάθω γι’ αυτόν… από αυτόν.
Τον αναζήτησα και τον βρήκα στην οικογενειακή επιχείρηση, ένα απλό μαγαζί με λιανικό εμπόριο στο Αγρίνιο, το οποίο πλέον κρατάει μόνος του. Οφείλω να ομολογήσω ότι έκανα αρκετή προσπάθεια να τον πείσω. Μιλήσαμε τρεις-τέσσερις φορές, και με την πολύ χαμηλή σε ένταση φωνή του, μου έλεγε «μα τι έχω να πω που να ενδιαφέρει τον κόσμο;». Όμως, σε κάθε τηλεφώνημα μιλούσαμε για αρκετή ώρα, σε συζητήσεις που γίνονταν όλο και πιο ενδιαφέρουσες και για τους δυο μας, μέχρι που τις διέκοπτε κάποιος πελάτης του μαγαζιού και κλείναμε. Τελικά είπαμε να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.
Έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στο Αγρίνιο, από το οποίο έχει φύγει λίγες φορές. «Έφυγα για προσπάθειες να δώσω στην Καλών Τεχνών, για κάποιες επαφές με περιοδικά όπως το “Αντί” που συνεργαζόμουν, και το “Γεωτρόπιο” όπου είχα δώσει εικονογραφήσεις για άρθρα φυσικής ιστορίας, και πήγαινα στην Ελευθεροτυπία».
Στην Καλών Τεχνών δώσατε αρκετές φορές;
Τρεις φορές. Απέτυχα και τις τρεις.
Πόσο απογοητευτικό ήταν;
Δεν το είχα σίγουρο ότι θα πετύχω. Δεν ήμουν ένας τύπος που είχε τη βεβαιότητα ότι ξέρει να ζωγραφίζει, ήταν λίγες οι θέσεις και ήμουν προσγειωμένος και ψύχραιμος.
Συχνά τα σκίτσα σας είναι αποτύπωση μιας φωτογραφίας που έχουμε δει στο διαδίκτυο. Παράδειγμα αυτό με το κορωνοπάρτι στην Κυψέλη και τον τύπο που ουρούσε πάνω στο άγαλμα. Απεικονίζετε όλα τα πρόσωπα με εκπληκτική λεπτομέρεια.
Τα παρατηρώ γιατί όλα είναι χρήσιμα. Έχεις εύκαιρη μπροστά σου μία ποικιλία από πρόσωπα που δεν χρειάζεται να την εφεύρεις. Μπορείς να πάρεις στοιχεία από το ντύσιμο, τι κρατάνε στα χέρια τους και όλα αυτά. Είναι καλό, νομίζω, να έχεις πληροφορίες μέσα σε ένα σκίτσο. Προσωπικά ενθουσιάζομαι με το υλικό που παρέχει η ειδησεογραφία κυρίως στο διαδίκτυο και είμαι λαίμαργος να το δείξω.
Έχετε φοβηθεί ποτέ ότι μπορεί τα σκίτσα σας να είναι πολύπλοκα;
Το είχα πάντα υπόψη αυτό. Όμως επειδή ανησυχούσα μήπως δεν καταλάβει ο κόσμος τι λέω, από υπερβολική ανασφάλεια έγινα στο τέλος πολύ περιγραφικός.
Συνεργάζεστε με κάποια τοπική εφημερίδα;
Όχι, γιατί μετά τον θάνατο του αδελφού μου περιορίστηκε κι άλλο ο χρόνος. Έπρεπε να δουλεύω στο μαγαζί, και δεν προλάβαινα προθεσμίες που υπάρχουν στις εφημερίδες.
Μιας και είπατε για τον θάνατο του αδελφού σας, τις απώλειες πώς τις διαχειρίζεστε;
Βλέπω ότι βυθίζομαι στη μελαγχολία εύκολα, σε πάρα πολλές αναμνήσεις. Μετά τον θάνατο του αδελφού μου είδα αλλιώς και την ζωή και τον κόσμο, τους ανθρώπους, τα περιθώρια που έχουμε, τι μπορούμε να προσφέρουμε, τι έκανα τι δεν έκανα. Συνέχεια με φέρνει σε μία τριβή με την ουσία της ζωής και στο τέλος καταλήγω να μελαγχολώ, αλλά με τη δουλειά ξεχνιέμαι. Με φέρνει σε μια επαφή με το σήμερα, για να μη βυθιστώ στο παρελθόν.
Όταν κάνετε αυτά τα σκίτσα συνήθως υπάρχει ένα χαμόγελο στα χείλη σας; Προσπαθώ να σας φανταστώ.
Όλα. Πολλές φορές γελάω μόνος μου, και άλλες δακρύζω κιόλας, γιατί μερικά σκίτσα είναι συγκινητικά, μιλάνε για κάτι θλιβερό ή για τον ευαίσθητο άνθρωπο της καθημερινότητας που παθαίνει κάτι, ή μιλάνε για αξίες, όπως η πατρίδα. Συμμερίζομαι αυτή τη συγκίνηση που θέλω να βγάλω, και μετά είμαι κι εγώ σαν θεατής.
Είστε από τους σκιτσογράφους που όταν ξεκινήσετε το σκίτσο σχεδιάζετε και σβήνετε συνέχεια ή σπάνια το κάνετε;
Σβήνω ακόμα και τελειωμένη γελοιογραφία. Υποφέρω αν δω ένα λάθος στο σκίτσο, δεν αντέχω. Αν καμιά φορά μου φεύγει κανένα ορθογραφικό τότε είμαι να αρρωστήσω. Όσο να ’ναι, είναι μία προσφορά στον αναγνώστη.
Όμως, τα σκίτσα σας, τα βγάζετε πολύ κοντά χρονικά στο γεγονός που περιγράφουν.
Δεν έχω πολύ χρόνο να τα δουλέψω. Αν χτυπήσει το τηλέφωνο για διανομές, σταματάω και κάνω διανομές, οπότε καθυστερεί το σκίτσο. Πολλές φορές ανησυχώ ότι περνάει το γεγονός και δεν θα έχει νόημα. Βέβαια, μερικά γεγονότα, αν τα επιλέξεις σωστά, είναι σημαδιακά για τον κόσμο.
Καταλαβαίνετε ότι τον καιρό των Αγανακτισμένων, μάλλον ένα τέτοιου είδους σκίτσο θα κάνατε και θα δυσκολευόσασταν να βγάλετε δεύτερο. Θα δεχόσασταν πολλές επιθέσεις...
Δεν το είχα σκεφτεί, από εσάς το συνειδητοποιώ. Προφανώς έχει να κάνει και με το τι απήχηση έχεις. Βλέπω στα σχόλια συχνά ότι αυτό που νευριάζει πολλούς είναι ότι κάποιοι επικροτούν. Αυτό νομίζω ότι δεν το αντέχουν.
Αναρωτιέμαι πού δημιουργείτε...
Στον υπολογιστή του μαγαζιού στη διάρκεια της ημέρας.
Έχει τύχει κάποιος που μπήκε στο μαγαζί να πει «να δω τι κάνεις»;
Δεν ασχολείται κανένας. Καμιά φορά λίγοι που ξέρουν με ρωτάνε. Οι υπόλοιποι απορούν γιατί χάνομαι μέσα στον υπολογιστή. Έχει πλάκα.
Έχει επικοινωνήσει ποτέ μαζί σας κάποιος από τους γνωστούς σκιτσογράφους για να σας κάνει κάποιο σχόλιο για τα σκίτσα σας;
Ο Ανδρέας Πετρουλάκης, μία φορά. Είχα κάνει ένα σκίτσο συμπαράστασης για έναν δικαστικό αγώνα που είχε με τον Καμμένο. Με ευχαρίστησε και μου το ζήτησε για το αρχείο του.
Καθώς μεγαλώνετε, παρατηρείτε να έχει προστεθεί κάτι καινούργιο στο σκίτσο σας;
Νομίζω ότι πληθαίνουν τα μελαγχολικά σκίτσα. Προστίθεται και περισσότερη διάθεση επικοινωνίας, εξομολόγησης, απέναντι στον αναγνώστη. Πειραματίζομαι περισσότερο και με τα χρώματα. Πάντως, όταν τα σκίτσα μου γίνονται αιχμηρά δεν το κάνω από επιθετικότητα.
Έχετε χρόνο να βλέπετε ταινίες; Μου μοιάζει λογικό να χάνεστε μέσα στις ταινίες…
Έβλεπα, τώρα όχι και τόσο. Όμως για πολλές αντιλαμβάνομαι περίπου τι γίνεται μέσα από τις συζητήσεις, και μπορεί να χρησιμοποιήσω κάτι που να μην το έχω δει. Γενικά μετά από τις απώλειες πατέρα και αδελφού αποφεύγω τις δυσάρεστες ταινίες. Δεν αντέχω. Νομίζω ότι συμμετέχω σε όλες.
Σε ποιας ταινίας τα χρώματα χαθήκατε;
Ίσως στην «Αμελί». Είχε χρώματα πολλά.
Όταν σκεφτείτε ένα σκίτσο, και με δεδομένη την απασχόληση με το μαγαζί, υπάρχει ανυπομονησία για να το ξεκινήσετε;
Όταν το έχω σκεφτεί είναι θέμα. Όλη την ημέρα κυκλοφορώ κάνοντας άλλες δουλειές, και σκέφτομαι πώς θα κάνω την τάδε γραμμή, ή πώς θα γράψω το κείμενο, τι έκφραση θα έχουν τα πρόσωπα. Όλη την ημέρα δεν βλέπω μπροστά σου, βλέπω το σκίτσο. Είναι μπελάς να το έχεις στο μυαλό σου και να μην μπορείς να το βγάλεις.
Έχετε κινδυνεύσει να τρακάρετε όντας αφηρημένος για ένα σκίτσο;
Συχνά! Όταν οδηγάω, σκέφτομαι σκίτσα, σκέφτομαι και διάφορα δικά μου και παθαίνω αφηρημάδες. Ο σκιτσογράφος δεν είναι συνέχεια ένας εύθυμος άνθρωπος. Αναλόγως και τον χαρακτήρα του, βέβαια. Όμως, είναι ένας ευαίσθητος άνθρωπος, με την έννοια της έντονης επαφής με τις αισθήσεις.
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
8°
