O Άρης Σφακιανάκης, ο Καποδίστριας και «Η σκιά του κυβερνήτη»

Είναι φρέσκο, είναι επίκαιρο, είναι αριστοτεχνικά γραμμένο και διαβάζεται μονορούφι. Στο «Η σκιά του κυβερνήτη» (εκδ. Κέδρος, σελ. 509) ο Άρης Σφακιανάκης χρησιμοποιεί τη φόρμα του ιστορικού μυθιστορήματος για να αφηγηθεί το χρονικό μιας από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του μετεπαναστατικού μας κράτους, του Ιωάννη Καποδίστρια, πρώτου κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδας, που δολοφονήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 1831. Καθώς συμπληρώνονται ακριβώς 200 χρόνια από τη στιγμή που άρχισε να πάλλεται ο σφυγμός της Επανάστασης, και ενώ κορυφώνονται οι εκδηλώσεις μνήμης και τιμής για όσους πάλεψαν για την ανεξαρτησία, ο συγγραφέας μάς μίλησε για ένα βιβλίο στου οποίου τις σελίδες συγκρούονται δύο όψεις της Ελλάδας διακριτές έως σήμερα: Φιλοπατρία, ανιδιοτέλεια, αίσθηση καθήκοντος, μεταρρυθμιστικό πνεύμα, δυτική πολιτική σκέψη, απέναντι στην πόλωση, τον διχασμό και την Ελλαδίτσα των εθνοκτόνων μικροσυμφερόντων.

Μετράτε μια υπετριαντακονταετή πορεία στην πεζογραφία. Ήταν το να γίνετε λογοτέχνης η μεγαλύτερη −και εκπληρωμένη− φιλοδοξία σας;
Είναι αλήθεια ότι θα μπορούσαν να με βαλσαμώσουν με τον όγκο των χαρτιών που έχω χρησιμοποιήσει στο διάστημα όλων αυτών των χρόνων κι ότι πολλά δέντρα –αν είχαν φωνή− θα είχαν κάθε δίκιο να διαμαρτύρονται που ξυλεύτηκαν για να κορέσουν τη ματαιοδοξία ενός συγγραφέα. Δεν ήταν τέτοιες οι αρχικές μου προθέσεις. Εγώ ήθελα να γίνω αστροναύτης. Ήθελα να διασχίσω τις εσχατιές του σύμπαντος, επιθυμούσα να εξέλθω μιας και διά παντός του κατά τα άλλα εξαίσιου αυτού πλανήτη μας. Κοντολογίς, με ενδιέφερε η εξερεύνηση. Μα πριν καλά-καλά εννοήσω ότι δεν θα είχα καμιά τύχη με το διάστημα (δεν παίρνουν μύωπες στα διαστημικά προγράμματα), συνειδητοποίησα ότι κι η Γη είχε εξερευνηθεί. Καταραμένε, Σκοτ! Κανάγια Αμούδσεν! Δεν μου έμενε παρά να εξερευνήσω την ανθρώπινη ψυχή. Κι αφού δεν είχα τα κότσια να δώσω στην Ιατρική και να γίνω ψυχαναλυτής, έλαβα στα χέρια το στυλό, άπλωσα μπροστά μου το χαρτί κι ακολούθησα τα χνάρια των μεγάλων εκείνων αναλυτών − αναφέρομαι στον Ντοστογιέφσκι, τον Κάφκα, τον Φλομπέρ και τους υπόλοιπους του εσναφίου. Ιδού η πικρή αλήθεια.

Το 2016 ήταν μια χρονιά κατά την οποία δοκιμαστήκατε για πρώτη φορά στο ιστορικό μυθιστόρημα με την «Έξοδο». Τι σας ώθησε σε αυτή τη μεταστροφή;
Είχα πια βαρεθεί να γράφω για τον εαυτό μου. Μέχρι τότε τα βιβλία μου ακολουθούσαν τον ήρωα (εμένα ήγουν) στις περιπέτειές του με την ανθρώπινη κατάσταση. Έγραψα για τον πρώτο μου έρωτα (Ο τρόμος του κενού), έγραψα για τον γάμο μου (Δεν ήξερες… δεν ρώταγες!), έγραψα για τον χωρισμό, έγραψα για την κόρη μου (Μπέιμπι σίτινγκ), έγραψα για τις παντρεμένες εκείνες που άρτυναν τον βίο μου (Παντρεμένες), έγραψα ακόμη και για το facebook (Ου μπλέξεις). Εκείνη ακριβώς την εποχή, πριν δέκα χρόνια περίπου, αγόρασα σπίτι στην οδό Κασομούλη. Ποιος ήταν ο Κασομούλης; Άγνωστος σε μένα. Τον έψαξα. Διαπίστωσα ότι είχε γράψει ολόκληρους πέντε τόμους με τίτλο «Στρατιωτικά Ενθυμήματα» όπου έγραφε για την Ελληνική Επανάσταση στην οποία είχε λάβει μέρος ο ίδιος. Αγόρασα αμέσως τα βιβλία κι άρχισα να διαβάζω για να καταλάβω γρήγορα ότι εκεί μέσα κρυβόταν ένας θησαυρός − η καταγραφή μιας ηρωικής εποχής από έναν άνθρωπο που έζησε in situ τα γεγονότα. Μάλιστα, ήταν μέσα στο Μεσολόγγι πριν γίνει η ηρωική έξοδος. Αποφάσισα να εγκύψω σε εκείνα τα χρόνια στα οποία χρωστάμε την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους. Μελέτησα ένα σωρό βιβλία εκείνων των χρόνων κι έτσι αποφάσισα να γράψω μια τριλογία που θα αφορά εκείνη την εποχή. Ξεκίνησα με την «Έξοδο» γιατί πιστεύω ότι πρόκειται για μια ιστορική στιγμή στην πορεία του αγώνα που έπνεε τα λοίσθια.

Γιατί ο Καποδίστριας; Δεν ήταν μεγάλο το ρίσκο τού να εμπλακείτε με μια τέτοια φυσιογνωμία; Ασφαλώς ούτε οι αναγνώστες ούτε οι κριτικοί θα συγχωρούσαν στραβοπατήματα σε ένα τόσο φιλόδοξο εγχείρημα.
Δεν ξεκινάς να γράφεις ένα μυθιστόρημα με τέτοιους φόβους. Ετοιμάζεσαι να κάνεις ένα άλμα στο κενό και το κάνεις. Δεν έχεις ιδέα αν το βιβλίο σου θα αποδειχτεί καλό, στέρεα δομημένο ή αξιαγάπητο στο κοινό. Ο Καποδίστριας ήταν για μένα το δεύτερο σκαλοπάτι στην τριλογία που σκόπευα να γράψω. Ήταν μια άλλη κρίσιμη στιγμή στην πορεία του Έθνους. Ο άνθρωπος αυτός εκλήθη να βάλει τάξη στο χάος την ώρα που όλοι πλέον σφύριζαν κλέφτικα. Έκανε το δικό του άλμα στο κενό.

Πόσο κοπιώδης είναι η ιστορική έρευνα; Είναι επαρκές το αρχειακό υλικό για κάποιον που θέλει να μελετήσει τον βίο του Καποδίστρια;
Για να γράψω την «Έξοδο» βυθίστηκα σε κείμενα εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Η μελέτη εκείνη κράτησε τρία χρόνια, όμως ήταν χρόνια γόνιμα που μου γνώρισαν γεγονότα και εικόνες της φυλής που μέχρι τότε τις είχα αντιμετωπίσει επιφανειακά καθώς η σπουδή της Ιστορίας στα μαθητικά μας χρόνια δεν ενείχε κάποιο στοιχείο έξαψης της περιέργειας ή κάποιο ενδιαφέρον στοιχείο που θα έκανε τον μαθητή να το ψάξει λίγο παραπάνω. Άλλα τρία χρόνια μελέτησα για να γράψω τον Καποδίστρια. Δεν χρειάζεται να πω ότι η μελέτη είναι πολύ πιο ξεκούραστη από την ίδια τη συγγραφή. Η συγγραφή απαιτεί δεξιότητες και φυσική κατάσταση ενός πιλότου της Φόρμουλα 1.

Πέρα από το αυστηρά πραγματολογικό υλικό, στάθηκε δύσκολο να αναπαραστήσετε πειστικά την εποχή του;
Έχοντας βρει τον κεντρικό μου ήρωα, τον σωματοφύλακα του Καποδίστρια, κι έχοντας πλήρη εικόνα της εποχής μέσα από τα διαβάσματα που είχα κάνει, δεν είχα παρά να προσκολληθώ στον Κυβερνήτη, να γίνω η σκιά του και να τον ακολουθήσω ως εκείνο το θλιβερό πρωινό μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο όπου τον περίμεναν οι δολοφόνοι του.

Σκιά του κυβερνήτη είναι ο Πέτρος Σκοτεινός, με τον εξίσου σκοτεινό ρόλο που διαδραματίζει. Πώς θα τον περιγράφατε;
Χωρίς τον Σκοτεινό το βιβλίο θα ήταν κάτι άλλο, ίσως και να μην υπήρχε βιβλίο. Ο άνδρας αυτός, στον οποίον απέδωσα αναπόδραστα κάποια χαρακτηριστικά της άθλιας ιδιοσυγκρασίας μου –και αναφέρομαι στην σχεδόν εμμονική αγάπη προς το γυναικείο φύλο− ήταν ένα είδος αντίβαρου στη μονήρη και σχεδόν καλογερική ζωή του Καποδίστρια. Δεν θα υπήρχε ισορροπία χωρίς εκείνον, οι σελίδες θα μετεωρίζονταν στο κενό.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε και για τον δεύτερο σημαντικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος και τον πλατωνικό, ανεκπλήρωτο έρωτα του Καποδίστρια για την Ρωξάνδρα Στούρτζα;
Δεν είχα ιδέα ότι υπήρχε κάποια γυναίκα στη ζωή του Καποδίστρια. Κι όμως η Ρωξάνδρα υπήρξε ο μεγάλος πλατωνικός (;) έρωτας της ζωής του. Πώς ένας άνδρας αποφασίζει να μην πορευτεί με εκείνην που αγαπά (και την αγαπούσε σίγουρα, είναι ξεκάθαρο από την αλληλογραφία τους) μόνο και μόνο επειδή έχει βάλει πρώτη και έσχατη προτεραιότητά του την πατρίδα; Μου φαίνεται εξωπραγματικό. Και στον Σκοτεινό το ίδιο φαινόταν. Χρειάστηκε να υλοποιήσω την ύπαρξή της για να δείξω πόσο βαθιά προσηλωμένος στον στόχο του ήταν ο Κυβερνήτης.

Συχνά διαβάζουμε την ιστορία μέσα από την οπτική που προτιμούμε. Ή μέσα από την εξωραϊσμένη εκδοχή που μας διδάσκουν στα σχολεία. Γιατί;
Η Ιστορία διδάσκεται με στεγνό και άχαρο τρόπο στα σχολεία. Το ίδιο συμβαίνει και με την αρχαία ελληνική γραμματεία μας. Με αποτέλεσμα αφενός να μην έχουμε επίγνωση της Ιστορίας του τόπου (κι επομένως να μην μπορούμε να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα από τα λάθη μας) και αφετέρου να μην έχουμε διαβάσει τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς μας – το οποίο θεωρώ αίσχος και όνειδος και το καταλογίζω σαφώς στην μέση εκπαίδευση).

Αντιγράφω από το βιβλίο: «Το κακό με τους Έλληνες… ήταν πως ο καθένας πίστευε ότι είχε τη λύση για όλα τα δεινά. Φτάνει να κατείχε την εξουσία και τότε θα τα έφτιαχνε όλα στην εντέλεια». Τι συμβαίνει εδώ; Δεν έχουμε αλλάξει τίποτε;
Εμ, είμαστε σταθερός λαός εμείς.

Είναι η διαδρομή του Καποδίστρια ένας καθρέφτης μέσα στον οποίο μπορούμε να ατενίσουμε το πρόσωπό μας ως έθνος;
Προφανώς προτιμάμε να ρίξουμε κρέπια σ’ αυτόν τον καθρέφτη. Όλοι επιλέγουμε την ψευδαισθησιακή Ωραία από το ελλοχεύον Τέρας.

Το αιώνιο ερώτημα: Αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Καποδίστριας, ποια Ελλάδα θα είχαμε σήμερα;
Από την στιγμή που καιροφυλακτούσαν οι πολιτικοί της εποχής να αναλάβουν την εξουσία, ο Μαυροκορδάτος (που κρύβεται πίσω από την πυρπόληση του ελληνικού στόλου στον Πόρο) και ο Κωλέττης (που εμπνεύστηκε τη Μεγάλη Ιδέα), η Ελλάδα δεν είχε καμία τύχη. Η έξοδος του Καποδίστρια ήταν ήδη αποφασισμένη.

Εορτασμοί για τα 200 χρόνια της Επανάστασης, υπό τη σκιά μιας πανδημίας. Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από αυτή την επέτειο;
Τουλάχιστον θα πουληθούν κάποια βιβλία σχετικά με την Επανάσταση και θα ισοφαρίσουν κάπως τη χασούρα από την καραντίνα οι εκδότες. Είναι πάντως κρίμα γιατί στον επόμενο εορτασμό των 300 χρόνων δεν θα είμαστε εδώ.

Ποιο είναι το ωραιότερο πράγμα που σας έχουν πει για τη «Σκιά του κυβερνήτη»; Και τι εύχεστε για το μέλλον, το δικό σας και όλων των φιλαναγνωστών;
«Το διάβασα σε δύο μέρες!» (Βέβαια αυτό είναι κάπως οδυνηρό για κάποιον που του πήρε δύο χρόνια να το γράψει). Όσο για το μέλλον, εύχομαι να ανοίξουν γρήγορα τα βιβλιοπωλεία και, φυσικά, καλό εμβολιασμό!