Μάρω Βαμβουνάκη: Γράφω παρορμητικά, υπνωτισμένη από τους ήρωές μου

Το τελευταίο βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Ένας αφηρημένος άντρας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Πρόκειται για μια ιστορία ζωής, θανάτου, και πάλι ζωής. Ένα κορίτσι δραπετεύει από το σπίτι του και τους παρανοϊκούς γονείς του και εξαφανίζεται, ερωτεύεται παράφορα έναν αφηρημένο άντρα και τελικά βρίσκει τη φιλία που σώζει. Μιλήσαμε με την πολυδιαβασμένη συγγραφέα με αφορμή το βιβλίο για τη συγγραφή, την ψυχολογία και τα αισθήματα σε εποχή εγκλεισμού. 

---

Κυρία Βαμβουνάκη μετά από «40 χρόνια» συγγραφής θεωρείτε ότι σας λείπει κάτι;
Σαν πεζογράφος τίποτα μα τίποτα δεν αισθάνομαι να μου λείπει. Το γράψιμο με γέμισε και συνεχίζει, η ανταπόκριση που έχω λάβει είναι περισσότερη από όση περίμενα και από όση αξίζω. Όχι, δεν ταπεινολογώ, είναι το αληθινό μου αίσθημα. Κατά τ' άλλα, σαν άνθρωπος στην προσωπική μου ζωή, πάντα υπάρχουν θέματα, κενά και δίψα, ως το τέλος φαντάζομαι. Ζει κανείς αλλιώς;

Είστε άνθρωπος χαμηλών τόνων. Πώς αντιμετωπίζετε το θέμα «προβολή»; Θέλετε να είστε μέρος του «σταρ σύστεμ» των συγγραφέων;
Τρέμω στην ιδέα μήπως αυτοπροβάλλομαι. Τώρα με το facebook κινδυνεύεις να ξεφύγεις από το μέτρο. Μου είναι δυσάρεστο να εμφανίζομαι σε εκδηλώσεις για να κερδίσω κοινό, χειροκρότημα, να ακούω άλλους στο πάνελ να με εξυμνούν κι εγώ δίπλα να καμαρώνω… Μου πέφτει κακόγουστο!
Ένα βιβλίο που δε μπορεί από μόνο του να υποστηρίξει τον εαυτό του και στηρίζεται σε τέτοια τεχνάσματα, δεν είναι βιβλίο που πάει μακριά. Ο συγγραφέας, γράφει ο Ντάρελ, είναι «το πιο μοναξιασμένο από τα ζώα». Το πιστεύω και το βιώνω σαν γραφιάς κι εγώ. 
Ο καθένας ας κάνει με τη δουλειά του όπως νομίζει καλύτερα, για μένα δεν υπήρξε ποτέ επάγγελμα η γραφή, είχα πάντα τη δουλειά μου για να ζω το παιδί μου κι εμένα, επί χρόνια συμβολαιογράφος, μετά ψυχολόγος. Η εμπορική επιτυχία των βιβλίων είναι θαυμάσια, αλλά ούτε διαρκεί, ούτε πρέπει να την υπολογίζω και να στηρίζομαι. Δεν θα γράφω ελεύθερα αλλιώς.

Πού θα θέλατε να κατατάξουν οι αναγνώστες τα βιβλία σας, στα ευπώλητα ή στα βιβλία που κάποιοι ονομάζουν «ποιοτικά»; Και τι γνώμη έχετε για αυτό το θέμα;
Δεν ξέρω το είδος ή την κατηγορία μου, το επίπεδο ή όποια αξία, αυτά τα ξέρουν οι φιλόλογοι. Γράφω παρορμητικά, κάποιες ώρες υπνωτισμένη απ' τους ήρωές μου και τα όσα κάνουν. Δεν προσχεδιάζω, αφήνομαι χύμα στο κύμα της ιστορίας μου, των χαρακτήρων περισσότερο που με χρησιμοποιούν για να μιλήσουν.

Σπουδάσατε εκτός από Νομικά και Ψυχολογία. Πιστεύετε πως το δίπλωμα της Ψυχολογίας σας βοήθησε στη συγγραφή; 
Η ψυχολογία από μόνη της είναι σπουδαία ποιητική οδός. Ειδικά η ψυχανάλυση, η κατάδυση στο υποσυνείδητο, η δύναμη του ασυνείδητου παρελθόντος στις αποφάσεις μας, οι απωθημένες ελλείψεις, οι αιώνιοι γονείς και το βλέμμα τους. Συγκρούσεις, αντιφάσεις, τυφλές ορμές, άγνωστος εαυτός, ήταν από πάντα το κύριο θέμα μου.
Οι σπουδές στην ψυχολογία μου με επηρέασαν βέβαια. Πράγματα που από πριν διαισθανόμουν για τις σχέσεις επιβεβαιώθηκαν και τα αφηγούμαι πια πιο σίγουρη. Δεν αφηγείσαι ασφαλώς την άβυσσο αλλά κάποια βήματα κατά εκεί. 

Στα γραπτά σας «συμπεριφέρεστε» με κανόνες της ψυχολογίας ή της λογοτεχνίας; Τα διαχωρίζετε αυτά τα δύο τρόπον τινά;
Ο ίδιος ο Φρόιντ ομολογούσε σε φίλο του: Αν μπορούσα να γράφω όπως ο Ντοστογιέφσκι, δεν θα ασκούσα την ψυχιατρική. 
Η λογοτεχνία μπορεί να γίνει ένα θαυμάσιο εργαλείο να μιλήσεις για τη βαθιά ψυχή. Μάλλον το θαυμασιότερο. Οι κανόνες ποτέ δεν ήταν το καλύτερό μου, είμαι από φύση ακανόνιστη. Σας είπα, αφήνομαι στον ρυθμό και με πάει. 

Έχω την αίσθηση ότι οι αναγνώστες σας σας συμπαθούν και οφείλω να ομολογήσω ότι και εγώ διαβάζοντας τα βιβλία σας νομίζω ότι κάνω ψυχανάλυση... 
Η αλήθεια είναι ότι το νιώθω πως με συμπαθούν αναγνώστες μου. Είναι αμοιβαία αυτά γιατί κι εγώ τους αγαπώ, κι εγώ τους καταλαβαίνω και τους πονώ, το ξέρουν νομίζω, κάπως, μυστικά το εισπράττουν. Ποτέ δεν τους ξεγέλασα, κι αν κάποιοι με υπερεκτιμούν με αγχώνει. Δεν το προκάλεσα κι όλο φοβάμαι να μη βγω στη σχέση μας κάλπικη.

Αυτές τις μέρες στο διαδίκτυο βλέπουμε πολλή χολή από ανθρώπους που νομίζαμε ότι ξέρουμε και ξαφνικά σαν να έπαθαν μετάλλαξη. Πιστεύετε ότι πρέπει να αναθεωρήσουμε τις σχέσεις μας; 
Παράξενη εποχή, τόσο πιεστική, αόριστη και ανεξέλεγκτη… Κι ο άνθρωπος άμα πιέζεται υπερβολικά, άμα χάνει τον έλεγχο που έχει στήσει, τρομάζει. Ο τρόμος σου βγάζει ζωώδη ένστικτα, θυμώνεις, αναζητάς φταίχτες, αναζητάς να διοχετεύσεις την ένταση που σε πνίγει. Πάλι καλά θα έλεγα τα βγάλαμε πέρα με τον εγκλεισμό, με την ξαφνική καραντίνα που μας διέκοψε τη γνωστή καθημερινότητα. Πάλι καλά!
Οι σχέσεις είναι πάντα, στους αιώνες των αιώνων, το μέγα ζητούμενο. Ποιον μπορείς να πεις ότι γνωρίζεις ολοκληρωτικά; Τον εαυτό σου μήπως; Αναθεωρείς, απογοητεύεσαι, απογοητεύεις, φεύγεις, φεύγουν, μια ισόβια ζύμωση μήπως καταφέρεις την αγάπη και την ειλικρίνεια. 
Πόσο περισσότερο σε τέτοιες συνθήκες φόβου και μάλιστα φόβου θανάτου από αόρατο ιό! Τέτοιες πιέσεις άλλους τους στέλνουν στο «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και κάποιους τους κάνουν αλληλέγγυους. Τα είδαμε όλα! Και έχουμε ακόμα μπόλικο δρόμο να περπατήσουμε.

Στη συγγραφική σας καριέρα σας έχουν στεναχωρήσει πράγματα ή άνθρωποι. Υπάρχουν πράγματα που θα προτιμούσατε να τα είχατε αποφύγει;
Όχι, όχι, σαν συγγραφέας ποτέ δεν μου συνέβη κάτι τόσο δυσάρεστο ώστε να το θυμάμαι. Κάθε άλλο! Στάθηκα τυχερή, είμαι ευγνώμων. Η ζώσα προσωπική ζωή είναι άλλου είδους ωκεανός, όλο ωραία ταξίδια, όλο ναυάγια…

Κάπου γράφετε: «Όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν αλλάξουν στη μορφή μεγαλώνοντας, γερνώντας [κάποιοι που –κάποτε– πολύ αγαπήσαμε], όταν έπειτα από αιώνες τούς συναντήσουμε, αμέσως, ενστικτωδώς τους αναγνωρίζουμε, αμέσως, από ένα τους ίχνος…». Πάλι η καρδιά θα χτυπήσει από μόνη της. Έχει τη δική της «λογική» η καρδιά;
Α, η καρδιά είναι ένα διάφορο, παράλληλο σύμπαν. Κάνει τα δικά της χωρίς να σε ρωτά. Σε αγνοεί, σε εκπλήσσει, δεν παλεύεται. Λες, τώρα ευτυχώς κατάφερα και ξεπέρασα αυτό το πρόσωπο, εκείνη τη βασανιστική σχέση. Κι έρχεται μια ώρα που αυτά ανατρέπονται. Κάτι ελάχιστο, μια μουσική νότα, πυροδοτεί την τακτοποίησή σου και βάζει φωτιά. Νέα εγκαύματα, νέες στάχτες. Η καρδιά είναι που κρατά τα κλειδιά της ευτυχίας και της δυστυχίας μας. 

Όταν το συναίσθημα περνά στη «χάρτινη διάσταση» πόση «αφαίμαξη» θεωρείτε πως έχει υποστεί; 
Καμιά αφαίμαξη δε μπορώ να κάνω. Το αίμα, το αίμα είναι η αιτία που γράφω όσα γράφω. Δεν έχω ακριβή σκοπό, ούτε πρόθεση. Μόνο ανάγκη να ειπωθεί αυτό που με πιέζει να ειπωθεί. Πάντα μου και έζησα και δούλεψα σαν μια ριψοκίνδυνη παρόρμηση.

Έχετε μια εγγονή που συχνά πυκνά την αναφέρετε. Τι κάνετε τώρα που δεν κάνατε πριν έρθει στη ζωή σας αυτό το παιδί; Σας άλλαξε;
H εγγονή μου με μεταμόρφωσε αφάνταστα. Μου έστριψε την ψυχή μου πάρα πολλές μοίρες αλλού. Είδα πάνω της, στιγμή τη στιγμή, το θαύμα του Θεού, της φύσης του, τα απίστευτα της ανθρώπινης ανάπτυξης που δεν τα χωρά ο κοινός νους μας. Με βρήκε σε άλλη ηλικία από όσο ο γιος μου που τον γέννησα μικρή, φορτωμένη τότε με διαθέσεις και προοπτικές άλλες. 
Δεν περιγράφεται η επιρροή της μικρής Μάρως πάνω μου. Στο μεταξύ έφτασε και η δεύτερη εγγονή μου, η Ζένια, και το σάστισμά μου μεγαλώνει και πάει. Σάστισμα για τις μικρούλες και για το ποια ήμουν εγώ! Τι έκρυβα, τι μπορώ, πόσα χωράω…

Οι νέοι μας μέχρι πρότινος έφευγαν στο εξωτερικό κυνηγώντας καλύτερη τύχη, τώρα θέλουν να γυρίσουν στην πατρίδα, που τελικά αποδείχτηκε πιο σταθερή από πολλές άλλες χώρες στα δύσκολα. Πώς το σχολιάζετε; 
Είναι ένας κύκλος που συμβαίνει από πάντοτε. Ο κύκλος του: Φεύγω και του Επιστρέφω. Από τους πρωτόπλαστους φάνηκε η ανάγκη αυτή. Πρώτα η φυγή, η εξορία, μετά η νοσταλγία και η λαχτάρα του γυρνώ πίσω. 
Τώρα με το ζόρισμα της πανδημίας τα πράγματα επιταχύνθηκαν. Ο κύκλος περιστρέφεται πολύ γρήγορος. Τα κριτήρια άλλαξαν, αλλά και η διάκριση ξεκαθάρισε προτεραιότητες. Τι αξίζει εντέλει; Τα κέρδη και οι πολλές επιλογές της ξένης γης, ή η στοργή μιας δύσκολης έστω παιδικής πατρίδας; Το παιδί μέσα μας είναι ριζωμένο και πολύ επίμονο.

Σας επηρέασε η καραντίνα και το #Μένουμε_Σπίτι για να είμαστε ασφαλείς;
Η μόνη μου στενοχώρια είναι πως δε μπορώ να πλησιάσω και να αγκαλιάσω τις εγγονές μου. Όλα τα άλλα μου ήταν και εύκολα και συνηθισμένα για τον χαρακτήρα μου. Είμαι σπιτόγατος από παιδί, τα πιο πολλά από όσα με ενδιαφέρουν τα κάνω στο σπίτι και από το σπίτι. Όχι, δεν με δυσκόλεψε η καραντίνα, αντιθέτως με εξυπηρέτησε σε κάποια θέματα, σε υποχρεώσεις και τρεχάματα που με κούραζαν. Τώρα είχα ωραία δικαιολογία, το εμπόδιο του τρομαχτικού ιού! 

Πόσο ελεύθεροι μπορεί να αισθανόμαστε με όλα αυτά που ζούμε;
Ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που εύκολα προσαρμόζεται σε εξωτερικούς όρους και στις αλλαγές. Μεγάλη άσκηση αυτό που συνέβη λοιπόν. Είδα γύρω μου κάποιους να τρελαίνονται που θα κλειστούν μέσα. Είδα και άλλους που χάρηκαν την ευκαιρία να κάνουν πράγματα που αγαπούν μέσα. Αν δεν έχεις τακτοποιήσει καλούτσικα τον εντός χώρο σου, αν δεν έχεις καλλιεργήσει ενδιαφέροντα πιο πνευματικά, κανείς χώρος απέξω δεν σε χωρά. Πας κι έρχεσαι, τριγυρίζεις, ταξιδεύεις και όλο ανικανοποίητος μένεις. Μονάχα η στέρηση ασκεί την ανεξαρτησία μας. Να στέκεσαι πάνω στον μέσα σπόρο σου, στο κουκούτσι σου, και να νιώθεις άνετα και παντού.
Έτσι κι αλλιώς, με κορωνοϊό ή όχι, το συναίσθημα και οι οδύνες του, οι αποτυχίες του, η δίψα του, οι πληγές του είναι η προαιώνια τραγωδία του ανθρώπου. Ξέρω γυναίκα που μέσα στην ασθένεια του ιού συνάντησε τον άντρα της ζωής της. Οι συνθήκες, και οι απαισιότερες, είναι μόνο αφορμή. Αλλού, πολύ πιο μέσα, πολύ βαθύτερα, παίζεται το παιχνίδι της ύπαρξής μας. 

Κάπου διάβασα ότι ο Οδυσσέας Ελύτης είχε πει ότι πάσχουμε από μια μόνιμη, πλήρη και κακοήθη ασυμφωνία μεταξύ του πνεύματος της εκάστοτε ηγεσίας μας και του ήθους που χαρακτηρίζει τον βαθύτερο ψυχικό πολιτισμό του ελληνικού λαού στο σύνολο του. Νομίζετε ότι ισχύει σήμερα;
Α, ναι! Κατά κανόνα, ναι! Οι ηγεσίες στην Ελλάδα υπήρξαν συχνότατα κατώτερες των πολιτών, του μέσου Έλληνα. Υπήρξαμε εξαιρετικά άτυχοι σε αυτό. Φταίμε ή δεν φταίμε, υπήρξαμε και άτυχοι. Τώρα στα πολύ δύσκολα και επικίνδυνα παρατηρούμε, έστω και δύσπιστα κάποιοι, πως κάτι αλλάζει. Εισπράττουμε πρωτόγνωρο σεβασμό, άλλη έγνοια και συνέπεια από τους αρμόδιους, από όσους κρατούν στα χέρια τους την περιπέτεια που περνάμε. Η περίπτωση του Σωτήρη Τσιόδρα και της εμπιστοσύνης που άμεσα κέρδισε είναι τεράστια έκπληξη για το τι πρόσωπα υπάρχουν ανάμεσά μας και για τον χαρακτήρα του λαού μας.

Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για το τελευταίο σας πόνημα;
Το τελευταίο διάστημα, από το φθινόπωρο μέχρι τώρα, εκδόθηκαν δυο βιβλία μου τελείως διαφορετικά. Το «Ένας αφηρημένος άντρας» από τις εκδόσεις Ψυχογιός, μυθιστόρημα, και τελευταία το «Η φιλία είναι, και δεν είναι, παντοτινή» από τις εκδόσεις Αρμός με θέματα από το διαδίκτυο και το facebook. Συνεχώς κάτι γράφω από παιδί, είτε εκδίδεται είτε όχι. Γράφοντας καταλαβαίνω τι μου γίνεται καλύτερα.