«Αθώοι Ένοχοι»: Ποιος κρίνει ποια ζωή έχει αξία;

Περίμενα να διαβάσω το νέο βιβλίο της Ελευθερίας Μεταξά «Αθώοι Ένοχοι» από τη στιγμή που έμαθα πως θα κυκλοφορήσει. Ένα βιβλίο που συνδέεται με το άλλο έργο της συγγραφέως «Μαύρα σαν τον Έβενο μαλλιά». Έκανα λίγη υπομονή και τελικά έφτασε στα χέρια μου. Το αποτέλεσμα με δικαίωσε. 

Η Ελευθερία Μεταξά ξέρει να πλέκει τόσο περίτεχνα το νήμα μιας πολύπλοκης ιστορίας με δεκάδες προεκτάσεις που όλο και πολλαπλασιάζονται χωρίς, ωστόσο, να προκαλούν σύγχυση στον αναγνώστη, αλλά και με μία ευφυΐα που σπάνια συναντά κανείς στις μέρες μας, προσφέροντάς μας εκείνες τις πινελιές που θα μπορέσουν να μας κάνουν να δεθούμε με τους ήρωες και να παρακολουθήσουμε με προσωπικό ενδιαφέρον την πορεία και την εξέλιξή τους.

Η πλοκή του «Αθώοι Ένοχοι» είναι ρεαλιστικά αληθοφανής και εναρμονίζεται απόλυτα με το τίτλο του βιβλίου. Σεβόμενη απόλυτα τον πυρήνα και τον ηθικό άξονα της πρωτότυπης μεσαιωνικής ιστορίας, την αφηγείται εκ νέου τοποθετώντας την σ' ένα σύγχρονο σύμπαν και χωρίς ν' αλλοιώνει τους χαρακτήρες ή το βαθύτερο νόημα της, της δίνει μια διάσταση προσαρμοσμένη στα σύγχρονα κοινωνικά, ηθικά, ανθρωπιστικά πρότυπα.

Διεισδύοντας όλο και περισσότερο στον ψυχισμό των ηρώων με προβλημάτισε το δίλλημα που θέτει η συγγράφεας: προτιμά κανείς να είναι ένοχος στα μάτια των άλλων αλλά να νιώθει αθώος μέσα του και ψυχικά ήρεμος ή το αντίστροφο. 

Κυρία Μεταξά, μπορείτε να μας πείτε δυο λόγια για το νέο σας βιβλίο, «Αθώοι Ένοχοι» (εκδόσεις Μίνωας). Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του μυθιστορήματος;
Στο «Αθώοι Ένοχοι» ο αναγνώστης παρακολουθεί την προσπάθεια του αστυνόμου Μάνου Βαρσάμη και της ψυχολόγου Έλσας Γληνού να βρουν τον ένοχο μιας σειράς αποτρόπαιων και ανεξιχνίαστων εγκλημάτων, για την τέλεση των οποίων χρησιμοποιήθηκαν όργανα μεσαιωνικών βασανιστηρίων. Παράλληλα, διαπράττονται νέοι φόνοι με την ίδια μέθοδο, ενώ καταλυτικό ρόλο στην υπόθεση παίζει η φράση Memento mortis που η Έλσα ανακαλύπτει στο ημερολόγιο της Ζωής Κομνηνού, μιας νεαρής κοπέλας που προστίθεται στον κατάλογο των θυμάτων. Δύο έφηβοι θα κινδυνεύσουν να πληρώσουν με τη ζωή τους τον παραλογισμό του δολοφόνου και ο Βαρσάμης με την Έλσα θα ριχτούν σε έναν άνισο αγώνα για τη διάσωσή τους με μεγάλο αντίπαλό τους τον χρόνο. Στο σημείο αυτό θα μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω τις εκδόσεις Μίνωας που για άλλη μια φορά στάθηκαν στο πλευρό μου αρωγοί και συμπαραστάτες. Είναι πολύ σημαντικό για έναν συγγραφέα να εισπράττει την αγάπη και την εμπιστοσύνη όχι μόνο του εκδότη του, αλλά και όλης της εκδοτικής του οικογένειας. Η ιδέα για το βιβλίο γεννήθηκε κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης με φίλους σχετικά με την αυτοδικία και γενικότερα για την απονομή της δικαιοσύνης. Ενώ όλοι κατέθεταν τις απόψεις τους, άλλοι υποστηρίζοντας κι άλλοι απορρίπτοντας την αυτοδικία, εγώ είχα αποστασιοποιηθεί από την κουβέντα και ήδη έπλαθα στο μυαλό μου την ιστορία.

Είναι η δεύτερη φορά που οι δυο κεντρικοί χαρακτήρες του βιβλίου σας είναι η ψυχολόγος Έλσα Γληνού και ο αστυνόμος Μάνος Βαρσάμης. Προτίθεστε να το συνεχίσετε και στα επόμενα βιβλία σας;
Ήδη στο βιβλίο που γράφω τώρα το αστυνομικό δίδυμο είναι ο Μάνος Βαρσάμης και η Έλσα Γληνού. Τους αγαπώ πολύ αυτούς τους χαρακτήρες, τον καθένα για ξεχωριστούς λόγους, και νομίζω ότι ταιριάζουν απόλυτα. Πιστεύω ότι θα τους καθιερώσω ως μόνιμους πρωταγωνιστές. Βέβαια, ο Βαρσάμης θα πρέπει κάποια στιγμή να συνταξιοδοτηθεί λόγω ηλικίας, αλλά θεωρώ ότι θα βρω τη λύση για να συνεχίσει να λύνει μυστηριώδεις υποθέσεις.

Μέσα απ' αυτό το βιβλίο θέλετε μήπως να περάσετε κάποιο μήνυμα; Διαβάζοντάς το με προβληματίσατε πραγματικά. Αναρωτήθηκα ποιος αλήθεια είναι σε θέση να κρίνει ποια ζωή έχει αξία και ποια όχι;
Γενικά μέσα από τα βιβλία μου μού αρέσει να προβληματίζω τον αναγνώστη και να μη μένω απλώς στην αφήγηση μιας ιστορίας με αγωνία και μυστήριο. Στο «Αθώοι Ένοχοι» όντως ο προβληματισμός είναι ακριβώς αυτός που αναφέρατε, ενώ παράλληλα τίθενται κι επιμέρους θέματα, όπως η ορθή απονομή της δικαιοσύνης, η ματαιότητα της εκδίκησης, η δύναμη της μητρικής αγάπης.

Η αστυνομική λογοτεχνία γιατί σας κέρδισε περισσότερο από τα άλλα ήδη λόγου;
Η αλήθεια είναι ότι από μικρή διαβάζω αστυνομική λογοτεχνία. Όταν ήμουν 10 ετών, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο της Αγκάθα Κρίστι και πραγματικά μαγεύτηκα από την ικανότητα αυτής της τόσο αξιαγάπητης γιαγιάς (έτσι όπως τη φανταζόμουν τότε από τη φωτογραφία της στο οπισθόφυλλο) να πλάθει τόσο εκπληκτικές ιστορίες. Αυτό που με γοητεύει ιδιαίτερα στην αστυνομική λογοτεχνία είναι ότι ο συγγραφέας καλείται να συνθέσει ένα παζλ, στο οποίο όλα τα κομμάτια πρέπει να βρουν τη σωστή τους θέση, ώστε να μην υπάρχει κανένα κενό και καμία απορία στον αναγνώστη. Πρέπει, επίσης, να διεισδύσει στην ψυχολογία των ηρώων, να ανακαλύψει τα βαθύτερα κίνητρά τους, να αιτιολογήσει πειστικά τις πράξεις τους και πολλές φορές ακόμη και να δικαιολογήσει τους ενόχους. Μπορεί το τελευταίο να σας φαίνεται περίεργο, αλλά ανέκαθεν πίστευα ότι κανείς δεν γεννιέται απόλυτα καλός ή απόλυτα κακός. Οι περιστάσεις, το περιβάλλον μας και οι συνθήκες είναι αυτές που καθορίζουν τον χαρακτήρα μας. Υπάρχουν, λοιπόν, περιπτώσεις που οι άνθρωποι οδηγούνται στην παραβατικότητα χωρίς να το καταλαβαίνουν και δίχως στην ουσία να το επιλέγουν.

Είναι αλήθεια πως οι συγγραφείς και περισσότερο αυτοί που ασχολούνται με την αστυνομική/νουάρ λογοτεχνία έχουν κάποιες ιδιορρυθμίες; Είναι αλήθεια πως είναι ιδιαίτερα άτομα, ίσως κάπως αποστασιοποιημένα, η απλά είναι μύθος;
Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος που παθιάζεται με τη δουλειά του μπορεί να θεωρηθεί απ’ τους άλλους ιδιόρρυθμος. Ίσως οι συγγραφείς κλείνονται ξαφνικά στον εαυτό τους όταν έρχεται απρόσμενα η έμπνευση και τους χτυπάει την πόρτα, οπότε αυτό πιθανόν εκλαμβάνεται ως ιδιορρυθμία. Επίσης, είναι ιδιαίτερα παρατηρητικοί γιατί πρέπει να διεισδύουν βαθιά στην ψυχολογία των ηρώων τους, παιδεύονται με τη λεπτομέρεια, ψάχνουν να ανακαλύψουν εκείνη τη μοναδική λέξη που ταιριάζει σ’ αυτό που θέλουν να εκφράσουν.

Είναι εύκολο για έναν συγγραφέα να σκοτώνει χαρακτήρες; Ταυτίζεστε μαζί τους όπως ένας αναγνώστης και σας είναι δύσκολο; Ή το βλέπετε ως κάτι απλό και δε σας επηρεάζει ιδιαίτερα; Ζείτε μέσα στο έργο σας ή το βλέπετε καθαρά ως δουλειά;
Η αλήθεια είναι πως κάποιους από τους χαρακτήρες στενοχωριέμαι όταν τους «σκοτώνω». Όμως, ο θάνατός τους εξυπηρετεί την πλοκή και τη συνέχεια της ιστορίας. Προσπαθώ γενικά να μην ταυτίζομαι με τους χαρακτήρες μου και να αποστασιοποιούμαι, να λειτουργώ ως παρατηρητής που βλέπει τα πράγματα ψυχρά και αντικειμενικά. Μου αρέσει, επίσης, να σκηνοθετώ κάθε σκηνή, για να εξασφαλίζω τη ζωντάνια και την αλήθεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι βλέπω τα βιβλία μου ως «δουλειά». Κάτι τέτοιο θα στερούσε εντελώς τη δημιουργικότητα από αυτήν την τόσο μαγική διαδικασία. Προτιμώ να βλέπω τη συγγραφή ως ένα ταξίδι, με συνταξιδιώτες μου τους ήρωες της ιστορίας. Κάποιοι- δυστυχώς ή ευτυχώς- πρέπει να κατέβουν πριν το τέλος της διαδρομής.

Ποια είναι η γνώμη σας για την άποψη ότι οι συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων είναι συγγραφείς μιας πιο εύπεπτης λογοτεχνίας;
Τι είναι αυτό που καθιστά ένα λογοτεχνικό είδος πιο «εύπεπτο;» Το είδος αυτό καθαυτό; Δεν το νομίζω. Δηλαδή, αν κάποιος γράφει κοινωνικό μυθιστόρημα θεωρείται αυτομάτως πιο «σοβαρός» λογοτέχνης; Κατά τη γνώμη μου, δεν παίζει ρόλο το είδος που υπηρετεί κανείς αλλά η γλώσσα, το ύφος του, η προσέγγισή του επάνω στο θέμα, η ευαισθησία του, ο σεβασμός προς τον αναγνώστη. Το αστυνομικό μυθιστόρημα ασχολείται με το έγκλημα, το οποίο αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο. Ένας συγγραφέας, λοιπόν, αστυνομικών μυθιστορημάτων θίγει θέματα κοινωνικά, δεν αρκείται μόνο στην παρουσίαση ενός φόνου και στην ανεύρεση του ενόχου. Και να σας πω και κάτι άλλο; Ποιος είναι αυτός που θα ορίσει τι είναι σοβαρό και τι όχι, τι ποιοτικό και τη μη ποιοτικό; Πόσες φορές δεν έχουμε δει ανθρώπους γενικά από τον χώρο της τέχνης να «ντύνουν» με τον όρο «ποιότητα» το έργο τους για να καλύψουν την αποτυχία τους να μιλήσουν στην ψυχή του κοινού; Σημασία δεν έχει τι ταμπέλα μπαίνει σε ένα έργο, αλλά ποια είναι η ουσία του.

Ο Χίτσκοκ έλεγε, ότι στον καθένα αρέσει ένα καλό έγκλημα, με την προϋπόθεση ότι δεν είναι το θύμα! Τι υπάρχει, λοιπόν, πίσω από τις γλαφυρές περιγραφές σας εγκληματικών ιστοριών; Μήπως, η επιβεβαίωση της καρμικής ρήσης ότι, ο καθένας είναι ένας εγκληματίας που παραμένει άγνωστος;
Εννοείτε αυτό που λέμε ότι ο καθένας μας είναι ένας εν δυνάμει εγκληματίας; Ναι, εν μέρει συμφωνώ. Όλοι ενδέχεται να βρεθούμε σε μία κατάσταση που ίσως μας οδηγήσει στο έγκλημα. Όμως, δεν μπορούν οι πάντες να διαπράξουν κάθε είδους εγκλήματα. Υπάρχει ο φόνος σε άμυνα και ο φόνος εξ αμελείας και σ’ αυτήν την κατηγορία πιστεύω ότι ανήκουμε όλοι. Αλλά όταν πρόκειται για ένα εκ προμελέτης ή ιδιαίτερα ειδεχθές έγκλημα, δεν πιστεύω ότι ισχύει η καρμική ρήση που αναφέρετε. Προσωπικά, όταν γράφω ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο μοιραία διαπράττονται φόνοι, με ενδιαφέρει η ψυχολογία του εγκληματία και τα κίνητρα που τον οδήγησαν στην πράξη του. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν μου αρέσει να «σκορπάω» άσκοπα αίμα στις σελίδες, μόνο και μόνο για να τρομάξω τον αναγνώστη.

Πόσο επικίνδυνο ήταν να χάσεις την ισορροπία μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας;
Αν μέσα στο μυαλό σου είναι ξεκάθαρο πως ό,τι γράφεις αποτελεί αποκλειστικά γέννημα της φαντασίας σου, νομίζω ότι η ισορροπία δεν μπορεί να χαθεί. Βέβαια, υπάρχουν φορές που ενώ γράφω -συνήθως γράφω αργά το βράδυ και προφανώς αυτό παίζει ρόλο- μου φαίνεται ότι ακούω κάποιον περίεργο θόρυβο κάπου μέσα στο σπίτι και σηκώνομαι για να ελέγξω τι συμβαίνει. Σύντομα συνειδητοποιώ ότι τελικά δεν ήταν τίποτε και με πιάνουν τα γέλια.

Θέλετε να πείτε στους αναγνώστες μας δυο λόγια για σας; Είστε καθηγήτρια;
Σπούδασα στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών στο τμήμα Φ.Π.Ψ και για πολλά χρόνια εργάστηκα ως φιλόλογος σε φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης. Σήμερα εξακολουθώ να παραδίδω ιδιαίτερα μαθήματα, γιατί η διδασκαλία και η επαφή με τα παιδιά είναι κάτι που με γεμίζει αφάνταστα. Παράλληλα, κάνω μεταφράσεις και επιμέλειες βιβλίων. Για αρκετό καιρό αξιοποίησα και τις σπουδές μου στη δραματική σχολή, δουλεύοντας ως ηθοποιός. Η ηθοποιία είναι μεράκι, ένα μικρόβιο που δεν βγαίνει ποτέ από μέσα σου. Γι’ αυτό και κάποιες φορές συμμετέχω σε δουλειές φίλων, ενώ τον τελευταίο καιρό ασχολούμαι και με μεταγλωττίσεις τηλεοπτικών σειρών. Έκανα και σπουδές δημοσιογραφίας, όχι όμως επειδή ήθελα να γίνω δημοσιογράφος αλλά για να βελτιώσω τη γραφή μου. Γενικά μου αρέσει να ασχολούμαι με πολλά πράγματα, ακόμη και με μαστορέματα στο σπίτι. Λατρεύω τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική. Δεν μπορώ να κάθομαι. Ο άντρας μου με πειράζει, όταν παραπονιέμαι ότι νιώθω κουρασμένη. Μου λέει: «Εμ, κάθεσαι και καθόλου;» Και τότε πετάγεται ο γιος μου και συμπληρώνει: «Μπαμπά, για τη μαμά μιλάμε! Πότε κάθεται;»

Έχετε σκοπό να ασχοληθείτε και με άλλες ανεξιχνίαστες υποθέσεις; Φαίνεται να τα πηγαίνετε σε αυτό μια χαρά...
Αυτόν τον καιρό προσπαθώ να ολοκληρώσω το επόμενο βιβλίο μου, ενώ ήδη στο μυαλό μου έχω την ιστορία αυτού που θα ακολουθήσει. Οπότε, ναι, θα συνεχίσω να ασχολούμαι με ανεξιχνίαστες υποθέσεις και θα προσπαθήσω να το κάνω όσο καλύτερα γίνεται. Σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συζήτηση και για τη θερμή φιλοξενία.

Λίγα λόγια για το βιβλίο «Αθώοι Ένοχοι»
Zωή, Μαρίνα, Στάθης, Ελσα, Λενα, Bαρσάμης και το κουβάρι ξετυλίγεται. Σειρά εγκλημάτων που δεν έχουν τελειωμό, ενώ ένα άρρωστο μυαλό προσπαθεί να αποδώσει δικαιοσύνη ως άλλος δρεπανοφόρος που θεωρεί πως βρίσκεται στο απυρόβλητο, πως οι πράξεις του δικαιολογούνται απόλυτα και πως κανείς δεν μπορεί να τον κρίνει γι' αυτές. Απαιτεί την ηθική του δικαίωση, όχι γιατί κάπου βαθιά μέσα του αντιλαμβάνεται το τι πραγματικά συμβαίνει, αλλά γιατί πιστεύει ακράδαντα πως το αξίζει, καθώς οι πράξεις του συμβάλλουν στην ανύψωση του δικαίου και της κοινωνικής ηθικής, που χρειάζεται να γίνει θύμα της βίας προκειμένου να επιστρέψει στο σωστό μονοπάτι. Όμως, στην πραγματικότητα, κατά πόσο ισχύει κάτι τέτοιο; Ποιος είναι σε θέση να κρίνει ποια ζωή έχει αξία και ποια όχι; 

Ο Αστυνόμος Βαρσάμης με τη βοήθεια της Ψυχολόγου Έλσας Γληνού και της ομάδας τους έχουν αναλάβει το δύσκολο έργο να δώσουν απαντήσεις σ’ αυτό το ερώτημα και να διαλευκάνουν το μυστήριο. Ποιος είναι ο ψυχικά διαταραγμένος και τι σκοπούς έχει; Δεν αντιλαμβάνεται πως όταν θυσιάζεις οτιδήποτε για να φτάσεις στην κορυφή, μόνο να πέσεις απ' αυτήν μπορείς, με τραγικές συνέπειες;

Όσο προχωράει το βιβλίο, τόσο συμπληρώνεται η αποτρόπαια και άγρια εικόνα, το καλό και το κακό μπλέκουν ενώ στο τέλος η κάθαρση δεν είναι όσο "καθαρή" όσο θα ήθελαν κάποιοι.