Ο Κούρτσο Μαλαπάρτε είναι ένα αληθινό «σκάνδαλο» στον κόσμο των ευρωπαϊκών γραμμάτων και ταυτόχρονα διάσημη και σημαντική πένα των ημερών του (1898-1957). Μέσα σε λιγότερο από 60 χρόνια ζωής, ο γερμανοϊταλός Μαλαπάρτε πολέμησε, πήρε μέρος σε μονομαχίες, έγραψε, φυλακίστηκε, άλλαξε πολλές φορές μυαλά και πολιτικά στρατόπεδα, είδε τα βιβλία και τα άρθρα του να απαγορεύονται, μισήθηκε κι εκτιμήθηκε σε ίσες δόσεις. Έμειναν ωστόσο αναλλοίωτα ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά του: η ποιότητα του γραπτού λόγου, η εξυπνάδα, ο ευρωπαϊσμός, ο κυνισμός, ο σαρκασμός και (σχεδόν αναπόφευκτα) ο εστετισμός του.
Λεπτομερέστερα, ο Κουρτ Έριχ Σούκερτ γεννήθηκε πλουσιόπαιδο στο Πράτο της Τοσκάνης από Γερμανό πατέρα και Ιταλίδα μάνα, κατατάχτηκε στα 16 του εθελοντής σε μια ιταλική μονάδα της Λεγεώνας των Ξένων, τη «Λετζόνα Γκαριμπαλντίνα», και πολέμησε κατά της Αυστρουγγαρίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνεχίζοντας αργότερα (όταν πια η Ιταλία είχε μπει στον πόλεμο) σε κανονική μονάδα του ιταλικού στρατού. Το τέλος του πολέμου τον βρήκε άθεο και πατριώτη, αλλά εν σπέρματι ήδη φιλοευρωπαίο.
Έγινε δημοσιογράφος και κατώτερος διπλωμάτης, μπήκε στο φασιστικό κόμμα και πήρε μέρος μαζί τον Μουσολίνι και άλλους στη διαβόητη «Πορεία προς τη Ρώμη». Έφυγε από το φασιστικό κόμμα το 1932, υπέστη αρκετές πρόσκαιρες συλλήψεις και κατ’ οίκον περιορισμούς για την ανεξάρτητη σκέψη του, έγραψε βιβλία και άρθρα με το ψευδώνυμο Κούρτσο Μαλαπάρτε, έγινε διευθυντής ή και εκδότης περιοδικών ή εφημερίδων, θεωρήθηκε αυθεντία στα φιλολογικά πράγματα, έφτιαξε ένα μοντερνιστικό σπίτι στο Κάπρι (το διάσημο και από την ταινία του Γκοντάρ «Περιφρόνηση» Κάζα Μαλαπάρτε, απορρίπτοντας σε μεγάλο βαθμό τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Ανταλμπέρτο Λίμπερα, ανασχεδιάζοντας και χτίζοντάς το μαζί με συνεργείο ντόπιων οικοδόμων), θεωρούμενος τελικά μέχρι και φιλοκομμουνιστής.
Κάζα Μαλαπάρτε, το σπίτι στο Κάπρι
Το 1940, όντας πολιτικός κρατούμενος (σε λάιτ ωστόσο συνθήκες), επιστρατεύτηκε στο πλαίσιο του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, έγινε λοχαγός και τον επόμενο χρόνο πήγε πολεμικός ανταποκριτής στο Ανατολικό Μέτωπο (ο μόνος ελεύθερος δημοσιογράφος, πέραν στρατιωτικών περιορισμών, και από τις δύο πλευρές του μετώπου), στέλνοντας στην Ιταλία ανταποκρίσεις που άφησαν εποχή και ξεσήκωσαν διαμαρτυρίες από τους Γερμανούς στρατηγούς αλλά και τους φανατικούς φασίστες – ενώ τον υποστήριζε ο Τσάνο, γαμπρός του Μουσολίνι. Η διαπίστευσή του ανακλήθηκε και, αφού έκατσε άλλους έξι μήνες υπό περιορισμό, πήγε τη Φινλανδία: εκεί ήταν μεν δίπλα στο πολιορκούμενο Λένινγκραντ, οι Γερμανοί όμως δεν τον μπορούσαν να τον βλάψουν.
Μετά την πτώση του φασισμού (φθινόπωρο 1943), ο Κούρτσο Μαλαπάρτε γύρισε στην Ιταλία, φυλακίστηκε για λίγο λόγω φασιστικού παρελθόντος, δεν κατηγορήθηκε για τίποτα και τελικά συνεργάστηκε με τους Αμερικανούς. Μετά τον πόλεμο συνέχισε να γράφει και να δημοσιεύει υπέροχα βιβλία, εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, έγραψε δυο θεατρικά έργα (για τη ζωή του Προυστ και του Μαρξ, αντίστοιχα) και σκηνοθέτησε δυο ταινίες σε σενάριο δικό του (η μια πολυβραβευμένη). Πολιτικά προσέγγισε την Αριστερά (έγινε μέλος του Ιταλικού ΚΚ, παίρνοντας την κομματική του ταυτότητα από τον ίδιο τον Παλμίρο Τολιάτι) και τον καθολικισμό ταυτόχρονα, ενώ ενδιαφέρθηκε έντονα για τη μαοϊκή (κινέζικη) εκδοχή του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Πέθανε χριστιανοκομμουνιστής στη Ρώμη το 1957 από καρκίνο των πνευμόνων, έχοντας αφήσει πίσω του είκοσι περίπου βιβλία (το ένα μεταθανάτιο) και πλήθος άρθρων. Μια ζωή από τις πολύ σπάνιες στ΄ αλήθεια, ανήσυχη και άκρως δημιουργική, από έναν άνθρωπο που δόθηκε στα πάθη τους.
Στα ελληνικά βιβλιοπωλεία υπάρχουν αυτή τη στιγμή τέσσερα από τα σημαντικά βιβλία του Μαλαπάρτε. Με τη σειρά που είχαν κυκλοφορήσει...
«Η τεχνική του πραξικοπήματος - Η βίαιη κατάληψη της εξουσίας» Μετάφραση και υποσημειώσεις Αθανάσιος Παππάς, Εισαγωγή ιταλικής έκδοσης, Πρόλογος ιταλικής έκδοσης από το συγγραφέα, Επίμετρο Μιχάλης Κατσίγερας («Ο Μαλαπάρτε και η Ελλάδα»), Αλφαβητικό ευρετήριο Προσώπων Παναγιώτης Τσαμούρας. Ιωλκός, Αθήνα 2009
Το βιβλίο πρωτοβγήκε μεταφρασμένο στη Γαλλία το 1931, ενώ στα ιταλικά βγήκε μόλις το 1948. Πρόκειται για ιστορία και ταυτόχρονα πολιτική, όπου αναλύονται αναδρομικά πραξικοπήματα των μπολσεβίκων τον Οκτώβρη του 1917 (με πολλές αναφορές σε Λένιν, Τρότσκι, Στάλιν), του Μουσολίνι, η 18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη κ.λπ., ενώ πολλές σκέψεις αφιερώνονται στο Χίτλερ, που ακόμα δεν είχε πάρει την εξουσία. Το βιβλίο υπέστη ποικίλες απαγορεύσεις και καταδίκες σε ποικίλες χώρες.
«Οι πηγές του Βόλγα - Γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, Πολιορκία του Λένινγκραντ 1941-1942» Μετάφραση και υποσημειώσεις Αθανάσιος Παππάς, Πρόλογος του συγγραφέα, Αλφαβητικό ευρετήριο προσώπων Ζωή Ιωακειμίδου, Φωτογραφίες εκτός κειμένου. Ιωλκός, Αθήνα 2008
Το βιβλίο είχε αρχικό τίτλο «Πόλεμος και απεργία», τον οποίο η φασιστική λογοκρισία απαγόρευσε. Άλλαξε τίτλο, τυπώθηκε τον Φεβρουάριο του 1943, η έκδοση καταστράφηκε από συμμαχικό βομβαρδισμό, ξανατυπώθηκε τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, μα σχεδόν αμέσως κατασχέθηκε και πολτοποιήθηκε από τους Γερμανούς, κυκλοφόρησε μεταφρασμένο στη Γαλλία το 1948 και βγήκε τελικά στα ιταλικά μόλις το 1951. Περιέχονται οι εμπειρίες του από το Ανατολικό Μέτωπο, στην Ουκρανία, τη Δυτική Ρωσία και ειδικά την πολιορκία του Λένινγκραντ, καθώς και οι σκέψεις του κατά την αναγκαστική υπερορία στη Φινλανδία. Κεντρική έννοια: η «εργατική ηθική», κινητήρια δύναμη στην αντοχή των σοβιετικών. (Το έχω και σε εξαντλημένη σήμερα έκδοση τσέπης «Φλίπερ» από τη δεκαετία του ’70, με τίτλο «Οι ρίζες του Βόλγα»).
«Καπούτ» Μετάφραση και υποσημειώσεις Παναγιώτης Σκόνδρας, εξαιρετικός Πρόλογος Αναστάσης Βιστωνίτης [συν Πρόλογος του συγγραφέα συν έξι αυτοβιογραφικά τεκμήρια. Χωρίς Περιεχόμενα]. Μεταίχμιο, Αθήνα 2017
Είναι ένα μυθιστόρημα με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία και αφηγητή τον ίδιο το συγγραφέα. Θέμα του βιβλίου, που θεωρείται το αριστούργημά του, είναι τα πολλά που είδε, έζησε και σκέφτηκε ο Μαλαπάρτε στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Πρωταγωνίστρια κατά κάποιο τρόπο είναι η ίδια η Ευρώπη, που ακόμα καταστρεφόταν τότε (το βιβλίο βγήκε το 1945, χρονιά που τέλειωσε ο πόλεμος). Ωστόσο –μέσα από σκληρές, νατουραλιστικού τύπου περιγραφές, διανθισμένες με κριτικές σκέψεις και ενίοτε σουρεαλιστικά στοιχεία, μέσα από πολύγλωσσες συζητήσεις με προσωπικότητες της εποχής ή και απλούς ανθρώπους– αναδύεται μια ελπίδα ελευθερίας για το ευρωπαϊκό μέλλον.
«Το δέρμα» Μετάφραση και Επισημειώσεις Παναγιώτης Σκόνδρας, συν πέντε αυτοβιογραφικά τεκμήρια. Μεταίχμιο, Αθήνα 2017
Ακόμα ένα μυθιστόρημα με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία και πρωτοπρόσωπη αφήγηση από το συγγραφέα σα μυθιστορηματικό χαρακτήρα με το αληθινό του όνομα. Επίκεντρό του είναι η Νάπολη, την οποία έχει μόλις απελευθερώσει ο αμερικάνικος στρατός. Υπάρχει εντονότατη αναφορά στους νεκρούς και πλήθος επιγραμματικές, αξιομνημόνευτες φράσεις. Το βιβλίο, που περιλήφτηκε από την καθολική εκκλησία σε «Κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων», γυρίστηκε το 1981 ταινία από τη σπουδαία Ιταλίδα σκηνοθέτιδα Λιλιάνα Καβάνι, με πρωταγωνιστές το Μαρτσέλο Μαστρογιάνι στο ρόλο του συγγραφέα, τον Κένεθ Μάρσαλ (Τζίμι Ρεν), την Κλαούντια Καρντινάλε (Κονσουέλο Καράτσολο), τον Μπαρτ Λάνκαστερ (στρατηγός Μαρκ Κλαρκ) κ.λπ.
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
«Προσπάθησα να γράψω ένα ποίημα που δεν παραιτείται, δεν παραδίδεται, δεν σηκώνει αμαχητί τα χέρια ψηλά, δεν το βάζει στα πόδια μπροστά στην αγριάδα και τη σκληρότητα της ζωής και της εποχής»
Το βιβλίο του, με τον τίτλο «Στον ίδιο δρόμο», είναι από κάθε άποψη ένα γοητευτικό ανάγνωσμα. Τόσο γιατί αφηγείται μια γοητευτική ζωή, όσο και γιατί είναι γοητευτική η γραφή του.
Ο τόμος αριθμεί τον εικοστό τρίτο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων», μιας εκδοτικής πρωτοβουλίας η οποία αποτελεί μακρά πολιτιστική συνεισφορά στο πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της Ελλάδας.
13°
