Το Homo Deus του Yuval Noah Harari είναι ένα βιβλίο για το μέλλον!

Μέλλον είναι τώρα! Που συμβαίνει, επειδή συμβαίνει κι εξελίσσεται με μια απίστευτη ταχύτητα, καθώς οι αλγόριθμοι και τα επιτεύγματα της 4ης τεχνολογικής επανάστασης καθημερινά καταρρίπτουν απανωτά το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Για να αντιληφθείς το Homo Deus του Yuval Noah Harari, πρέπει να σκεφτείς όπως σκέφτεται. Ήτοι η τεχνολογία κάνει τη διαφορά, οι άνθρωποι συγχωνεύονται ολοένα και περισσότερο με τις μηχανές, και το πρόβλημα σε λίγο καιρό δεν θα είναι το Ισλαμικό Kράτος, μιας και εξ ορισμού οτιδήποτε παραπέμπει σε νεατερντάλια σκέψη και πρακτική είναι προορισμένο να εξαφανιστεί! Το πρόβλημα, που δεν θα είναι πρόβλημα, θα επιλυθεί με εύστοχες γονιδιακές προβλέψεις- επιδιορθώσεις απέναντι σε κάθε «ασθένεια»: από το πάγκρεας έως την κατάθλιψη και από το μίσος, φυλετικό, πολιτικό ή θρησκευτικό, όλα μπορούν να ρυθμίζονται και να εξαφανίζονται επιτυχώς.

Όπως και όλα τα δεινά μα και ό,τι απέμεινε από τη μετεξέλιξη του Νεάτερνταλ σε Σάπιενς, μιας και ο Homo Deus, ο άνθρωπος- μηχανή, είπαμε, είναι ήδη εδώ. Και μπορεί να ισοσταθμίσει προς όφελός του τα πάντα. Η νέα πραγματικότητα κι ο ορίζοντάς της, όπως τον καθορίζει πλέον ως όριο η 4η τεχνολογική επανάσταση. Γιατί πλέον όσο αποκωδικοποιούμε τη δομή του εγκεφάλου, όσο η βιοτεχνολογία και η τεχνική νοημοσύνη μέσω ακόμα και του κινητού μας τηλεφώνου μπορούν να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις για λογαριασμό μας από ό,τι οι κάθε είδους δικτάτορες ή αλλόφρονες θρησκείες, ο Homo Deus είναι προορισμένος να ενώσει και να ενωθεί.

Ναι, το βιβλίο του Yuval Noah Harari αυτόν έχει για πρωταγωνιστή. Και προς θεού, δεν είναι έργο επιστημονικής φαντασίας, οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να πολεμήσουν τις μηχανές, η ελευθερία και η ατομικότητα, σε συνδυασμό με την επιστήμη των υπολογιστών, μπορούν και καταφέρνουν να μας οδηγήσουν σε νέα πεδία ευτυχίας. Επιμήκυνση της ζωής, βελτίωση των γηρατειών, και μια υπέροχη εκδιήγηση περί του τι μπορεί να συμβεί τώρα, όπου παλιοί μύθοι και θέσφατα παράγουν τη νέα ολιστική θεωρία αλλά και πρακτική του Νταταϊσμού ( Big Data).

Η νέα ατζέντα του ανθρώπινου είδους, το δικαίωμα στην ευτυχία και ένα συναρπαστικό αφήγημα για τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που δημιουργεί η Σίλικον Βάλεϊ, καθώς ηγείται της τεχνολογικής εξέλιξης. Αυτό θα διαβάσετε. Και το κάνει τόσο ευεξήγητα ο Harari. Χωρίς ίχνος νοηματικών ή λεκτικών ακροβασιών. Χωρίς υπερβολή ή υπερβάσεις και υπερενθουσιώδεις «αναλύσεις» α λα επιστημονική φαντασία. Όχι. Ο καθηγητής με ειδίκευση στην Παγκόσμια Ιστορία του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, μπορεί και να αναλύει τα νέα δεδομένα, συνθέτοντας ένα βιβλίο που διαβάζεται κατά το μισό του ως ένα μεγάλο «ναι, προφανώς αυτό», αλλά και την ίδια στιγμή και ως ένα «ναι, μα είμαστε σίγουροι πως αυτό μπορεί να συμβεί στην ιδανική του μορφή κι όχι μια διεστραμμένη κατάληξη σε εφιάλτη;»

Παραθέτουμε μερικά αποσπάσματα, ώστε να μπείτε στο κλίμα. Να αντιληφθείτε τη σκέψη του, αλλά και να εισχωρήσετε στα νέα πεδία που, ναι, συμβαίνουν ήδη μπροστά μας. Ασχέτως εάν στην Ελλάδα συζητούμε ακόμα για τα ράντζα στα νοσοκομεία, κι όχι για τα αυτονόητα που επιβάλλει πλέον ως δεδομένο η νέα πραγματικότητα της Σίλικον Βάλεϊ: δεν έχεις ανάγκη από νοσοκομείο, αλλά από πρόβλεψη, έγκαιρη διάγνωση και ρύθμιση των αλγοριθμικών σου δεδομένων!

Είναι ο Μπετόβεν καλύτερος από τον Τσακ Μπέρι;

Για να βεβαιωθούμε ότι καταλάβαμε τις διαφορές ανάμεσα στους τρεις κλάδους του ανθρωπισμού, ας συγκρίνουμε μερικές ανθρώπινες εμπειρίες:

Εμπειρία αρ. 1: Ένας καθηγητής μουσικολογίας κάθεται στην Όπερα της Βιέννης και ακούει την εισαγωγή της Πέμπτης Συμφωνίας του Μπετόβεν. «Πα πα παΠΑΜ!» Καθώς τα ηχητικά κύματα χτυπούν τα τύμπανα των αυτιών του, σήματα ταξιδεύουν από το ακουστικό νεύρο στον εγκέφαλο και τα επινεφρίδιά του πλημμυρίζουν το αίμα του με αδρεναλίνη. Η καρδιά του χτυπάει πιο γρήγορα, ο σβέρκος του ανατριχιάζει κι ένα ρίγος διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του. «ΠαπαπαΠΑΜ!»

Εμπειρία αρ. 2: Είμαστε στο 1965. Μια ανοιχτή Μάστανγκ κατεβαίνει γκαζωμένη την Πασίφικ Κόουστ Χάιγουεϊ, πηγαίνοντας από το Σαν Φρανσίσκο στο Λος Άντζελες. Ο αρρενωπός νεαρός που κάθεται στο τιμόνι βάζει Τσακ Μπέρι με τέρμα την ένταση: «Go! Go Johnny go!» Καθώς τα ηχητικά κύματα χτυπούν τα τύμπανα των αυτιών του, σήματα ταξιδεύουν από το ακουστικόνεύρο στον εγκέφαλο και τα επινεφρίδιά του πλημμυρίζουν το αίμα του με αδρεναλίνη. Η καρδιά του χτυπάει πιο γρήγορα, ο σβέρκος του ανατριχιάζει κι ένα ρίγος διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του. «Go! Go Johnny go gogo!»

Εμπειρία αρ.3: Βαθιά στη Ζούγκλα του Κονγκό, ένας πυγμαίος κυνηγός στέκεται καθηλωμένος. Από το κοντινό χωριό ακούει μια χορωδία κοριτσιών που τραγουδάει το τραγούδι της μύησης. «Γιε, ο, ο. Γιε, ο, ε». Καθώς τα ηχητικά κύματα χτυπούν τα τύμπανα των αυτιών του, σήματα ταξιδεύουν από το ακουστικό νεύρο στον εγκέφαλο και τα επινεφρίδιά του πλημμυρίζουν το αίμα τουμε αδρεναλίνη. Η καρδιά του χτυπάει πιο γρήγορα, ο σβέρκος του ανατριχιάζει κι ένα ρίγος διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του. «Γιε, ο, ο. Γιε, ο,ε».

Εμπειρία αρ. 4: Είναι μια νύχτα με πανσέληνο κάπου στα Βραχώδη Όρη του Καναδά. Ένας λύκος στέκεται στην κορυφή ενός λόφου κι αφουγκράζεται το αλύχτισμα μιας θηλυκιάς σε οίστρο. «Αούουουου! Αούουουου!» Καθώς τα ηχητικά κύματα χτυπούν τα τύμπανα των αυτιών του, σήματα ταξιδεύουν από το ακουστικό νεύρο στον εγκέφαλο και τα επινεφρίδιά του πλημμυρίζουν το αίμα του με αδρεναλίνη. Η καρδιά του χτυπάει πιο γρήγορα, ο σβέρκος του ανατριχιάζει κι ένα ρίγος διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του. «Αούουουου!Αούουουου!»

Ποια από τις εμπειρίες αυτές έχει περισσότερη αξία;

Οι φιλελεύθεροι θα έλεγαν ότι οι εμπειρίες του καθηγητή μουσικολογίας, του νεαρού οδηγού και του κονγκολέζου κυνηγού είναι εξίσου πολύτιμες και πρέπει να εκτιμώνται το ίδιο. Κάθε ανθρώπινη εμπειρία συνεισφέρει κάτι μοναδικό και εμπλουτίζει τον κόσμο με καινούργιο νόημα. Σε κάποιους αρέσει η κλασική μουσική, σε άλλους το ροκ εν ρολ και σε άλλους οι παραδοσιακοί αφρικανικοί ύμνοι. Οι σπουδαστές μουσικής πρέπει να εκτίθενται στα περισσότερα δυνατά είδη και στο τέλος όλοι μπορούν να πάνε στο ηλεκτρονικό κατάστημα Αϊτιούνς, να βάλουν τον κωδικό της πιστωτικής τους κάρτας και να αγοράσουν ό,τι τουςαρέσει. Η ομορφιά βρίσκεται στα αυτιά του ακροατή κι ο πελάτης έχει πάντα δίκιο. Ο λύκος, όμως, δεν είναι άνθρωπος και γι’ αυτό η εμπειρία του αξίζει πολύ λιγότερο. Γι’ αυτό η ζωή ενός λύκου αξίζει λιγότερο από τη ζωή ενός ανθρώπου και είναι απολύτως δικαιολογημένο να σκοτώσει κανείς ένα λύκο για να σώσει έναν άνθρωπο. Και, στο κάτω κάτω, οι λύκοι δεν ψηφίζουν σε διαγωνισμούς ομορφιάς ούτε έχουν πιστωτικέςκάρτες.

Αυτή η φιλελεύθερη προσέγγιση γίνεται φανερή, για παράδειγμα, στον χρυσό δίσκο του Βόγιατζερ. Το 1977, οι Αμερικανοί εκτόξευσαν τη μη επανδρωμένη διαστημοσυσκευή Βόγιατζερ 1 προς το εξώτερο διάστημα. Πέρα από τον τελευταίας τεχνολογίας επιστημονικό εξοπλισμό, η ΝΑΣΑ έβαλε στο σκάφος έναν χρυσό δίσκο, με σκοπό να συστήσει τον πλανήτη Γη σε τυχόν νοήμονα εξωγήινα όντα που μπορεί να συναντήσουν τοσκάφος.

Ο δίσκος περιείχε πλήθος από επιστημονικές και πολιτισμικές πληροφορίες για τη Γη και τους κατοίκους της· ορισμένες εικόνες και φωνές· και αρκετές δεκάδες κομμάτια μουσικής από όλο τον κόσμο, τα οποία έχουν σκοπό να αποτελέσουν ένα δείγμα των γήινων καλλιτεχνικών επιτευγμάτων. Στο δείγμα αυτό αναμειγνύονται με τυχαία σειρά κομμάτια κλασικής μουσικής, ανάμεσά τουςκαι το άνοιγμα της Πέμπτης Συμφωνίας του Μπετόβεν· σύγχρονη δημοφιλής μουσική, συμπεριλαμβανομένου του Τζόνι Μπι Γκουντ του Τσακ Μπέρι· και παραδοσιακή μουσική από όλο τον κόσμο, μέσα στην οποία και ένα τραγούδι μύησης των πυγμαίων κοριτσιών του Κονγκό. Μολονότι ο δίσκος περιλαμβάνει και ορισμένα αλυχτίσματα κυνιδών, δεν βρίσκονται στο μουσικό δείγμα, αλλά έχουν υποβιβαστεί σε άλλο τμήμα, που περιλαμβάνει επίσης ήχους ανέμου, βροχήςκαι κυμάτων. Το μήνυμα προς τους πιθανούς ακροατές στο Άλφα του Κενταύρου είναι ότι ο Μπετόβεν, ο Τσακ Μπέρι και το τραγούδι μύησης των πυγμαίωνείναι ίσης αξίας, ενώ τα αλυχτίσματα των λύκων ανήκουν σε διαφορετικήκατηγορία.

Οι σοσιαλιστές θα συμφωνούσαν μάλλον με τους φιλελεύθερους ότι η εμπειρία του λύκου είναι μικρής αξίας. Αλλά η στάση τους απέναντι στις τρεις ανθρώπινες εμπειρίες θα ήταν εντελώς διαφορετική. Ένας πραγματικά πιστός σοσιαλιστής θα εξηγούσε ότι η πραγματική αξία της μουσικής δεν εξαρτάται από τις εμπειρίες του ατομικού ακροατή, αλλά από τον αντίκτυπο που έχει στις εμπειρίες άλλων ανθρώπων και ολόκληρης της κοινωνίας. Όπως έλεγε ο Μάο: «Δενυπάρχει τέχνη για την τέχνη, τέχνη που βρίσκεται υπεράνω των τάξεων, τέχνη διαχωρισμένη ή ανεξάρτητη από τηνπολιτική».

Έτσι, όταν θα αξιολογούσαν τις μουσικές εμπειρίες, οι σοσιαλιστές θα εστίαζαν στο γεγονός, για παράδειγμα, ότι ο Μπετόβεν έγραψε την Πέμπτη Συμφωνία για ένα κοινό λευκών Ευρωπαίων της ανώτερης τάξης, ακριβώς όταν η Ευρώπη ετοιμαζόταν να ξεκινήσει την κατάκτηση της Αφρικής. Η συμφωνία τουαντανακλούσε τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, τα οποία εξυμνούσαν τους λευκούς άντρες της ανώτερης τάξης και δικαιολογούσαν την κατάκτηση της Αφρικής ως «χρέος του λευκούανθρώπου».

Το ροκ εν ρολ –θα έλεγαν οι σοσιαλιστές– ξεκίνησε από τους κατατρεγμένους αφροαμερικανούς μουσικούς, που έπαιρναν την έμπνευσή τους από είδη όπως τα μπλουζ, η τζαζ και τα γκόσπελ. Ωστόσο, στις δεκαετίες του 1950 και 1960, το σφετερίστηκε η κυρίαρχη λευκή Αμερική και το έθεσε στην υπηρεσία του καταναλωτισμού, του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας της κόκα κόλα. Το ροκ εν ρολ εμπορευματοποιήθηκε και το ιδιοποιήθηκαν οι λευκοί έφηβοι μέσα στη μικροαστική φαντασίωση της εξέγερσής τους. Ο ίδιος ο Τσακ Μπέρι υποκλίθηκε στις προσταγές του καπιταλιστικού οδοστρωτήρα. Ενώαρχικά τραγουδούσε για «ένα έγχρωμο αγόρι που λεγόταν Τζόνι Μπι Γκουντ», μετά από πιέσεις από τους ιδιοκτησίας λευκών ραδιοσταθμούς, οΜπέρι άλλαξε τους στίχους και τους έκανε «ένα χωριατόπαιδο που λεγόταν Τζόνι Μπι Γκουντ». Όσο για τη χορωδία των κονγκολέζων πυγμαίων κοριτσιών – το τραγούδι της μύησής τους ανήκει σε μια πατριαρχική δομή εξουσίας που κάνει πλύση εγκεφάλου τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες για να συμμορφώνονται σε μιακαταπιεστική έμφυλη τάξη. Κι αν η ηχογράφηση ενός τέτοιου τραγουδιού μύησης έφτανε ποτέ στην παγκόσμια αγορά, σίγουρα το αποτέλεσμα θα ήταν ναενισχυθούν οι δυτικές αποικιοκρατικές φαντασιώσεις γενικά για την Αφρική καιειδικότερα για τις Αφρικανές.

Ποια μουσική είναι, λοιπόν, η καλύτερη; Η Πέμπτη του Μπετόβεν, το Τζόνι Μπι Γκουντ ή το τραγούδι μύησης των πυγμαίων; Πρέπει η κυβέρνηση να δώσει χρήματα για να χτιστούν όπερες, κέντρα ροκ εν ρολ ή εκθέσεις για την αφρικανική κληρονομιά; Και τι πρέπει να διδάσκονται οι σπουδαστές μουσικής στα σχολεία και τα πανεπιστήμια; Ε, μη ρωτάτε εμένα. Ρωτήστε τον πολιτιστικό κομισάριο του κόμματος.

Ενώ οι φιλελεύθεροι ακροπατούν γύρω από το ναρκοπέδιο τωνπολιτιστικών συγκρίσεων, με το φόβο μην κάνουν κάποιο μη πολιτικά ορθό βήμα, κι ενώ οι σοσιαλιστές αφήνουν το κόμμα να βρει τον σωστό δρόμο που θα τους βγάλει από το ναρκοπέδιο, οι εξελικτικοί ανθρωπιστές ορμάνε με χαρά μέσα του, ενεργοποιώντας όλες τις νάρκες και προκαλώντας μακελειό. Θα μπορούσαν να αρχίσουν λέγοντας ότι τόσο οι φιλελεύθεροι όσο και οι σοσιαλιστές βάζουν το όριο στα άλλα ζώα και δεν έχουν πρόβλημα να παραδεχτούν ότι οι άνθρωποι είναι ανώτεροι από τους λύκους και, συνεπώς, η ανθρώπινη μουσική είναι ανώτερη από τα αλυχτίσματα. Ωστόσο, η ίδια η ανθρωπότητα δεν εξαιρείται από τις δυνάμειςτης εξέλιξης. Όπως ακριβώς οι άνθρωποι είναι ανώτεροι από τους λύκους, έτσι και κάποιοι ανθρώπινοι πολιτισμοί είναι πιο προηγμένοι από άλλους. Υπάρχει μια αναμφισβήτητη ιεραρχία των ανθρώπινων εμπειριών και δεν πρέπει να κρατάμε απολογητική στάση για αυτή. Το Ταζ Μαχάλ είναι πιο όμορφο από μια αχυρένια καλύβα· ο Δαβίδ του Μικελάντζελο είναι ανώτερος από το πήλινο κουκλάκι που έφτιαξε η πεντάχρονη ανιψιά μου· και ο Μπετόβεν συνέθετε πολύ καλύτερη μουσική από τον Τσακ Μπέρι και τις κονγκολέζες πυγμαίες. Ορίστε, το είπαμε!

Σύμφωνα με τους εξελικτικούς ανθρωπιστές, όποιος υποστηρίζει ότι όλες οι ανθρώπινες εμπειρίες έχουν την ίδια αξία είναι είτε ηλίθιος είτε δειλός. Αυτή η χυδαιότητα και η ατολμία δεν μπορεί να οδηγήσουν παρά στον εκφυλισμό και την εξαφάνιση της ανθρωπότητας, καθώς η ανθρώπινη πρόοδος εμποδίζεται στο όνομα του πολιτιστικού σχετικισμού και της κοινωνικής ισότητας. Αν οι φιλελεύθεροι και οι σοσιαλιστές ζούσαν στη Λίθινη Εποχή, μάλλον δεν θα είχαν θεωρήσει ότι οι τοιχογραφίες του Λασκό και της Αλταμίρα αξίζουν ιδιαίτερα και θα επέμεναν ότι δεν είναι με κανέναν τρόπο ανώτερες από τις μουντζούρες των Νεάντερταλ.

Η Γκουγκλ μπορεί να σε σώσει από τη γρίπη

Ο πρώτος πρωταγωνιστικός ρόλος της Αντζελίνα Τζολί ήταν στην ταινία επιστημονικής φαντασίας Σάιμποργκ 2. Υποδυόταν την Καζέλα Ριζ, ένα σάιμποργκ που είχε κατασκευαστεί το 2074 από την εταιρία Πίνγουιλ Ρομπότικς για να κάνει βιομηχανική κατασκοπεία και δολοφονίες. Η Καζέλα είναι προγραμματισμένη να έχει ανθρώπινα αισθήματα για να μπορεί να ενσωματώνεται καλύτερα σε ομάδες ανθρώπων ενώ εκτελεί τις αποστολές της. Όταν η Καζέλα ανακαλύπτει ότι η Πίνγουιλ Ρομπότικς δεν την ελέγχει απλώς, αλλά σκοπεύει και να τερματίσει τη λειτουργία της, το σκάει και πολεμάει για τη ζωή και την ελευθερία της. Το Σάιμποργκ 2 είναι μια φιλελεύθερη φαντασίωση του ατόμου που αγωνίζεται για την ελευθερία και την ιδιωτικότητά του απέναντι στα πλοκάμια των διεθνώνεταιριών.

Στην πραγματική ζωή, η Τζολί προτίμησε να θυσιάσει την ιδιωτικότητα και την αυτονομία της για χάρη της υγείας. Μια παρόμοια επιθυμία να βελτιώσουμε την ανθρώπινη υγεία μπορεί να κάνει τους περισσότερους από εμάς να καταργήσουμε οικειοθελώς τα φράγματα που προστατεύουν την ιδιωτική μας ζωή και να επιτρέψουμε στις κρατικές γραφειοκρατίες και τις πολυεθνικές εταιρίες να αποκτήσουν πρόσβαση στις βαθύτερες πτυχές της. Για παράδειγμα, το να αφήσουμε τη Γκουγκλ να διαβάζει τα ιμέιλ μας και να παρακολουθεί τις δραστηριότητές μας μπορεί να επιτρέψει στην Γκουγκλ να μας προειδοποιεί για εξελισσόμενες επιδημίες πριν ακόμα τις προσέξουν οι παραδοσιακές υπηρεσίες υγείας.

Πώς γνωρίζει το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου ότι έχει ξεσπάσει επιδημία γρίπης στο Λονδίνο; Αναλύοντας τις αναφορές χιλιάδων γιατρών από εκατοντάδες κλινικές. Και πώς αποκτούν τις πληροφορίες τους αυτοί οι γιατροί; Λοιπόν, αν η Μαίρη ξυπνήσει ένα πρωί κι αισθάνεται κάπως άσχημα, δεν τρέχει αμέσως στο γιατρό. Περιμένει μερικές ώρες ή ίσως και μια ή δυο μέρες, ελπίζοντας ότι μερικά φλιτζάνια τσάι με μέλι θα είναι αρκετά. Όταν η κατάσταση δεν βελτιώνεται, κλείνει ραντεβού με το γιατρό, πηγαίνει στην κλινική και περιγράφει τα συμπτώματά της. Ο γιατρός βάζει τα δεδομένα σε έναν υπολογιστή και, αν όλα πάνε καλά, κάποιος στα κεντρικά του ΕΣΥ θα αναλύσει αυτά τα δεδομένα μαζί με τις αναφορές που εισρέουν από χιλιάδες άλλους γιατρούς και θα συμπεράνει ότι βρίσκεται σε εξέλιξη επιδημία γρίπης. Όλα αυτά παίρνουν χρόνο.

Η Γκουγκλ θα μπορούσε να το κάνει σε μερικά λεπτά. Αρκεί απλώς να παρακολουθεί τις λέξεις που γράφουν οι Λονδρέζοι στα ιμέιλ τους και στη μηχανή αναζήτησης της Γκουγκλ και να τις διασταυρώνει με μια βάση δεδομένων με συμπτώματα ασθενειών. Ας υποθέσουμε ότι σε μια κανονική μέρα οι λέξεις «πονοκέφαλος», «πυρετός», «ναυτία» και «φτάρνισμα» εμφανίζονται 100.000 φορές στα μηνύματα και τις αναζητήσεις στο Λονδίνο. Αν σήμερα ο αλγόριθμος της Γκουγκλ παρατηρήσει ότι εμφανίζονται 300.000 φορές, μπίνγκο! Έχουμε επιδημία γρίπης. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε μέχρι να πάει η Μαίρη στο γιατρό της. Το πρώτο πρωί που ξύπνησε κι αισθανόταν άσχημα, πριν πάει στη δουλειά έστειλε ένα ιμέιλ σε μια συνάδελφο γράφοντας «Έχω πονοκέφαλο, αλλά θα έρθω». Αυτό αρκεί για τη Γκουγκλ.

Ωστόσο, για να μπορεί η Γκουγκλ να κάνει τα μαγικά της, η Μαίρη πρέπει να την αφήσει να διαβάζει τα μηνύματά της, αλλά και να κοινοποιεί τις πληροφορίες στις υγειονομικές Αρχές. Αν η Αντζελίνα Τζολί ήταν διατεθειμένη να θυσιάσει την ιδιωτικότητά της για να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο σχετικά με τον καρκίνο του στήθους, γιατί να μην κάνει κι η Μαίρη μια αντίστοιχη θυσία για να αποτρέπονται οι επιδημίες;

Δεν πρόκειται για θεωρητική ιδέα. Το 2008, η Γκουγκλ δημιούργησε πράγματι το Γκουγκλ Φλου Τρεντς, το οποίο εντοπίζει ξεσπάσματα γρίπης παρακολουθώντας τις αναζητήσεις Γκουγκλ. Η υπηρεσία βρίσκεται ακόμα υπό εξέλιξη, αλλά λόγω περιορισμών που αφορούν την ιδιωτικότητα μπορεί να παρατηρεί μόνο λέξεις σε αναζητήσεις και υποτίθεται ότι δεν διαβάζει την ηλεκτρονική αλληλογραφία. Είναι όμως ήδη σε θέση να σημάνει συναγερμό για γρίπη δέκα μέρες πριν από τις παραδοσιακές υπηρεσίες υγείας.

Το Γκουγκλ Μπέισλαϊν Στάντι είναι ένα ακόμα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα. Η Γκουγκλ σκοπεύει να κατασκευάσει μια γιγάντια βάση δεδομένων για την ανθρώπινη υγεία, και να δημιουργήσει το προφίλ της «τέλειας υγείας». Ο εντοπισμός ακόμα και των μικρότερων παρεκκλίσεων από τη βάση θα επιτρέψει να ειδοποιούνται οι άνθρωποι για εκκολαπτόμενα προβλήματα υγείας, όπως ο καρκίνος, όταν είναι ακόμα νωρίς. Το Μπέισλαϊν Στάντι πηγαίνει μαζί με μια ολόκληρη σειρά προϊόντων που ονομάζεται Γκουγκλ Φιτ, τα οποία θα μπορούν να ενσωματώνονται σε αντικείμενα ένδυσης, όπως ρούχα, βραχιόλια, παπούτσια και γυαλιά. Η ιδέα είναι ότι τα προϊόντα αυτά θα συλλέγουν μια ατέρμονη ροή βιομετρικών δεδομένων με τα οποία θα τροφοδοτείται το Μπέισλαϊν Στάντι.

Γιατί έπεσε ο Σοσιαλισμός ή και γιατί ο Φιλελευθερισμός πάντα θα κερδίζει, εκτός αν αυτοκτονήσει από μόνος του

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς και ο κρατικά ελεγχόμενος κομμουνισμός δεν είναι ανταγωνιστικές ιδεολογίες, ηθικάπιστεύω ή πολιτικοί θεσμοί. Είναι στην ουσία τους ανταγωνιστικά συστήματα επεξεργασίας δεδομένων. Ο καπιταλισμός χρησιμοποιεί κατανεμημένη επεξεργασία, ενώ ο κομμουνισμός βασίζεται στη συγκεντρωτική επεξεργασία. Ο καπιταλισμός επεξεργάζεται δεδομένα συνδέοντας απευθείας μεταξύ τους όλους τους παραγωγούς και τους καταναλωτές και επιτρέποντάς τους να ανταλλάσσουν πληροφορίες ελεύθερα και να παίρνουν αποφάσεις ανεξάρτητα. Πώς καθορίζεις την τιμή του ψωμιού στην ελεύθερη αγορά; Κάθε φούρνος μπορεί να παράγει όσο ψωμί θέλει και να το πουλάει σε όποια τιμή θέλει. Οι πελάτες είναι εξίσου ελεύθεροι να αγοράσουν όσο ψωμί τούς επιτρέπει η τσέπη τους ή να προτιμήσουν κάποιον ανταγωνιστή. Δεν είναι παράνομο να χρεώνεις 1.000 ευρώ τη φρατζόλα, αλλά κανείς δεν πρόκειται να την αγοράσει.

Σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, αν οι επενδυτές προβλέπουν αύξηση της ζήτησης για ψωμί, θα αγοράσουν μετοχές εταιριών βιοτεχνολογίας πουσχεδιάζουν γενετικά πιο γόνιμα είδη σιταριού. Η εισροή κεφαλαίου θα επιτρέψει στις εταιρίες να επιταχύνουν την έρευνα, παρέχοντας έτσι περισσότερο σιτάρι πιο γρήγορα και αποφεύγοντας τις ελλείψεις στο ψωμί. Ακόμα κι αν κάποιος γίγαντας της βιοτεχνολογίας υιοθετήσει μια λανθασμένη θεωρία και φτάσει σε αδιέξοδο, οι πιο επιτυχημένοι ανταγωνιστές του θα φτάσουν μάλλον στην πολυπόθητη καινοτομία. Έτσι, ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς κατανέμει το έργο της ανάλυσης δεδομένων και της λήψης αποφάσεων σε πολλούς, ανεξάρτητους αλλά αλληλοσυνδεόμενους επεξεργαστές. Όπως έχει εξηγήσει ο αυστριακός γκουρού των οικονομικών Φρίντριχ Χάγιεκ: «Σε ένα σύστημα όπου η γνώση των σχετικών στοιχείων κατανέμεται σε πολλούς ανθρώπους, οι τιμές έχουν τη λειτουργία να συντονίζουν τις μεμονωμένες ενέργειες διαφορετικών ανθρώπων».

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το χρηματιστήριο είναι το πιο γρήγορο και το πιο αποτελεσματικό σύστημα επεξεργασίας δεδομένων που έχει δημιουργήσει ώς τώρα η ανθρωπότητα. Μπορούν όλοι να συμμετάσχουν σ’ αυτό, αν όχι άμεσα, τότε μέσω της τράπεζας ή του συνταξιοδοτικού τους ταμείου. Το χρηματιστήριο διοικεί την παγκόσμια οικονομία και λαμβάνει υπόψη καθετί που συμβαίνει στον πλανήτη–ακόμα και έξω απ’ αυτόν. Οι τιμές επηρεάζονται από επιτυχημένα επιστημονικά πειράματα, από πολιτικά σκάνδαλα στην Ιαπωνία, από εκρήξεις ηφαιστείων στην Ισλανδία, ακόμα κι από κάποια ασυνήθιστη δραστηριότητα στην επιφάνεια του ήλιου. Για να λειτουργεί το σύστημα ομαλά, πρέπει να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή ροή πληροφορίας με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία.Όταν εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πληροφορίες, καθορίζουν με τη μεγαλύτερη ακρίβεια την τιμή του πετρελαίου, τις μετοχές της Χιουντάι και των ελβετικών ομολόγων, μέσα από την αγορά καιτηνπώλησή τους. Έχει υπολογιστεί ότι το χρηματιστήριο χρειάζεται περίπου δεκαπέντε λεπτά συναλλαγών για να προσδιορίσει την επίδραση ενός τίτλου των Νιου Γιορκ Τάιμς στην τιμή των περισσότερων μετοχών.

Η μέριμνα για την επεξεργασία δεδομένων εξηγεί επίσης γιατί οι καπιταλιστές προτιμούν τη χαμηλή φορολογία. Βαριά φορολογία σημαίνει ότι μεγάλο μέρος του κεφαλαίου συσσωρεύεται σε ένα μέρος –στον κρατικό κορβανά– και, συνεπώς, όλο και περισσότερες αποφάσεις πρέπει να παίρνονται από έναν μόνο επεξεργαστή, δηλαδή την κυβέρνηση. Αυτό δημιουργεί ένα υπερβολικά συγκεντρωτικό σύστημα επεξεργασίας δεδομένων. Σε ακραίες περιπτώσεις, όταν οι φόροι είναι υπερβολικά υψηλοί, σχεδόν όλο το κεφάλαιο καταλήγει στα χέρια του κράτους κι έτσι η κυβέρνηση παίρνει όλες τις αποφάσεις μόνη της. Υπαγορεύει τις τιμές του ψωμιού, τη θέση των φούρνων και τον προϋπολογισμό για έρευνα και ανάπτυξη. Σε μια ελεύθερη αγορά, αν ένας επεξεργαστής πάρει μια λανθασμένη απόφαση, οι υπόλοιποι σύντομα θα επωφεληθούν από το λάθος του .Ωστόσο, όταν ένας μόνο επεξεργαστής παίρνει όλες τις αποφάσεις, τα λάθη μπορείνα είναι καταστροφικά.

Αυτή η ακραία κατάσταση,κατά την οποία η επεξεργασία όλων τωνδεδομένων και η λήψη όλων των αποφάσεων γίνονται από έναν κεντρικό επεξεργαστή, λέγεται κομμουνισμός. Σε μια κομμουνιστική οικονομία, οι άνθρωποι δουλεύουν, υποτίθεται, σύμφωνα με τις ικανότητές τους και αμείβονται σύμφωνα με  τις ανάγκες τους. Με άλλα λόγια, το κράτος παίρνει το 100% των κερδών σας, αποφασίζει τι χρειαζόσαστε και στη συνέχεια σας καλύπτει αυτές τις ανάγκες. Μολονότι καμία χώρα δεν υλοποίησε ποτέ αυτό το σχέδιο στην ακραία του μορφή, η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της έφτασαν όσο πιο κοντά μπορούσαν. Εγκατέλειψαν την αρχή της κατανεμημένης επεξεργασίας δεδομένων και γύρισαν σε ένα μοντέλο συγκεντρωτικής επεξεργασίας. Όλες οι πληροφορίες από όλη τη Σοβιετική Ένωση συνέρρεαν σε ένα συγκεκριμένο σημείο στη Μόσχα, όπου παίρνονταν όλες οι σημαντικές αποφάσεις. Οι παραγωγοί και οι καταναλωτές δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν απευθείας μεταξύ τους κι έπρεπε να υπακούνε στις εντολές της κυβέρνησης.

Για παράδειγμα, το σοβιετικό Υπουργείο Οικονομικών μπορεί να αποφάσιζε ότι η τιμή του ψωμιού σε όλα τα καταστήματα πρέπει να είναι ακριβώς δύο ρούβλια και τέσσερα καπίκια, ότι ένα συγκεκριμένο κολχόζ στο Όμπλαστ της Οδησσού έπρεπε να περάσει από την καλλιέργεια σιταριού στην ορνιθοτροφία και ότι ο φούρνος Κόκκινος Οκτώβρης στη Μόσχα έπρεπε να παράγει 3,5 εκατομμύρια καρβέλια την ημέρα κι ούτε ένα παραπάνω. Στο μεταξύ, το σοβιετικό Υπουργείο Επιστημών ανάγκαζε όλα τα σοβιετικά εργαστήρια βιοτεχνολογίας να υιοθετήσουν τις θεωρίες του Τροφίμ Λισένκο – του διαβόητου επικεφαλής της Ακαδημίας Αγροτικών Επιστημών Λένιν. Ο Λισένκο απέρριπτε τις κυρίαρχες γενετικές θεωρίες της εποχής του. Επέμενε ότι, αν ένας οργανισμός αποκτούσε ένα νέο χαρακτηριστικό κατά τη διάρκεια της ζωής του, το χαρακτηριστικό μπορούσε να περάσει απευθείας στους απογόνους του. Αυτή η ιδέα ήταν αντίθετη προς τη δαρβινική ορθοδοξία, αλλά ταίριαζε καλά με τις κομμουνιστικές αρχές για την εκπαίδευση. Υπαινισσόταν πως, αν μπορούσες να εκπαιδεύσεις το σιτάρι να αντέχει στο κρύο, οι απόγονοί του θα άντεχαν κι αυτοί στο κρύο. Έτσι ο Λισένκο έστειλε δισεκατομμύρια αντεπαναστατικά σιτάρια για επανεκπαίδευση στη Σιβηρία – και η Σοβιετική Ένωση αναγκάστηκε σύντομα να εισάγει όλο και περισσότερο σιτάρι από τις ΗΠΑ.

Ο καπιταλισμός δεν νίκησε τον κομμουνισμό επειδή ήταν πιο ηθικός, επειδή οι ατομικές ελευθερίες είναι ιερές ή επειδή ο Θεός είχε οργιστεί με τουςάπιστους κομμουνιστές. Αντίθετα, ο καπιταλισμός κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο επειδή η κατανεμημένη επεξεργασία δεδομένων λειτουργεί καλύτερα από τη συγκεντρωτική, τουλάχιστον σε περιόδους επιτάχυνσης των τεχνολογικών αλλαγών. Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος απλούστατα δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στον ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο του ύστερου 20ού αιώνα. Όταν όλα τα δεδομένα συγκεντρώνονται σε ένα κρυφό καταφύγιο κι όλες οι αποφάσεις παίρνονται από μια ομάδα γηραλέων απαράτσικ, μπορεί να παραγάγουν ατομικές βόμβες με το κιλό, αλλά όχι μια Απλ ή μια Βικιπαίδεια.

Υπάρχει μια ιστορία (μάλλον απόκρυφη, όπως οι περισσότερες καλές ιστορίες) που λέει πως όταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συνεφέρει την ετοιμοθάνατη σοβιετική οικονομία, έστειλε έναν από τους έμπιστους βοηθούς του στο Λονδίνο για να μάθει τι ακριβώς ήταν ο θατσερισμός και πώς λειτουργούσε πραγματικά το καπιταλιστικό σύστημα. Οι οικοδεσπότες έκαναν στον σοβιετικό επισκέπτη τους μια ξενάγηση στο Σίτι, στο χρηματιστήριο του Λονδίνου και στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου, όπου έκανε σχοινοτενείς συζητήσεις με διευθυντές τραπεζών, επιχειρηματίες και καθηγητές. Μετά από πολλές και γεμάτες ώρες, ο σοβιετικός ειδικός φώναξε: «Μια στιγμή, σας παρακαλώ.Ξεχάστε όλες αυτές τις περίπλοκες οικονομικές θεωρίες. Πηγαίνουμε όλη μέρα σήμερα πέρα-δώθε στο Λονδίνο κι είναι ένα πράγμα που δεν μπορώ να το καταλάβω. Στη Μόσχα, τα πιο γερά μυαλά μας απασχολούνται με το σύστημα προμήθειας ψωμιού, και πάλι έχουμε τεράστιες ουρές σε κάθε φούρνο και κάθε μπακάλικο. Εδώ στο Λονδίνο ζουν εκατομμύρια άνθρωποι κι έχουμε περάσει σήμερα από πολλά μαγαζιά και σούπερ μάρκετ, αλλά δεν έχω δει ούτε μια ουρά για ψωμί. Σας παρακαλώ, οδηγήστε με στον υπεύθυνο για την προμήθεια ψωμιού στοΛονδίνο. Πρέπει να μάθω το μυστικό του». Οι οικοδεσπότες έμειναν να ξύνουν τοκεφάλιτους, το σκέφτηκαν για μια στιγμή και είπαν: «Δεν υπάρχει υπεύθυνος για την προμήθεια ψωμιού στο Λονδίνο».

Αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του καπιταλισμού. Δεν υπάρχει κάποια κεντρική μονάδα που να μονοπωλεί όλα τα δεδομένα για την προμήθεια ψωμιού στο Λονδίνο. Οι πληροφορίες ρέουν ελεύθερα ανάμεσα σε εκατομμύριακαταναλωτές και παραγωγούς, αρτοποιούς και μεγιστάνες, αγρότες και επιστήμονες. Οι δυνάμεις της αγοράς καθορίζουν την τιμή του ψωμιού, τον αριθμό των καρβελιών που ψήνονται κάθε μέρα και τις προτεραιότητες στο πεδίο έρευνας και ανάπτυξης. Αν οι δυνάμεις της αγοράς πάρουν μια κακή απόφαση, σύντομα αυτοδιορθώνονται–ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουν οι καπιταλιστές. Από τη δική μας σκοπιά, δεν έχει σημασία αν αυτή η καπιταλιστική θεωρία είναι σωστή. Το σημαντικό είναι ότι η θεωρία αυτή αντιλαμβάνεται την οικονομία με όρους επεξεργασίας δεδομένων.

Το Homo Deus του Yuval Noah Harari κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Ευχαριστούμε πολύ για την παραχώρηση-αναδημοσίευση σελίδων του βιβλίου μγια τους αναγνώστες μας.