«Επέστρεφε»: Τι είδαμε στην έκθεση του Ανδρέα Γεωργιάδη, αναφορά στον Κ. Π. Καβάφη, στη Γεννάδειο

Μπαίνοντας στον πανέμορφο κήπο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, με το εμβληματικό μαρμάρινο κτίριο να δεσπόζει στον χώρο και ακολουθώντας, αριστερά, ένα μικρό διάδρομο, ανάμεσα στα φυτά, βρισκόμαστε στην Πτέρυγα Μακρυγιάννη. Την ευρύχωρη, φωτεινή αίθουσα έχει καταλάβει από τις 23 Ιουνίου έως τις 5 Αυγούστου, ο ιδιαίτερος ατμοσφαιρικός κόσμος του Κωνσταντίνου Καβάφη, ενός από τους πιο σημαντικούς και πολυδιαβασμένους ποιητές του 20ου αιώνα, με παγκόσμια απήχηση, ο οποίος δήλωνε εαυτόν ως «Ελληνικόν». «Είμαι και εγώ Ελληνικός. Προσοχή, όχι Ελλην, ούτε Ελληνίζων, αλλά Ελληνικός», έλεγε χαρακτηριστικά. Είναι δε ο ποιητής που μας έμαθε ιστορία, που μας ταξίδεψε στον χρόνο, που μας υπέδειξε μια ηθική στάση και μια μετρημένη κοινωνική ζωή, που τόλμησε και συγκρούστηκε με θάρρος με τα στεγανά της εποχής του, δίνοντας έναν τίμιο ορισμό του ομοερωτισμού. 

Αυτός ο κόσμος του ποιητή, συναντιέται με την ζωγραφική του Ανδρέα Γεωργιάδη μέσα στην εξαιρετική έκθεση, με τίτλο "Επέστρεφε", επιμέλειας της διευθύντριας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Μαρίας Γεωργοπούλου που παρουσιάζεται από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, με την υποστήριξη της Μικρής Άρκτου. 

Τα "Κεριά", ένα υπέροχο ποίημα για το πέρασμα του χρόνου, που δημιουργεί στον αναγνώστη ταυτόχρονα συναισθήματα αισιοδοξίας για τις μέρες του μέλλοντος που"στέκοντ' εμπροστά μας/σα μία σειρά κεράκια αναμμένα...- χρυσά, ζεστά και ζωηρά κεράκια" και λύπης για τις μέρες που κύλισαν γρήγορα και άφησαν πίσω μια "...θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων", με τον καιρό να τα'χει μετατρέψει σε "κρύα κεριά, λιωμένα και κυρτά", είναι ο τίτλος του πιο πρόσφατου έργου της έκθεσης, η οποία στήθηκε τα τελευταία τρία χρόνια. Το πρωτότυπο χειρόγραφο υπάρχει στην προθήκη που βρίσκεται στη μέση της αίθουσας.

Ο τίτλος, "Επέστρεφε", εμπνευσμένος από ομώνυμο ερωτικό ποίημα, παραπέμπει και στην έλξη που άσκησε η Αλεξάνδρεια στον καλλιτέχνη, όταν αυτός για πρώτη φορά, ως έφηβος, διάβασε ποιήματα του Καβάφη και λίγο αργότερα το "Κουαρτέτο" του Ντάρελ, ήταν η έμπνευση για το θέμα της ατομικής του έκθεσης "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" (2014), όπου εικονογράφησε δρόμους, σπίτια και τοπία της Αλεξάνδρειας. Επέστρεφε σ' αυτήν όλο και πιο συχνά όχι μόνο για να την γνωρίσει αλλά και για να κατανοήσει καλύτερα την ποίηση του Αλεξανδρινού ποιητή.

Όπως ανέφερε η Δρ. Μαρία Γεωργοπούλου, "αυτή η έκθεση, αποτελείται από πίνακες - διαμαντάκια που μας καλούν να επισκεφθούμε ξανά τον κόσμο του Καβάφη, έναν ποιητή που μας συγκινεί και που έχουμε διαβάσει όλοι από την εφηβεία μας. Είναι ένας ποιητής βαθύς, απλός, αλλά όχι απλοϊκός που μας καλεί στον κόσμο του και στον χώρο του".

Σ' αυτόν τον κόσμο και σ' αυτόν τον χώρο μας βάζουν, μ' έναν μοναδικό τρόπο, οι 32 πίνακες του Ανδρέα Γεωργιάδη, όλοι φιλοτεχνημένοι σε χαρτί με χρωματικά μελάνια κονδυλοφόρου, καθώς και ελάχιστα παστέλ. Ποιητής και εικαστικός, χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά - μελάνι και χαρτί - βρίσκονται σε μία ζωγραφική συνομιλία με την ποίηση, με τον έναν να "ζωγραφίζει" με τα λόγια του και τον άλλον να εμπνέεται και να τα εικονοποιεί, μέσα από την δική του οπτική ματιά και όλο αυτό να μας φέρνει στο μυαλό την φράση του Οράτιου». «Ut pictura poesis» (η ζωγραφική είναι σαν την ποίηση).

Τα έργα, παρουσιάζουν μία καινοτομία όσον αφορά τις προηγούμενες δουλειές του Α. Γεωργιάδη. Είναι δηλαδή μεγάλων διαστάσεων, που του επέτρεπαν να μην είναι τόσο ακριβής ως προς την αναπαράσταση, αφήνοντας περισσότερο περιθώριο στην αμφιβολία. Σχεδόν κάθε έργο είναι αναφορά σ' ένα ποίημα, τα δε τοπία, εικόνες της εξωτικής Αλεξάνδρειας που σε ταξιδεύουν στους χώρους αλλά και στον κοσμοπολίτικο κόσμο του μεσογειακού ελληνισμού που έζησε ο Καβάφης και που δεν υπάρχει πια. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στα μαγαζιά, στα σπίτια, στα καφενεία, στους δρόμους, φανερώνει έναν κόσμο μελαγχολικό, ομιχλώδη, όχι πολύ χαρούμενο, έναν κόσμο σκούρο και σκοτεινό. Όμως, σε πολλά έργα ένα φως εκτυφλωτικό ή γλυκό, όπως ο "δυνατός ήλιος του απογεύματος", εισβάλλει με ορμή στον χώρο, σαν να σκουντάει το σκοτάδι για να παίξουν και δημιουργεί ένα σκηνικό μυστηριακό, αλλά ταυτόχρονα δίνει ζωή και μία νότα αισιοδοξίας στην όλη σύνθεση. 

Σ' αυτήν την έκθεση του Ανδρέα Γεωργιάδη είναι πολύ έντονη, για πρώτη φορά, η παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου. Τα πορτραίτα, προϊόν αναλυτικής δουλειάς και έρευνας πάνω στην προσωπογραφία, είναι όλα ανδρικά και εκτός ελαχίστων, δεν απεικονίζουν συγκεκριμένους ανθρώπους, αλλά όπως επισήμανε ο καλλιτέχνης αυτό που κυρίως τον ενδιέφερε ήταν ν' αποτυπωθεί "η ευγένεια που απέπνεαν και τα ρούχα που φορούσαν, τα οποία πολύ συχνά περιγράφονται από τον Καβάφη". Υποδηλώνουν ερωτισμό και μνήμες ηδονής, σε κοιτούν αλλά δεν είσαι σίγουρος ότι σε βλέπουν. Έχουν πολύ ωραία ματιά, αλλά μοιάζουν λίγο σαν βυζαντινές εικόνες, όπου δεν μπορείς να προσδιορίσεις ακριβώς προς τα πού είναι στραμμένο το βλέμμα. Αν και κοντινά, σε κρατάνε σε απόσταση.
Ο χρόνος απασχολούσε πάντα τον ποιητή και αυτό φαίνεται σε πολλά έργα, όπως ο γέρος μέσα σ' ένα καφενείο που ακουμπά στα σταυρωμένα του χέρια και μέσα από τις ρυτίδες και το αφημένο βλέμμα φαίνονται τα σημάδια που έχει αφήσει πάνω του ο αδυσώπητος χρόνος...

Η έκθεση συνοδεύεται από σπάνιο αρχειακό υλικό από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, σχετικό με την Αλεξάνδρεια και το έργο του Καβάφη, τοποθετημένο σε προθήκες. Οι δύο, υποδέχονται τον επισκέπτη στην είσοδο και η τρίτη βρίσκεται στην μέση της αίθουσας περιτριγυρισμένη από τους πίνακες με το πορτραίτο του ποιητή- ένα πορτραίτο που απέχει από την συνήθη απόδοση της μορφής του- να τα κοιτάει σκεπτικός, γέρνοντας ελαφρά, ακουμπώντας πάνω στο "διπλανό τραπέζι", σε μία "ελαφριά απόκλιση προς το σύμπαν".

Φεύγοντας από την αίθουσα, ο επισκέπτης νιώθει την επιθυμία να συστηθεί ξανά με τον Αλεξανδρινό ποιητή. Να διαβάσει πάλι τα ποιήματά του, χωρίς όμως ν' απομονώνει διάστιχα από το συγκείμενο, όπως συνηθίζεται κατά κόρον. Να προσπαθήσει ν' ανασύρει το συναίσθημα και να διακρίνει την παραίνεση, το δίδαγμα που εμπεριέχουν, έντεχνα καλυμμένα πίσω από μύθους και σύμβολα, χωρίς λυρικές εξάρσεις ή πλούσια εκφραστικά μέσα. Είναι δε βέβαιο, ότι το ίδιο ποίημα, ανάλογα με την ηλικία, τα βιώματα ή την δεδομένη χρονική στιγμή που το διαβάζει κάποιος μπορεί να του προκαλέσει εντελώς διαφορετικά συναισθήματα και συνειρμούς και αυτό είναι που το κάνει ιδιαίτερα γοητευτικό. Εμένα προσωπικά μου δημιουργήθηκε επιπλέον η έντονη η επιθυμία να επισκεφθώ την Αλεξάνδρεια καθώς και το σπίτι του ποιητή το οποίο τώρα είναι μουσείο. Αν και γνωρίζω ότι αυτή δεν υπάρχει πια θα ήθελα να βρω και νιώσω έστω και ψήγματα της μοναδικής ατμόσφαιρας που επικρατούσε στα χρόνια του Καβάφη, στα χρόνια που ζούσαν εκεί Έλληνες και η πόλη ήταν ένα κοσμοπολίτικο σταυροδρόμι λαών και θρησκειών.

Λίγα ακόμη στοιχεία για την έκθεση «Επέστρεφε» στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

Την σκηνογραφία της έκθεσης υπογράφει η Βιβή Γερολυμάτου, σε συνεργασία με το ζωγράφο, ενώ την εκθεσιακή αφήγηση συμπληρώνει η απαγγελία ποιημάτων από τον Παρασκευά Καρασούλο.

Την έκθεση συνοδεύει ένας τυποτεχνικά άρτιος δίγλωσσος κατάλογος, φιλοτεχνημένος από τη Μικρή Άρκτο, στον οποίο περιλαμβάνονται κείμενα της Μαρίας Γεωργοπούλου, του μελετητή της καβαφικής ποίησης Δημήτρη Δασκαλόπουλου, καθώς και της επικεφαλής βιβλιοθηκαρίου της Γενναδείου, Ειρήνη Σολομωνίδη.

Βιογραφικό σημείωμα του καλλιτέχνη Ανδρέα Γεωργιάδη

Ο Ανδρέας Γεωργιάδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1972. Ζει και εργάζεται στον Υμηττό. Σπούδασε ζωγραφική δίπλα στον Γιώργο Ρόρρη, γραφιστική στην Σ.Γ.Τ.Κ.Σ. στην Αθήνα, και εικονογράφηση στην Ορλεάνη - Γαλλία. Έχει πραγματοποιήσει 13 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις, και έχει συμμετάσχει σε πολλές σημαντικές ομαδικές. Έργα του υπάρχουν σε μουσεία, δημόσιες και ιδιωτικές Συλλογές. Έχει φιλοτεχνήσει με έργα του βιβλία και δίσκους. Ως σκηνογράφος έχει συμμετάσχει στο σχεδιασμό του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή, αλλά και στο σχεδιασμό πολλών εκθέσεων στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στο Μουσείο Μπενάκη, και αλλού. Έχει επίσης εργαστεί στο θέατρο ως σκηνογράφος κι ενδυματολόγος. Ανήκει στην καλλιτεχνική ομάδα της Μικρής Άρκτου.

Η πτέρυγα Μακρυγιάννη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. © Ανδρέας Γεωργιάδης

Λίγα λόγια για την Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, μία από τις σημαντικότερες της χώρας, ιδρύθηκε το 1922 από τον διπλωμάτη, λόγιο, ευπατρίδη καιλάτρη των βιβλίων Ι. Γεννάδιο (1844-1932) το όραμα του οποίου ήταν να δημιουργήσει μία βιβλιοθήκη, πουθ' αντικατόπτριζε το δημιουργικό πνεύμα της Ελλάδας σ' όλες τις περιόδους της ιστορίας της.

Προς επίτευξη του σκοπού, δώρισε στην Αμερικανική Σχολή την συλλογή των 26.000 τόμων του, με τον όρο όμως αυτή να στεγαστεί χωριστά. Το κτίριο της βιβλιοθήκης, δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, εγκαινιάστηκε στις 23 Απριλίου του 1926 από τον Ι. Γεννάδιο και την σύζυγό του και ονομάστηκε «Γεννάδειος» προς τιμήν του Γεωργίου Γενναδίου (1786-1854), μεγάλου Διδασκάλου του Γένους και πατέρα του ιδρυτή της.

Η Βιβλιοθήκη, γνωστή διεθνώς ως ένα από τα πιο έγκυρα ερευνητικά κέντρα, στεγάζει μία πλούσια συλλογή βιβλίων και σπάνιων βιβλιοδεσιών που ξεπερνούν τους 140.000 τόμους καθώς επίσης τεκμήρια της Ελληνικής Επανάστασης, αρχεία σημαντικών προσωπικοτήτων, σπάνια χειρόγραφα, ημερολόγια περιηγητών και εξερευνητών, χάρτες και έργα τέχνης, προβάλλοντας την διαχρονία του ελληνισμού και του κόσμου της ανατολικής Μεσογείου, από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.

Είναι ανοικτή στο κοινό και δέχεται επισκέπτες, φοιτητές, επιστήμονες και μελετητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό που επιθυμούν να ερευνήσουν και να μελετήσουν πάνω σε θέματα της ελληνικής ιστορίας, τέχνης και λογοτεχνίας.

Η Βιβλιοθήκη εφαρμόζει μία εξωστρεφή πολιτική, συμμετέχοντας ενεργά στην πολιτιστική ζωή της πόλης, διοργανώνοντας επιστημονικές διαλέξεις, σεμινάρια, εκθέσεις, με στόχο να αναδείξει τη σημασία της ελληνικής κουλτούρας στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού.