Τι Plasmata καταφθάνουν στο Πεδίον του Άρεως;

Ένα ανδροειδές που μας δίνει φάρμακα σε ένα ξεχασμένο φαρμακείο, δύο τεράστια ημισφαίρια που «αιμορραγούν» φως στο περιβάλλον, ένα τεχνητό φεγγάρι από ακτίνες λέιζερ που θα φωτίζει τις νύχτες μας έχοντας συσσωρεύσει ενέργεια από τον αττικό ήλιο, αλλόκοτα πλάσματα και bots που μιλούν για λογοκρισία· απρόσμενες συναντήσεις φέρνει ο Μάιος στις βόλτες μας στο Πεδίον του Άρεως. Και αυτή τη φορά «φταίει» η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση που μετά το περσινό αφιέρωμα «You and AI» –το οποίο ασχολήθηκε με την τεχνητή νοημοσύνη– επανακάμπτει από τις 23 Μαΐου μέχρι τις 10 Ιουλίου με μια πρόσκληση που υπόσχεται «Plásmata: Bodies, Dreams, and Data».

«Πρόκειται για μια έκθεση για το σώμα και την ύλη. Για τα δημιουργήματά μας που είναι ταυτόχρονα και οι δημιουργοί αυτού που είμαστε σήμερα» δηλώνουν η Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου, creative director του οργανισμού για τον ψηφιακό πολιτισμό Future Everything, που την επιμελείται και ο επιστημονικός της σύμβουλος και διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας στο Ίδρυμα Ωνάση, Πρόδρομος Τσιαβός. «Μιλάμε για σώμα, αλλά δεν το βλέπουμε με την κλασσική του μορφή σχεδόν πουθενά. Κι αυτό, γιατί αυτό που κατανοούμε ως σώμα, ειδικά ως ανθρώπινο σώμα, πράγματι, δεν υπάρχει πουθενά! Το σώμα δεν είναι σχεδόν ποτέ κανονικοποιημένο, πειθαρχημένο ή σύμφωνα με νόρμες. Εκτός εάν μιλάμε για εικόνες φιλτραρισμένες από το ινσταγκραμ ή στατιστικές όπου όλοι οι αριθμοί μοιάζουν ίδιοι. Αλλά εδώ, είμαστε στο μεγαλύτερο πάρκο της Αθήνας και πρέπει να αντιμετωπίσουμε τόσο το θέμα του τι θα πει να μιλάς για το σώμα δημοσίως, όσο και την πραγματικότητα του σώματος, του ατομικού, του πολιτικού και του πλανητικού που εκφεύγει του κανόνα. Διαφορετικά είναι νεκρό».

Το νέο αυτό ραντεβού, λοιπόν, ασχολείται με το πλάσμα ως μορφή ύλης που εκφεύγει των κλασικών διακρίσεων αλλά και ως συστατικό του αίματος, ως ιστορική μορφή media και ως δυνατότητα δημιουργίας του κόσμου και τελικά του εαυτού μας, μου διευκρινίζουν. Μας προσκαλεί να εξερευνήσουμε το πώς οι τεχνολογίες και οι τεχνολογικά κατασκευασμένοι κόσμοι διαμορφώνουν και επηρεάζουν τα σώματα και τις ταυτότητές μας, και να αναλογιστούμε σε τι χώρους θα θέλαμε να κατοικούμε. «Εάν η τεχνολογία μας επιτρέπει να υπερβούμε τα όρια του φυσικού χώρου, μπορεί να μας βοηθήσει να επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό και την ταυτότητά μας; Μπορούμε να δημιουργήσουμε υβριδικούς χώρους που να επιτρέπουν την πληθυντικότητα όχι απλώς στην έκφραση αλλά στην ίδια μας την ύπαρξη;».

Ξεκινώντας από το άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου και φτάνοντας ως το θέατρο Άλσος και το πευκόδασος πάνω από αυτό, εγκαταστάσεις 25 διεθνών καλλιτεχνών και ομάδων, ανάμεσά τους και νέες αναθέσεις, έρχονται να αποκαλύψουν μια άποψη της ανθρώπινης εμπειρίας που προβάλλει ως ανάμειξη υλικού και άυλου, βιολογικού και μηχανικού, κοινωνικού και σωματικού εγείροντας ερωτήματα για τα όρια, του σώματος, της πολιτικής και του πλανήτη.

Σε μια εποχή που το εκτεταμένο σώμα είναι πλέον πραγματικότητα (είτε σκεφθούμε τα προσθετικά μέλη και τις δυνατότητες που προσφέρουν στον χρήστη τους είτε τη σχέση με το έξυπνο κινητό μας τηλέφωνο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) αυτό που μας λέει η έκθεση είναι ότι η διαφοροποίηση ανάμεσα σε ψηφιακό και φυσικό έχει ολοένα και λιγότερη σημασία. «Έχουμε φτάσει στο σημείο που κατανοούμε αυτή την διαφοροποίηση μόνο όταν αυτή η ενότητα καταρρέει, όταν “πέφτει η σύνδεση” ή βρεθούμε χωρίς μια ψηφιακή συσκευή στο σώμα μας. Για αυτόν το λόγο η μη ψηφιακή σύνδεση γίνεται πλέον πολυτέλεια. Έτσι, στον χώρο του θεάτρου Αλίκη δημιουργήσαμε με το Nowness, αυτό που λέμε Αλγοριθμικά Ελεύθερο Σινεμά και με την επιμέλεια του Nowness φέραμε μια σειρά από instagram videos από την μικρή ατομική οθόνη σε μια μεγάλη οθόνη στον δημόσιο χώρο που μπορούμε να τη δούμε συλλογικά. Και το πιο σημαντικό: χωρίς να υπάρχει ο αλγόριθμος που καθορίζει το τι θα δεις και πώς. Ίσως το πιο σημαντικό θέμα που αναδύεται από αυτήν την κατάσταση είναι η ανάγκη για ψηφιακή αυτοδιάθεση του σώματος: αν, πότε και πώς θα υπάρξουν τα σώματα μας ψηφιακά διασυνδεδεμένα».

Σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα θεωρούνται ο νέος «πηλός», πώς δημιουργούμε διαφορετικούς τύπους πλασμάτων και ταυτοτήτων; Και τι αντίκτυπο έχει και θα έχει αυτό στις ζωές μας και στον κόσμο μας;, τους ρωτώ. «Ο ψηφιακός “πηλός” έχει το χαρακτηριστικό ότι δεν είναι παθητικός ούτε ουδέτερος. Δεν περιμένει να τον πλάσουμε. Μερικές φορές μας πλάθει αυτός. Σκεφτείτε εκείνες τις μηχανές τεχνητής νοημοσύνης που “πλάστηκαν” από τα δεδομένα, “τράβηξαν” από τα κοινωνικά δίκτυα. Έγιναν μισαλλόδοξες, ξενοφοβικές και τελικά αφόρητες, ακόμη και για τους δημιουργούς της. Αλλά κι εμείς, όταν βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, ρευστό κι απροσδιόριστο, πλαθόμαστε από την τεχνολογία μας, όπως συμβαίνει με το έργο Διαμάντι της Ετερότητας της Μαρίας Παπαδημητρίου ή σε ένα περιβάλλον που αλλάζει καθώς υπάρχουμε μέσα σε αυτό, όπως μας δείχνει το Polymorphic των Matthew Niederhauser, Elie Zananiri, John Fitzgerald, Tim Fain. Σε άλλα έργα, όπως στην ποιητική sci-fi εγκατάσταση Αlternative Limb Project της Sophie de Oliveira η τεχνολογία είναι η αφορμή για να δούμε την αναπηρία ως δυνατότητα και όχι ως μειονέκτημα, ενώ στο Vertical Migration των Superflex σταδιακά βλέπουμε τον κόσμο από την προοπτική ενός σιφωνοφόρου, μιας μεγάλης μέδουσας».

Ο ψηφιακός «πηλός» είναι η ευκαιρία μας να ξαναπλάσουμε τον κόσμο μας και μαζί τον εαυτό μας συμφωνούν και οι δύο αναγνωρίζοντας ότι τίποτε σε αυτή την προοπτική δεν είναι δεδομένο. Τους προβληματίζει, αλήθεια, αυτός ο κόσμος και τα νέα πλάσματα που γεννιούνται; Είναι μια πορεία που ανοίγει περισσότερα θέματα απ’ όσα προσπαθεί να διευθετήσει; «Ναι και όχι» έρχεται εμφατικά η απάντηση. «Ναι, γιατί στο καθαρά τεχνικό επίπεδο, το ενεργειακό αποτύπωμα του Metaverse είναι τρομακτικό και ναι, γιατί πολύ συχνά τα πλάσματα που δημιουργούμε μας τρομάζουν με την ομοιότητα που έχουν με την ασκήμια μας. Όχι, γιατί τα μετα-ανθρώπινα πλάσματα είναι εξέλιξή μας και όχι, γιατί τα πλάσματα είναι η ζωή και την ζωή δεν μπορείς να την σταματήσεις. Αυτό που μας λέει η έκθεση ξεκάθαρα είναι ότι έχουμε ανάγκη για νέους πολιτικούς θεσμούς και νέα παιδεία για τον κόσμο που έρχεται. Το βλέπουμε στην κίνηση για την ύπαρξη δικαιωμάτων σε ζώα ή στην φύση ή στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα ηθικά θέματα που αφορούν στην τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά το βλέπουμε και στη δημόσια συζήτηση για το ανθρώπινο σώμα, που όμως πολύ συχνά επιστρέφει σε πολύ πιο ελεγκτικές πρακτικές, όπως π.χ. συμβαίνει σε σχέση με το θέμα της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος στις ΗΠΑ. Η δράση, δυστυχώς, συχνά γεννάει αντίδραση. Αν μάθαμε κάτι μέσα από αυτή τη διαδρομή είναι ότι τα πλάσματα είναι εδώ για να μείνουν. Όμορφα, άναρχα, ερωτικά, απρόβλεπτα. Ότι ο άνθρωπος δεν είναι το κέντρο του κόσμου. Ότι η τεχνολογία είναι η αφορμή και όχι το θέμα. Ότι υπάρχει χώρος για όλους».

Μη χάσετε αυτά τα έργα

Η Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου και ο Πρόδρομος Τσιαβός προτείνουν

• Το Happiness του Dries Verhoeven, ένα σκληρό σχόλιο πάνω στην τεχνητή πραγματικότητα των ναρκωτικών.
• Τα Βοts των Eva και Franco Mattes, ένα έργο που σχολιάζει τον απρόσμενο τρόπο με τον οποίο παρακάμπτεται η λογοκρισία στο διαδίκτυο.
• Το μαντείο-τεχνητή νοημοσύνη FRANK της Cecilie Waagner Falkenstrøm στη σπηλιά του Πανός.
• Τις προβολές των short film του SHOW studio του Nick Knight στις Αριές και το Αλγοριθμικά Ελεύθερο Σινεμά των Nowness στο θέατρο Αλίκη.
• Το Breathing Pavilion του Ekene Ijeoma που μας καλεί, εμπνεόμενοι από το κίνημα I Can’t Breathe, να σταθούμε και να πάρουμε μια ανάσα και να ακούσουμε μουσική από τις κοινότητες που θα μας προσφέρει το Movement Radio της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
• Το Αnother Moon των Κimchi and Chips, ένα εναλλακτικό φεγγάρι 70 μέτρα πάνω από το έδαφος που τρέφεται από το φως του ήλιου για να δημιουργήσει ένα τεχνητό ουράνιο σώμα.
• Το Divided του SpY, ένα ακόμα έργο που δεσπόζει στον χώρο με την κλίμακά του και μας φέρνει αντιμέτωπος με το διαιρεμένο πλανητικό σώμα και τις επιλογές μας ως είδος.
• Το Among Us Among Others της Εύας Παπαμαργαρίτη, που είναι ανάθεση του Ιδρύματος Ωνάση και το Διαμάντι της Ετερότητας της Μαρίας Παπαδημητρίου που ανήκει σε συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
• Το Virtual Embalming με το οποίο ο Frederik Heyman δημιουργεί ένα ψηφιακό μνημείο, μια κιβωτό από αναμνήσεις του μέλλοντος όπου οι Isabelle Huppert, Kim Peers και Michèle Lamy επιλέγουν τον τρόπο που θέλουν να «ταριχευθούν» ψηφιακά και να υπάρξουν εικονικά για πάντα.

---

INFO:
Plasmata
Πεδίον του Άρεως
Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαΐου μέχρι 10 Ιουλίου
Ώρες λειτουργίας: Δευτ.-Κυρ. 18:30-22:30
Είσοδος ελεύθερη