Πάνος Κουτρουμπούσης: Η σύζυγός του, Κέιτ, γράφει για τη ζωή τους με αφορμή την αναδρομική έκθεση «Ο Πάνος Κουτρουμπούσης στην αγκαλιά του Κρισγιαούρτι»
*Γράφει η Κέιτ Κουτρουμπούση
Aυτό που με τράβηξε στον Πάνο δεν ήταν μόνο το ότι ήταν όμορφος, αλλά και το ότι είχαμε τα ίδια ενδιαφέροντα και τρεις κοινές γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά – την τέταρτη, τα ελληνικά, τη μητρική του γλώσσα, τα έμαθα αργότερα. Ο κοινός ενθουσιασμός μας για τις ιδέες, τους ανθρώπους, τους ξένους πολιτισμούς και τις διαφορετικές εκφράσεις της γλώσσας σε διαφορετικά μέρη του κόσμου μας πρόσφερε αμέτρητες απολαυστικές ώρες ψυχαγωγίας, ανάλυσης και συζητήσεων. Ο Πάνος αποτύπωσε την ουσία πολλών από αυτά τα θέματα, εντυπώσεις και ιδέες στα έργα και τα γραπτά του.
Ο Πάνος στα γυρίσματα της ταινίας «Oedipus Rex» το 1967
Όταν σπούδαζε κινηματογράφο στη Ρώμη τη δεκαετία του 1950, ήξερε όλες τις ταινίες της εποχής, και τις ιταλικές εκφράσεις και τα ανέκδοτα όπως κι εγώ, όντας μισή Ιταλίδα. Μου είπε πως, όταν εκείνος και ο Τάσος Δενέγρης έμπαιναν σε λεωφορεία στη Ρώμη, έλεγαν δυνατά ο ένας στον άλλον «κάτσε εδώ, όχι θα κάτσω εκεί». Αυτό σόκαρε τους άλλους επιβάτες, καθώς κάτσω στα ιταλικά σημαίνει ψωλή. Μου έλεγε πως όπου κι αν γυρνούσες το βλέμμα σου στη Ρώμη έβλεπες υπερβολική ομορφιά και έπειτα από λίγο βαριόσουν και ήθελες να επιστρέψεις στην απλότητα και το χάος της Ελλάδας. Το ίδιο συνέβαινε και στη Γαλλία, αν και ποτέ δεν έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Παρίσι, οι ταινίες, το χιούμορ και η λογοτεχνία της Γαλλίας ήταν γνωστά και στους δυο μας.
Τα αγγλικά ήταν η πρώτη ξένη γλώσσα που έμαθε, και στο Κολλέγιο Αθηνών ήταν πάντα πρώτος στην τάξη του, καθώς διάβαζε και συνέλεγε με πάθος αμερικανικά κόμικς στη διάρκεια του πολέμου, αλλά και μετά από αυτόν. Του προκάλεσε έκπληξη ότι κι εγώ διάβαζα και μάζευα κόμικς, από το γυμνάσιο κιόλας. Η επιστημονική φαντασία και τα βιβλία τρόμου ήταν άλλος ένας κοινός παρονομαστής. Συμπτωματικά, είχα διαβάσει κάνα-δυό βιβλία του Cordwainer Smith, που τύχαινε να είναι ο αγαπημένος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας του Πάνου.
Οι πίνακές του με γοήτευαν. Απλά σκίτσα στο πίσω μέρος από πακέτα τσιγάρων σε μετέφεραν σε έναν κόσμο φαντασίας, όπως και όλα τα έργα του. Έβλεπε απλές κηλίδες χρώματος σε χαρτί και χρησιμοποιώντας το ταλέντο του στη ζωγραφική τις μεταμόρφωνε σε πλήρεις εικόνες – τρελές, κωμικές, σοβαρές. Πολύ σπάνια ζωγράφιζε μεγάλα έργα, καθώς ποτέ δεν είχε τον απαραίτητο χώρο.
Οι ιστορίες του δυστυχώς είναι «all Greek to me», καθώς έμαθα ελληνικά αργότερα, γεγονός που περιορίζει κάπως την κατανόηση των λεπτών πολιτισμικών εκφάνσεων, που είναι αξεδιάλυτα υφασμένες σε αυτή την αρχαία γλώσσα. Προσεγγίζοντας με σχολαστικότητα τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες της πατρίδας του, ήταν ένας τεχνίτης του αιώνιου ελληνικού πνεύματος, χιούμορ και ήθους στις ιστορίες του. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο λόγος που γνωρίζουν τέτοια εκτίμηση μέχρι σήμερα και περνούν από γενιά σε γενιά. Υπομονετικά, μου εξηγούσε τα γραπτά του και πάντα χαιρόταν όταν οι άνθρωποι καταλάβαιναν, απολάμβαναν και γελούσαν μαζί τους και ειδικά όταν πολλοί από αυτούς εντόπιζαν τα βαθύτερα νοήματα των ιστοριών του.
Ήταν μανιώδης συλλέκτης. Μετά τον θάνατό του, βρήκα εισιτήρια λεωφορείων από τότε που σπούδαζε στη Ρώμη και αεροπορικά εισιτήρια από την εποχή που ήμαστε στις ΗΠΑ και το Μεξικό – και αναρωτήθηκα ποια δημιουργική έμπνευση είχε στο μυαλό του όταν αποθησαύριζε αυτά τα μικρά έργα τέχνης. Βρήκα επίσης μια σακούλα με παλιά προφυλακτικά που είχαμε αγοράσει στη Θεσσαλονίκη πριν από πολλά χρόνια επειδή του άρεσαν τα σχέδια στη συσκευασία, που ήταν πολύ αστεία. Όσο για τα περισσότερα από 1.000 κόμικ που είχε στη συλλογή του μου είπε ότι αν πέθαινε πριν από μένα θα έπρεπε να τα πουλήσω, όπως και έκανα.
Όσο για την τέχνη του, ελπίζω του χρόνου, όταν ο κόσμος ξαναβρεί τη λογική του, να γίνει μια έκθεση με τα έργα του. Μου είπε –και το πίστευε– «αν δεν μπορείς να πουλήσεις τα έργα μου, βάλ' τους φωτιά και κάψ’ τα». Χμμμμμμμ, θα δούμε – μάλλον όχι!
Meteor Man /
Ήμασταν διαρκώς μαζί από το πρωί ως το βράδυ, εκτός από τα διαστήματα που έπρεπε να ταξιδέψει μόνος στις ΗΠΑ ή την Ελλάδα. Για χρόνια, ταξιδεύαμε οδικώς από το Λονδίνο στην Ελλάδα, μερικές φορές μέσω Ιταλίας και άλλες μέσω Βουδαπέστης. Τα ουγγαρέζικα ήταν η μόνη γλώσσα που ποτέ δεν κατάφερε να μιλήσει. Οδηγούσα εγώ, και καθώς το αυτοκίνητο ήταν δεξιοτίμονο, μου έλεγε πότε μπορούσα να προσπεράσω κάποια νταλίκα στον δρόμο.
Ήταν ένας πολύ λεπτός, ευγενικός άνθρωπος που συχνά γινόταν πολύ αυστηρός όχι μόνο απέναντι στους άλλους αλλά και απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. Αν και είχε μεγάλη συλλογή από «πιπεράτα» περιοδικά, γυμνές φωτογραφίες και σκίτσα από τη δεκαετία του 1930 μέχρι αυτή του 1990, η σκέψη ότι θα πήγαινε με άλλη γυναίκα δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό του. Από αυτή την άποψη ήμασταν στο ίδιο μήκος κύματος, απόλυτα πιστοί ο ένας στον άλλον. Η αγάπη και τα κοινά ενδιαφέροντα κρατούν τα ζευγάρια μαζί μέχρι την προχωρημένη ηλικία, χωρίς να έχουν ποτέ ούτε μία βαρετή στιγμή. Τι άλλο μπορώ να πω πέρα από το ότι ήταν ο σύζυγός μου και ζήσαμε μαζί με χαρά και αρμονία για 53 χρόνια;
Μου λείπουν το χιούμορ του και οι απόψεις του για το νόημα της ζωής, τον θάνατο και το σύμπαν. Όταν είδαμε την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων το 2001, το πρώτο πράγμα που είπε ήταν «από σήμερα η ζωή στον πλανήτη θα γίνει κόλαση». Ίσως είχε δίκιο που η επιτύμβια επιγραφή του είναι «Ευτυχώς που πέθανα».
Ο Πάνος μπορεί να μην είναι πια ανάμεσά μας, αλλά το πνεύμα του συνεχίζει να ζει στην τέχνη και τα γραπτά του, και στις συλλογικές και προσωπικές αναμνήσεις πολλών – και το κύρος του όλο και μεγαλώνει καθώς διορατικά και φιλοπερίεργα πνεύματα ανακαλύπτουν ξανά και ξανά το έργο του.
Μας βλέπει, είμαι σίγουρη, και ίσως επιτρέπει στον εαυτό του να σκάσει ένα μικρό χαμόγελο.
Ο Πάνος Κουτρουμπούσης στην αγκαλιά του Κρισγιαούρτι.
Aναδρομική παρουσίαση του έργου του, σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου, και προβολή του ντοκιμαντέρ των Ηρακλή και Γιώργου Μαυροϊδή για τον καλλιτέχνη στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» Δήμου Αθηναίων (6/5-5/6).
5°
