Τι θα δούμε στη Βενετία την περίοδο της Μπιενάλε

Ιστορικές φιγούρες του μοντερνισμού και της πρωτοπορίας, διάσημοι σύγχρονοι δημιουργοί αλλά και εκπρόσωποι μιας νεότερης γενιάς καλλιτεχνών δίνουν το παρόν στα μουσεία και τα ιδρύματα της Βενετίας. Ετοιμάζοντας βαλίτσες για την 59^η Διεθνή Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης, χαρτογραφήσαμε τα εικαστικά ραντεβού και πέρα από τα Τζαρντίνι και το Αρσενάλε. Στα παλάτσι της Γαληνοτάτης τα (ηχηρά) ονόματα πέφτουν βροχή συνθέτοντας ένα εικαστικό καλαντάρι με προτάσεις για διαφορετικές φιλότεχνες αναζητήσεις.

Bruce Nauman στην Punta della Dogana

Σαν έτοιμο να σαλπάρει στη λιμνοθάλασσα από το Dorsoduro, το εμβληματικό κτίριο του παλιού τελωνείου φιλοξενεί αυτό το διάστημα ένα μεγάλο αφιέρωμα στον διάσημο καλλιτέχνη, ο οποίος το 2009 έφυγε από την Μπιενάλε της Βενετίας με τον Χρυσό Λέοντα για την καλύτερη εθνική συμμετοχή. Παλιότερα αλλά και πρόσφατα έργα του φιγουράρουν, ορισμένα για πρώτη φορά στην Ευρώπη, στην έκθεση «Bruce Nauman: Contrapposto Studies» (μέχρι 27/11/2022) που επικεντρώνεται σε τρεις θεμελιώδεις άξονες της δουλειάς του: στο καλλιτεχνικό εργαστήριο ως χώρο δημιουργίας, το σώμα μέσα από την περφόρμανς και στην εξερεύνηση του ήχου. Ο 81χρονος Αμερικανός εκθέτει πρόσφατες βίντεο-εγκαταστάσεις που ξαναβλέπουν, με σύγχρονους όρους, το μονοκάναλο βίντεο Walk with Contrapposto του 1968, στο οποίο περπατούσε σε έναν στενό ξύλινο διάδρομο που είχε κατασκευάσει στο ατελιέ του, προσπαθώντας να διατηρήσει τη στάση contrapposto.

Sabine Weiss στην Casa de Tre Oci

Μια φωτογραφία για να έχει δύναμη «πρέπει να μας κάνει να νιώσουμε το συναίσθημα που είχε ο φωτογράφος μπροστά στο θέμα του», έλεγε, κι έτσι εστίαζε το φακό της σε σώματα και χειρονομίες, ακολουθώντας το πνεύμα της γαλλικής ουμανιστικής φωτογραφικής σχολής. Η Σαμπίνε Βάις (1924-2021), άλλωστε, υπήρξε από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της –μαζί με τους Robert Doisneau, Willy Ronis, Edouard Boubat, Brassaï και Izis–, και η μόνη γυναίκα φωτογράφος της μεταπολεμικής εποχής με τόσο μακρά θητεία και σε τόσο διαφορετικά πεδία. Αυτή την ξεχωριστή διαδρομή, που από το 1935 έως τη δεκαετία του 1980 έγραψε αμέτρητα κλικ σε ρεπορτάζ, απεικονίσεις διάσημων καλλιτεχνών, εντιτόριαλ μόδας και σκηνές δρόμου αφηγείται η μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση για την Γαλλοελβετίδα φωτογράφο του πρακτορείου Rapho (στις 11/3-23/10/2022). Ούτε τρεις μήνες μετά τον θάνατό της Weiss, σε ηλικία 97 ετών, το βλέμμα της θα «σκανάρει» τον κόσμο μέσα από 200 και πλέον εικόνες και αποσπάσματα από ντοκιμαντέρ που φιλοξενούνται στο Tre Oci –το χώρο που στεγάζει τα φωτογραφικά αρχεία που έχει στην κατοχή του το Fondazione di Venezia. Ιδιαίτερη θέση θα έχουν, φυσικά, οι εικόνες από τα ταξίδια της αλλά και οι στιγμές που με τη μηχανή της βρέθηκε απέναντι σε παιδικά πρόσωπα. Τότε που, όπως έλεγε ο καλλιτέχνης σύζυγός της Hugh Weiss, «γινόταν και η ίδια παιδί».

Marlene Dumas στο Palazzo Grassi

Μια καλλιτέχνιδα που εκφράζεται στο τελάρο χρησιμοποιώντας, όπως δηλώνει, «εικόνες από δεύτερο χέρι και συναισθήματα από πρώτο χέρι» καταλαμβάνει τους δύο ορόφους στην έτερη βάση της συλλογής Πινό στη Βενετία. Υπό τον τίτλο «Open-end» (27/3/2022-8/1/2023) παρουσιάζει ζωγραφικά έργα και σχέδια της περιόδου από το 1984 μέχρι σήμερα – μεταξύ των οποίων και κάποια που δεν έχουν συναντήσει το κοινό ξανά. Γεννημένη το 1953 στο Κέιπ Τάουν αλλά κάτοικος Άμστερνταμ ήδη από τη δεκαετία του ’70, η Ντυμά ήταν γνωστή στα πρώτα χρόνια της διαδρομής της για τα κολάζ και τα κείμενά της, αλλά σήμερα δουλεύει κατά βάση με λάδια σε καμβά και μελάνια σε χαρτί. Αντλώντας έμπνευση από φωτογραφίες που βρίσκει σε εφημερίδες, περιοδικά, film stills, ταινίες και δικές της πολαρόιντ, στα πορτρέτα της επιδιώκει να εκφράσει τα βάσανα, την έκσταση, τον φόβο και την απελπισία και να θέσει ερωτήματα γύρω από τα δίπολα αγάπη-θάνατος, φύλο και φυλή, αθωότητα και ενοχή, βία και τρυφερότητα.

Σουρεαλισμός και μαγεία στην Συλλογή Πέγκυ Γκουγκενχάιμ

Από τη «μεταφυσική ζωγραφική» του Ντε Κίρικο γύρω στο 1915 στον εμβληματικό πίνακα «Το ντύσιμο της νύφης» (1940) του Μαξ Ερνστ και την ιδιοσυγκρασιακή εικονογραφία της Λεονόρα Κάρινγκτον και της Ρεμέδιος Βάρο, οι σουρεαλιστές άντλησαν συχνά «υλικό» από σύμβολα του αποκρυφισμού και καλλιέργησαν την παραδοσιακή εικόνα του καλλιτέχνη ως μάγου, μάντη και αλχημιστή αντικρύζοντας τη μαγεία ως λόγο ποιητικό και φιλοσοφικό, που σχετίζεται με την ατομική ενδυνάμωση. Στους τρόπους με τους οποίους οι μυστικιστικές πρακτικές επηρέασαν το εμβληματικό καλλιτεχνικό κίνημα εστιάζει η έκθεση «Surrealism and Magic: Enchanted Modernity» που συνδιοργανώνουν η Συλλογή Πέγκυ Γκουγκενχάιμ (9/4-26/9/2022) και το Μουσείο Μπαρμπερίνι του Πότσνταμ (22/10/22-29/1/23). Η περίφημη συλλέκτρια, άλλωστε, είχε στενές σχέσεις με επιφανείς εκπροσώπους του (π.χ. με τον Μαξ Ερνστ και τον εισηγητή του μανιφέστου για τον σουρεαλισμό Αντρέ Μπρετόν) και εξέθετε το έργο τους όσο βρίσκονταν εν ζωή. Πέρα από τη συλλογή της, τα περίπου 60 έργα της έκθεσης προέρχονται από δεκάδες ιδρύματα και συλλογές. Δημιουργίες με την υπογραφή, μεταξύ άλλων, των Βίκτωρ Μπράουνερ, Σαλβαδόρ Νταλί, Πολ Ντελβώ, Ρενέ Μαγκρίτ, Ρομπέρτο Μάττα, Δωροθέας Τάνινγκ, Υβ Τανγκί από μουσεία όπως το Κέντρο Πομπιντού, την Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας, το Moderna Museet στη Στοκχόλμη, την The Menil Collection του Χιούστον, το Μουσείο Reina Sofia της Μαδρίτης και το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο.

The Soul Expanding Ocean #3 #4 στο Ocean Space

Βλέποντας στην τέχνη έναν δίαυλο ευαισθητοποίησης για την προστασία των ωκεανών, προσκαλούν καλλιτέχνες σε θαλάσσια οικοσυστήματα ανά τον κόσμο για να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν. Φέτος είναι η σειρά της Dineo Seshee Bopape και της Diana Policarpo να ξετυλίξουν τους προβληματισμούς τους στο πλαίσιο του TBA21–Academy (στις 9/4-2/10). Ένα ερευνητικό ταξίδι στα Νησιά του Σολομώντα, οι προγονικές μνήμες και οι δρόμοι του δουλεμπορίου τροφοδότησαν τον συλλογισμό της 41χρονης Νοτιοαφρικανής η οποία, μέσα από ένα animation που βασίζεται σε χιλιάδες σκίτσα της, μιλά για το τραύμα και την απώλεια. Η 36χρονη Πορτογαλίδα, πάλι, στη μεγαλύτερη γλυπτική εγκατάσταση που έχει ποτέ δημιουργήσει μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε το αρχιπέλαγος των Islas Salvajes στον Ατλαντικό Ωκεανό και τα προβλήματά του.

Joseph Beuys στο Palazzo Cini

Πίστευε ότι η τέχνη και οι ιδέες της κοινωνικής γλυπτικής έχουν τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσουν την κοινωνία και την πολιτική και άνοιγε συχνά δημόσιο διάλογο για θέματα που είχαν να κάνουν με την πολιτική, το περιβάλλον, την κοινωνία, τον πολιτισμό. Εκατό συν ένα χρόνια από τη γέννησή του, ο Γερμανός διάσημος καλλιτέχνης και από τους πρωτεργάτες του Fluxus έχει την τιμητική του στο βενετσιάνικο παλάτσο που στεγάζει σημαντικό μέρος της συλλογής του Ιταλού βιομήχανου Βιτόριο Τσίνι (1885-1977). Η έκθεση με σχέδια, ζωγραφικά έργα και γλυπτά του θα «τρέξει» το διάστημα 20/4-2/10, σε επιμέλεια του Λούκα Μάσιμο Μπαρμπέρο, και πραγματοποιείται σε συνεργασία με την γκαλερί Thaddaeus Ropac.

Anish Kapoor στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας της Βενετίας

Πόσο μαύρο μπορεί να είναι «το πιο μαύρο υλικό στο σύμπαν» και πώς θα μοιάζει ένα έργο τέχνης που θα «στερείται εντελώς διάστασης» καθώς θα είναι φτιαγμένο από ένα high-tech υλικό που ακόμα και δορυφόρους εξαφανίζει –όταν «επενδυθεί» ως μανδύας για την κάλυψή τους; Πολύ κουβέντα προκάλεσε ο Ινδός σερ όταν εξασφάλισε το 2016 το αποκλειστικό δικαίωμα για την καλλιτεχνική χρήση του Vantablack S-VIS κι άλλη τόση προσμονή όταν πριν από δυο χρόνια ανακοίνωσε ότι τα πρωτοποριακά έργα του με τη χρήση νανοτεχνολογίας άνθρακα θα κάνουν την παρθενική τους εμφάνιση στη Βενετία. Από τις 20/4 έως τις 9/10 στις αίθουσες της Ακαδημίας αλλά και στο Palazzo Manfrin, που θα στεγάζει πλέον την έδρα του στη λιμνοθάλασσα, ο Καπούρ δεν θα παρουσιάσει μόνο πρόσφατα έργα αλλά και εμβληματικές στιγμές από την καλλιτεχνική του διαδρομή που έχει συνδεθεί με τη μελέτη του χρώματος, του φωτός, της προοπτικής και του χώρου. Ανάμεσά τους, τα «κενά» γλυπτά με μπλε και κόκκινες χρωστικές με τα οποία κέρδισε το βραβείο Τέρνερ το 1991 και είχαν, επίσης, ξαναταξιδέψει στη Βενετία για την έκθεση στο Βρετανικό Περίπτερο το 1990.

Anselm Kiefer στο Palazzo Ducale

Στην εμβληματική Sala dello Scrutinio, την αίθουσα όπου εκλέγονταν οι άρχοντες της Γαληνοτάτης και κοσμούν τοιχογραφίες που υμνούν το μεγαλείο της, έρχεται να βάλει την πινελιά του ο Γερμανός ζωγράφος από τις 20/4 έως τις 29/10. Μεγάλη πρόκληση, αν σκεφτεί κανείς πως το παλάτι των Δόγηδων έχουν αφήσει το στίγμα τους δημιουργοί του διαμετρήματος των Μπελίνι, Τιτσιάνο, Βερονέζε και Τιντορέτο. Τον Κίφερ προσκάλεσε να καταθέσει αυτή την επιτόπια ζωγραφική εγκατάσταση το Ίδρυμα Αστικών Μουσείων της Βενετίας με το σκεπτικό να γίνουν οι δημόσιοι χώροι της ιστορικής πόλης «μάρτυρες της εποχής μας και να συνομιλήσουν με το παρόν και τις παγκόσμιες αξίες του». Ο τίτλος «Questi scritti, quando verranno bruciati, daranno finalmente un po’ di luce» (σε ελεύθερη μετάφραση «Αυτά τα γραπτά, όταν καούν, τελικά θα ρίξουν λίγο φως») προέρχεται από το έργο του φιλοσόφου Αντρέα Έμο (1901-1983) που για τους επιμελητές παρουσιάζει «εντυπωσιακές αναλογίες» με αυτό του καλλιτέχνη. Σημείο εκκίνησης, πάντως, για τον ζωγράφο θα αποτελέσει και η μοναδική γεωγραφική θέση της Βενετίας και οι  πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις που έχει ενεργοποιήσει.

Dahn Vo, Isamu Noguchi, Park Seo-Bo στο Fondazione Querini Stampalia

«Παρέα» με τον Αμερικανό διάσημο γλύπτη, αρχιτέκτονα και ντιζάινερ Ισάμου Νογκούσι και τον Παρκ Σέο-Μπο, τον Κορεάτη γνωστό καλλιτέχνη και ιδρυτή του κινήματος «Dansaekhwa», επέλεξε ο Νταν Βο να «πλοηγηθεί» στο λαβυρινθώδες σκηνικό του παλάτσο των Querini στην έκθεση που συνεπιμελείται με την Κιάρα Μπερτολα (20/4-27/11). Χαρακτηρίζοντας το ιστορικό βενετσιάνικο αρχοντικό ως ένα «μεγάλο γλυπτό» που επιδέχεται νέων προσεγγίσεων, ετοιμάζεται να κατοικήσει τις σάλες του με τα σήμα κατατεθέν φωτιστικά «Akari» του Noguchi, δικά του έργα που δημιούργησε στο εργαστήριο και τη φάρμα του στο Γκύλντενχοφ, βορείως του Βερολίνου, καθώς και με έργα ζωγραφικής από τη σειρά «Ecriture» του Park που αναφέρονται στις έννοιες του χρόνου, του χώρου και του υλικού.

Penumbra στο Complesso dell’Ospedaletto

Στο… «Ημίφως» (20/4-27/11) θα κινηθεί η πρώτη έκθεση του Fondazione In Between Art Film στο Ospedaletto και την εκκλησία της Santa Maria dei Derelitti. Τόσο ως σκηνογραφία όσο και ως προς τη θεματική της που εστιάζει στην κινούμενη εικόνα ως χώρο μετασχηματισμού σε μια εποχή ασάφειας και αβεβαιότητας. Έννοιες όπως η μνήμη και η ιστορία, η ευθραυστότητα και η ασυλία, η αλήθεια και η μυθοπλασία διατρέχουν την προβληματική των Karimah Ashadu (γεν. 1985), Jonathas De Andrade (γεν. 1982), Aziz Hazara (γεν. 1992), He Xiangyu (γεν. 1986), Masbedo (Nicolò Massazza, γεν. 1973 και Iacopo Bedogni, γεν. 1970), James Richards (γεν. 1983), Emilija Škarnulytė (γεν. 1987) και Ana Vaz (γεν. 1986) στις οκτώ βίντεο-εγκαταστάσεις που τους ανέθεσε το ίδρυμα. Με την κάμερά τους θα μας ταξιδέψουν από τη νυχτερινή Καμπούλ στο Βερολίνο της πανδημίας (μέσα από τις υπαρξιακές ανησυχίες ενός Κινέζου φοιτητή) κι από τα μεταλλεία κασσίτερου στη Νιγηρία (και την επικίνδυνη καθημερινότητα που επιφυλάσσουν στους άτυπους ανθρακωρύχους) σε ένα κυριακάτικο γεύμα αστέγων στη Βραζιλία.

Stanley Whitney στο Palazzo Tiepolo Passi

«Πώς μπορεί κάτι να είναι τόσο ήσυχο και να έχει τόσα πολλά να πει;» αναρωτιόταν για το έργο του Νεοϋορκέζου καλλιτέχνη o διάσημος ομότεχνός του David Hammons. Γνωστός για τα «πλέγματα» που συνθέτει στον καμβά σε ζώνες με ζωηρά χρώματα, έχοντας πάντα κατά νου ότι «ο χώρος βρίσκεται μέσα στο χρώμα», ο 76χρονος Αμερικανός εκθέτει (στις 20/4-9/10) στιγμές τριάντα χρόνων δουλειάς του στην Ιταλία· ζωγραφικά έργα που φιλοτέχνησε όσο ζούσε στη Ρώμη, άλλα και τα καλοκαίρια στο ατελιέ του κοντά στην Πάρμα, καθώς και σημειωματάρια με σχέδιά του. Την έκθεση οργανώνει το Buffalo AKG Art Museum που αναμένεται να ανοίξει το 2023 και θα φιλοξενήσει αναδρομική του καλλιτέχνη.

Afro (Basaldella) και Raqib Shaw στο Ca’ Pesaro

Διπλό το ραντεβού στο MUVE Contemporaneo, την Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης της Βενετίας. Αντλώντας έμπνευση από τους μετρ της Αναγέννησης (τον Τιντορέτο, τον Τζορτζόνε, τον Πανίνι), οι ζωγραφικές φαντασμαγορίες του Ρακίμπ Σο χτίζουν στο «Παλάτι της μνήμης» (22/4-25/9), που επιμελείται ο διάσημος ιστορικός της τέχνης Νόρμαν Ρόζενταλ, έναν κόσμο που ξεχειλίζει από χρώματα, λεπτομέρειες και αναφορές. Θα περάσουμε, όμως, από το Ca' Pesaro και για μια γνωριμία με το έργο του Άφρο (Μπασαλντέλλα), έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους της ιταλικής ζωγραφικής κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Με τίτλο «Afro 1950-1970 Από την Ιταλία στην Αμερική και πίσω» (21/4-23/10) η έκθεση εξετάζει μέσα από 45 έργα την επιρροή που είχαν στη δουλειά του η Σχολή της Νέας Υόρκης (Πόλοκ, Ντε Κούνινγκ, Γκόρκυ) και το αποτύπωμα του αμερικανικού αφηρημένου εξπρεσιονισμού στην ιταλική τέχνη κατά τη δεκαετία του ’50.

Bosco Sodi στο Fondazione dell'Albero d'Oro

«Χτίζει» τους μεγάλης κλίμακας ζωηρόχρωμους πίνακες και τα γλυπτά του με φυσικά υλικά και χρωστικές μέσα από μια πρακτική που συνηθίζει να περιγράφει ως «ελεγχόμενο χάος» που παράγει «κάτι εντελώς ανεπανάληπτο». Από τις 28 Φεβρουαρίου και για μια εβδομάδα ο Μεξικανός καλλιτέχνης «μετακομίζει» το ατελιέ του στο παλάτσο Vendramin Grimani. Εδώ θα δημιουργήσει τα νέα ζωγραφικά έργα που, μαζί με τα χαρακτηριστικά σφαιρικά του γλυπτά από πηλό, θα εκθέσει (στις 23/4-27/11) κάτω από τις νεοκλασικές οροφογραφίες στην πολυτελή πάλαι ποτέ κατοικία του δόγη Πιέτρο Γκριμάνι στο Μεγάλο Κανάλι. Μια εγκατάσταση με αναφορές στις πρώτες ύλες και το εμπόριό τους από την Αμερική στην Ευρώπη που επιδιώκει να ενεργοποιήσει «ένα είδος “εκδίκησης” για ό,τι είναι ακατέργαστο, μη επεξεργασμένο».