Τι φέρνουν οι περφόρμανς στην Art Athina 2021;

Μια έκθεση που απαντά στο «τώρα» και κινητοποίησε ο φόβος για το τι φέρνει το μέλλον που επέβαλλε στους καλλιτέχνες αλλά και όλους μας η πανδημία επεδίωξε ο Κώστας Στασινόπουλος, επιμελητής του φετινού προγράμματος περφόρμανς της Art Athina Virtual 2021. Υπό τον τίτλο “Προσμονές και Αφυπνίσεις” το πρόγραμμα βιντεοδράσεων που «τρέχει» ήδη στον διαδικτυακό χώρο της διοργάνωσης (www.aavirtual.gr) αγκαλιάζει, όπως μας αναφέρει, «το αναχρονικό, το υπερβολικό, την αγωνία και τον τρόμο ως στρατηγικές θέσεις που σηματοδοτούν το ασύνδετο παρόν μας. Οι Προσμονές και Αφυπνίσεις λειτουργούν ως μεμβράνη ανάμεσα στο πραγματικό και το φαντασιακό, το τετελεσμένο και το ονειρικό, αιωρούμενες πάνω από ένα τρεμάμενο τώρα».

Έχοντας τη βάση του στο Λονδίνο, όπου εργάζεται ως βοηθός επιμελητής στα Ζωντανά Προγράμματα της περίφημης γκαλερί Serpentine, ο Στασινόπουλος κατέληξε σε 22 καλλιτέχνες και ομάδες για την φετινή έκδοση του προγράμματος μέσα από προσωπική έρευνα αλλά και από την ανοιχτή πρόσκληση της φουάρ στις γκαλερί που συμμετέχουν για προτάσεις έργων. Και οδηγήθηκε, μας λέει, σε «έργα που επικοινωνούν το συναίσθημα της αγωνίας ως μια στρατηγική θέση από την οποία μπορούμε να δράσουμε τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο κι όχι να κατευνάσουμε και να ελέγξουμε την αγωνία σαν κάτι το οποίο φέρνει αρνητικό ψυχικό και κοινωνικό πρόσημο».

Τι λένε οι περφόρμανς της Art Athina Virtual 2021 για την εποχή μας

Στη λίστα με τις συμμετοχές βλέπουμε να φιγουράρουν γνωστά και ανερχόμενα ονόματα κατά βάση της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής και συγκεκριμένα οι Σπύρος Αγγελόπουλος, Αριστείδης Λάππας, Μάρω Μιχαλακάκου, Ελένη Μπαγάκη, Nova Melancholia, Βασίλης Νούλας, Λουίζα Ντούρου, Μαλβίνα Παναγιωτίδη και Βασιλική-Μαρία Πλαβού, Χριστόδουλος Παναγιώτου, Βασίλης Παπαγεωργίου, Poka-Yio, Βασίλης Σαλπιστής, Νάνα Σαχίνη, Serapis Maritime, Ελίζα Σόρογκα & B Hanusova, Φίλιππος Τσιτσόπουλος, ΦΥΤΑ και Φίλοι, η Michaela Gleave και Boyd Webb, αλλά και το εγχείρημα the AfroGreeks της Døcumatism και του σκηνοθέτη Μενέλαου Καραμαγγιώλη.

Πώς «διαβάζει», όμως, ο ίδιος το σήμερα μέσα από αυτές τις επιλογές έργων; «Πάρα πολύ ζωντανό, αλλά και στοιχειωμένο, όπως του αρμόζει. Τα έργα έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες και αφετηρίες που συναντιούνται σε μια σειρά προσμονών και αφυπνίσεων. Υπάρχει σαφώς η προσμονή και η αγωνία για το μέλλον, για το πώς οι πράξεις μας στο σήμερα έχουν την δυνατότητα να το διαμορφώσουν και σε τι βαθμό, αλλά και μια συνειδητοποίηση πως δεν θα μπορέσουμε να σκεφτούμε και να σχεδιάσουμε το μέλλον αν δεν υπάρξει αφύπνιση».

Αρκετά από τα επιλεγμένα έργα «καταγράφουν» συμβολικούς θανάτους και τελετουργίες και αρθρώνουν την ενεργή διεκδίκηση δικαιωμάτων «γιατί οι καλλιτέχνες χρειάζονται μια θέση στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου που διαμορφώνει τις ζωές μας στο σήμερα» αποφαίνεται ο επιμελητής και υπογραμμίζει την κρισιμότητα του «τώρα» στην περφόρμανς καθώς είναι μια καλλιτεχνική πράξη που συμβαίνει ζωντανά μπροστά μας. «Μια τέτοια σύνδεση σε επίπεδο δουλειάς με το “ζωντανό” και την αγωνία του, δεν μπορεί παρά να φέρνει με την σειρά της στο φως πολλές ψυχικές θέσεις που καταλαμβάνουμε σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο: περισυλλογή, υπερβολή, τρόμος, αδρεναλίνη, προσμονή, αφύπνιση. Όλοι αυτοί οι τόποι έχουν κάτι που συνήθως το φοβόμαστε, αλλά ταυτόχρονα και μεγάλο στρατηγικό ενδιαφέρον. Είναι καταστάσεις που συχνά οι καλλιτέχνες βιώνουν και καταλαβαίνουν πως δεν χρειάζονται ξεκαθάρισμα αλλά αγκάλιασμα της δημιουργικής δυναμικής που το μπλέξιμό τους εμπεριέχει. Κρίσιμο είναι και για το ευρύτερο κοινό να το αντιληφθεί αυτό. Γιατί μέσα από εκεί, μέσα από το “τώρα” και το “ζωντανό”, θα προκύψει ό,τι γίνει “μετά”. Και μέσα εκεί, είναι σημαντικό να δούμε και να στηρίξουμε τη δουλειά τέτοιων καλλιτεχνών με όποιον τρόπο μπορούμε. Μέχρι το “μετά”, να γίνει ένα “τώρα” που θα μας βρει όλους αλλιώς. Με περισσότερη καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και πιθανά με περισσότερη σύμπνοια και αλληλεγγύη για τις προκλήσεις που μας παρουσιάζονται». Για να γίνει, όμως, αυτό και να παρουσιαστούν τα οφέλη μιας τέτοιας συνθήκης δημιουργίας για τους καλλιτέχνες και της διάδρασης μαζί τους για εμάς ως κοινό, ο Κώστας Στασινόπουλος φρονεί ότι «είναι κρίσιμη η ουσιαστική και μακροχρόνια επένδυση στην σύγχρονη τέχνη και στους ανθρώπους που εργάζονται σε αυτήν κι όχι κινήσεις-πυροτέχνημα ή προσπάθειες πυρόσβεσης. Κρίσιμη είναι και η ανάγκη μιας διευρυμένης κατανόησης της συνεργασίας, κάτι που καλλιτέχνες, αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι, πρωτοβουλίες και ομάδες το ξέρουν πολύ καλά, γιατί είναι πια και θέμα επιβίωσης, αλλά απουσιάζει πλήρως από τους θεσμούς στην χώρα μας, δημόσιους ή ιδιωτικούς».

Art Athina Virtual 2021: Η περφόρμανς μετά την πανδημία

Μέσο που από τη φύση του προϋποθέτει την ενεργή σωματική έκφραση και εμπλοκή, η τέχνη της περφόρμανς βρέθηκε σε αναγκαστική παύση την περίοδο της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Καθώς τα καλέσματα για επιτελεστικές δράσεις αρχίζουν να κάνουν ξανά δειλά την εμφάνισή τους, ο συνομιλητής μας διαισθάνεται πως για να επανακάμψουν ο δρόμος θα είναι μακρύς και ότι η περφόρμανς θα βγει μετά την πανδημία «με σημάδια. Όπως το σώμα θυμάται πως είναι να χορεύει, να ακούει, να παρακολουθεί και να συνδιαλέγεται δίπλα σε πολλά άλλα σώματα, όπως θυμόμαστε τι πάει να πει να βρισκόμαστε σε μια περφόρμανς πριν αρχίσει η πανδημία, έτσι το σώμα θα θυμάται το τι σημαίνει να βρίσκεται ξαφνικά μόνο και περιορισμένο. Κάτι τέτοια σημάδια η τέχνη ξέρει να τα κουβαλάει πολύ καλά, να τα ενεργοποιεί, να τα φωτίζει, όταν χρειάζεται, και να αφυπνίζει αυτά που τα προκάλεσαν, όταν νομίζουμε ότι ανήκουν στο παρελθόν, ενώ μπορεί να επιστρέψουν με άλλη μορφή είτε στο μέλλον είτε στο τώρα. Μέσα από αυτήν την συνθήκη, ενεργοποιείται κατά την γνώμη μου μια δυναμική, ενημερωμένη αλλά και απελευθερωμένη έκφραση, η οποία φωτίζει πολλά από τα ζητήματα για τα οποία προσμέναμε να υπάρχει περισσότερος σεβασμός και πρόοδος, αλλά ακόμα παραμένουν πεδίο ζωντανών και πιεστικών διεκδικήσεων».

Art Athina 2021: Οι καλλιτέχνες του προγράμματος περφόρμανς για τις Προσμονές και Αφυπνίσεις τους

Ποιες είναι οι προσμονές και οι αφυπνίσεις που γεννά το τώρα, η εποχή που ζούμε, σε καλλιτέχνες που δίνουν το παρών στη φετινή Art Athina Virtual και πώς εκφράζεται αυτό στη δουλειά τους; Απευθύναμε το ερώτημα στους Σπύρο Αγγελόπουλο, Μενέλαο Καραμαγγιώλη, Αριστείδη Λάππα, Μαλβίνα Παναγιωτίδη και Βασιλική-Μαρία Πλαβού, οι οποίοι συμμετέχουν με βίντεο-δράσεις τελευταίας εσοδείας στην αθηναϊκή φουάρ και να τι μας είπαν.

Σπύρος Αγγελόπουλος

Η σημερινή εποχή στην τέχνη είναι πολύ συναρπαστική. Οι καλλιτέχνες μιλάνε πλέον με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, οι γκαλερί επικοινωνούν μεταξύ τους παγκοσμίως. Ολοένα και περισσότεροι εναλλακτικοί χώροι εμφανίζονται σε όλες τις πόλεις του κόσμου. Επικρατεί ένα κλίμα ξέφρενο σαν αυτό του κοσμογονικού χάους που γέννησε τους πρώτους ήρωες. Άραγε ποιοι είναι οι σύγχρονοι ήρωες; Η δουλειά μου είναι η αναζήτηση και η δημιουργία αυτών των πλασμάτων, των σύγχρονων αρχέτυπων που τα ντύνει, άλλοτε καθαρά και άλλοτε πιο έμμεσα, η πατίνα του ηρωισμού. Δηλαδή η γενναιότητα, η αυθεντικότητα, το χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός, η γενναιοδωρία, η ευαλωτότητα και η ευγένεια. Δημιουργώ ήρωες, λοιπόν, ήρωες πολύχρωμους και χαρούμενους, ήρωες αντιφατικούς, σκοτεινούς και δυναμικούς. Ήρωες γεννημένους από τη στάχτη ενός εικαστικού τοπίου που πεθαίνει για να γεννηθεί ένα καινούργιο. Δεν πρόκειται για Ολύμπιους θεούς αλλά για τους απογόνους των εξόριστων Τιτάνων. Κάθε φορά που μπαίνω στο εργαστήριο αισθάνομαι πως ελευθερώνω στον κόσμο αυτά τα μυθικά πλάσματα του μέλλοντος - πλάσματα που όλοι ξέρουμε πως υπάρχουν από πάντα και δεν τα έχουμε δει ακόμα.

Μενέλαος Καραμαγγιώλης

Οι ήρωες του έργου «Τhe AfroGreeks» πήραν πάνω τους το φορτίο μιας αμήχανης καραντίνας, ταυτίστηκαν κι αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν καίρια τους περιορισμούς και την απομόνωση των λοκντάουν, όπως κάνουν διαρκώς καθημερινά με τις φυλετικές προκαταλήψεις : με «όπλο» το έργο (στο οποίο πρωταγωνιστούν) έστησαν δράσεις, συζήτησαν δημόσια, έγραψαν τραγούδια και ποιήματα και χόρεψαν έξω στο δρόμο.

Στην πρώτη δράση - εκπροσωπώντας την Ελλάδα μαζί με άλλες 44 χώρες στον παγκόσμιο εορτασμό της Ημέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων - τόλμησαν να μπουν, μασκοφόροι, στην άδεια αίθουσα της Ταινιοθήκης της Ελλάδας για να δουν μια ταινία που απέφευγαν λόγω τίτλου, το «I am not your negro». Μετά την προβολή συζήτησαν μεταξύ τους, έφτιαξαν ένα βίντεο και το πρόβαλλαν για 24 ώρες μαζί με την ταινία, ελεύθερα, σε κάθε περιορισμένο Αθηναίο ώστε στο τέλος της μέρας να γίνει μια συγκλονιστική συζήτηση με τους θεατές, διαδικτυακά χωρίς μάσκες, για το τι θα πει περιορισμός και προκατάληψη.

Και έτσι οι Αφροέλληνες πήραν φόρα και στην ισημερία ποίησης κατά του ρατσισμού είπαν να «καταλάβουν» την Αθήνα μέσα από έξι περφόρμανς που, ενώ τηρούσαν όλους τους περιορισμούς της καραντίνας, διεκδίκησαν την εγγύτητα μέσα από δράσεις σε χώρους απαγορευμένους, σηματοδώντας τους εξαρχής: τραγούδησαν εκεί όπου συνήθως ταλαιπωρούνται από τη γραφειοκρατία και περιμένουν για χρόνια ένα χαρτί νομιμοποίησης, χόρεψαν ξέφρενα εκεί που αναγγέλλονται τα μνημόνια και οι νέες κυβερνήσεις, έστησαν δρώμενα με ποιήματα σε πλατείες όπου αποτυπώνονται οι δρόμοι της προσφυγιάς, μπούκαραν με απρόβλεπτες μουσικές σε μουσεία και πάρκα. Έτσι έγιναν ορατοί και καλλιτέχνες που μπορούν να ζωντανεύουν ταράτσες και ακάλυπτους πολυκατοικιών (σε μια γειτονιά που θεωρείται γκέτο) προτρέποντας τους «φυλακισμένους» Αθηναίους να λικνίζονται στις σκάλες υπηρεσίας ή στις τουαλέτες τους καθώς έβλεπαν μέσα από μικρά ανοίγματα μια απρόβλεπτη συναυλία δίπλα τους.

Οι πανοραμικές λήψεις των δράσεων του συλλογικού έργου «the AfroGreeks» ενοποιώντας την πόλη από ψηλά (ενώ απαγορεύονταν οι μετακινήσεις) πρόβαλλαν τις δράσεις μέσω live streaming όσο συνέβαιναν και ακόμα συνεχίζουν να προβλέπονται ως μια ουσιαστική υπόσχεση και δέσμευση πώς η τέχνη μπορεί να προστατεύει την ελευθερία πάση θυσία. Και τώρα χάρη σε ένα επιμελητή από το Λονδίνο, τον Κώστα Στασινόπουλο, συνεχίζουν να εμψυχώνουν όσους τσακίζει το πέμπτο κύμα πανδημίας. Το έργο «the AfroGreeks» είναι σε εξέλιξη και περιέχει μια βίντεο εγκατάσταση, live events και ένα αρχείο - εργαστήριο.

Αριστείδης Λάππας

Πιστεύω πως η καθημερινότητα που ζούμε τώρα έχει το χαρακτηριστικό πως όλα κινούνται σε τρομερές ταχύτητες και αλλάζουν διαρκώς. Κλιματικά, τεχνολογικά, πολιτικά, ιδεολογικά, ήδη μέσα στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχουμε δει να έρχονται τα πάνω κάτω… δυο φορές! Ίσως και περισσότερες, ανάλογα το πώς βλέπεις τα πράγματα. Μέσα σε όλα αυτά είναι πολύ δύσκολο να πιαστείς από κάπου ή τουλάχιστον να έχεις μια σιγουριά για το αύριο. Βέβαια, αυτή η αλλαγή από μια σταθερή σε μια αέρια κατάσταση δεν είναι αναγκαστικά αρνητική και όλα ρέουν. Εδώ δεν εννοώ την κλιματική αλλαγή γιατί αυτή είναι όντως πολύ κακή και πρέπει λίγο να το πάρουμε χαμπάρι. Είναι πολλά τα πράγματα που πρέπει να αναθεωρήσουμε για τους εαυτούς μας και το χειρότερο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να φανούμε ξεροκέφαλοι, κάτι που το κάνουμε πολύ καλά, και να αρνηθούμε αυτή την αλλαγή γιατί έτσι θα διαβρωθούμε σαν την πέτρα στον άνεμο. Παράλληλα, όλη αυτή η κινητικότητα χρειάζεται και μια γείωση. Μια κατανόηση και μια θαλπωρή, κάτι που το βιώσαμε πολύ στις καραμπινάτες καραντίνες μας. Είναι αναγκαίο να υπάρχουν ασφαλή περιβάλλοντα μέσα στα οποία μπορούμε να είμαστε οι εαυτοί μας. Να νιώθουμε καλά σε σώμα και ψυχή. Η δουλειά μου είναι για εμένα αυτή η γείωση και αυτό είναι που θα ήθελα να μοιραστώ με τον κόσμο. Είναι ο χώρος που δημιουργώ για να στεγάσω την ύπαρξή μου και οι αφηγήσεις που δημιουργώ για να εξηγήσω την πραγματικότητα που βιώνω. Η ψυχή δεν αγαλλιάζει με ειδήσεις και στατιστικές, η ψυχή αγαλλιάζει με ποίηση και χρώμα. Έτσι και εγώ με τον τρόπο μου προσπαθώ να κρατάω την καρδιά μου, τα αυτιά και τα μάτια μου ανοιχτά για να συλλάβω αυτά που γίνονται και να τα βγάλω σε χαρτί. Πιστεύω πως η τέχνη, σε όλες τις μορφές, έχει θεραπευτικές ιδιότητες και μέσα από αυτήν μπορεί κανείς να βρει καθοδήγηση στα πιο σκοτεινά μονοπάτια. Δεν ξέρω ακριβώς τι εκπλήξεις μας περιμένουν στην χρονική μας διαδρομή αλλά, ό,τι και αν είναι, νομίζω πως μόνο με ποιότητες σαν την συντροφικότητα και τον σεβασμό θα την παλέψουμε, οπότε εκεί είναι που θέλω να βάζω την προσπάθεια μου και αυτός είναι ο κόσμος που θέλω να οραματίζομαι.

Μαλβίνα Παναγιωτίδη & Βασιλική-Μαρία Πλαβού

Η παρατεταμένη περίοδος της πανδημίας θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την περίοδο ανάρρωσης μετά από ένα τροχαίο α-τύχημα. Σε κατάσταση αδράνειας, σε μία περιορισμένη συνθήκη του εαυτού, το μόνο που τρέχει με ταχύτητα είναι η σκέψη. Στον ίδιο τον περιορισμό ευδοκιμούν οι αναστοχασμοί, η επαναδιαπραγμάτευση καταστάσεων και πιο τολμηρά από ποτέ εντείνεται η επιθυμία. Σε μία τέτοια αναλογία, το έργο «Portraits Against His Grace»* συμπαρασύρεται από το άναρχο πνεύμα του Νίκου Βέλμου, θεατρανθρώπου, συγγραφέα, εκδότη του περιοδικού Φραγγέλιο και ιδρυτή του Ασύλου Τέχνης μεταξύ άλλων. Οραματιστής, ρομαντικός και επαναστάτης, φροντιστής των περιθωριοποιημένων γιορτάζει τη ζωή σε κάθε του εγγραφή. Ακόμη και στην ακραία συνθήκη του νεκροταφείου, ο Ν. Βέλμος επινοεί τελετουργικά και συνήθειες που αναμετρώνται με την αφύπνιση των νεκρών!

Σε μία κυριακάτικη βόλτα συντονίζει τα δικά του μνημόσυνα, κλέβοντας τους ανθοστολισμούς από γειτονικούς τάφους προκειμένου να αποδώσει τις τιμές σε αξιόλογους συγγραφείς που στερούνταν «την αντίστοιχη φροντίδα». Στο ήσυχο και αδρανές πεδίο του νεκροταφείου, ο Βέλμος ονειρευόταν «ιδανικά ζευγάρια», συγκάτοικοι του νεκροταφείου που δε συναντήθηκαν ποτέ στη ζωή. Έτσι, στον τάφο επιλεγμένου συγγραφέα έγραφε το όνομα της ιδανικής συντρόφου που δε γνώρισε ποτέ.

Το επιτελεστικό έργο «Portraits Against His Grace» «δοξάζει» την επιμονή του Ν. Βέλμου για τη ζωή και τις διεκδικήσεις της. Ο ίδιος γίνεται μια αλληγορική φιγούρα στα μάτια μας. Στα χρόνια της δράσης του, που κάθε άλλο παρά ευοίωνα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, με ελλιπείς πόρους αντιστάθηκε. Πήγε κόντρα στο δυσοίωνο πνεύμα της εποχής, έπλασε με κάθε δυνατό τρόπο το «κοινοτικό», στηρίζοντας και ξεδιπλώνοντας το ταλέντο Ελλήνων σημαντικών καλλιτεχνών. Με κριτικό πνεύμα και καυστικό χιούμορ, με την αβεβαιότητα της δυνατότητας της έκδοσής του, ο ίδιος ως συντάκτης, κειμενογράφος και επιμελητής εξέδιδε κάθε Σάββατο το Φραγγέλιο.

Η ενασχόλησή μας, η ετεροχρονισμένη μας συνάντηση με μια τέτοια προσωπικότητα, ξυπνά όλα όσα θα θέλαμε να είμαστε και όλα όσα θα θέλαμε να δούμε στον συμπολίτη, συνεργάτη, σύντροφο. Μία αδιαπραγμάτευτη αφοσίωση και συνέπεια, θάρρος όσο ποτέ άλλοτε, δίψα για ζωή, ασίγαστη απόλαυση και γενναιοδωρία. Με όλη αυτή την ορμή, ατομικά και συλλογικά, το γύρισμα της σελίδας στην εποχή μετά την πανδημία θα σφράγιζε ένα καλύτερο μέλλον για όλους.

Το έργο «Portraits Against His Grace» ήταν ανάθεση της επιμελήτριας Νάντιας Αργυροπούλου για το project «Is everybody in? The ceremony is about to begin».