Μανταλίνα Ψωμά: «Όπου κι αν με βάλεις, θα κάνω πάντα τα δικά μου»

Από τις 12 έως και τις 21 Νοεμβρίου, η Art Athina στήνει μια Pop Up έκθεση στον ισόγειο χώρο του ξενοδοχείου King George. Να μια καλή ευκαιρία για να μιλήσουμε μαζί της: η Μανταλίνα Ψωμά, που κατεβαίνει με τη «φανέλα»(!) της a.antonopoulou art gallery, παρουσιάζει το έργο Finding the Way Out. Ένας πίνακας που η ατμόσφαιρα και τα μυστικά του παραπέμπουν στην ήδη πασίγνωστη θεματική της ζωγράφου: για άλλη μια φορά ένα κορίτσι χαμένο και αποπροσανατολισμένο πρωταγωνιστεί.

Κάτι ψάχνει, από κάπου θέλει να φύγει και ίσως η βαθύτερη επιθυμία της είναι να κάνει μια καινούργια αρχή. Το κορίτσι του συγκεκριμένου πίνακα συμπληρώνει πολλούς άλλους πίνακες με τις περιπέτειες κοριτσιών που πάντα κάτι μοιάζει να τα κυνηγά ή να τα απειλεί. Να τα στοιχειώνει και να τα βασανίζει. Η διεθνής ελληνίδα εικαστικός μιλά στην Athens Voice για την τέχνη και τις αναφορές της, ξεκλειδώνοντας μικρές λεπτομέρειες του βίου της, όπως πολύ έντεχνα φροντίζει να σιγοψυθιρίζει λόγια ή να υπαγορεύει τη συμπεριφορά των ηρωίδων της στα κάδρα.

Κάτι τρέχει με τον πίνακα Finding the Way Out. Ρισκάροντας, θα πω πως είναι κάτι βαθύ αυτοβιογραφικό και εξομολογητικό. Το κορίτσι στο δάσος είσαι «εντελώς» εσύ ή απλώς ο πίνακας εμπεριέχει, σχεδόν όπως κάθε έργο σου, μερικά (και) δικά σου συναισθηματικά φορτία;
Είμαι εντελώς εγώ και στις δύο φιγούρες, ταυτόχρονα όμως και κάθε γυναίκα που αποφασίζει να ξεπεράσει εγκλεισμούς και υποχωρήσεις που ανεχόταν, παλεύοντας με ενοχές που κουβαλάει από μικρή και θέλει να απαλλαγεί.

Δεύτερο ρίσκο: Αν πω πως σταθερά στον πυρήνα του ιδεολογικού μοτίβου των έργων σου καραδοκεί η μεγάλη εικόνα αυτού που λέμε «το γυναικείο θέμα», κινδυνεύω να φάω κάρτα; Αν όντως ισχύει, πώς από τότε που ξεκίνησες έως και τώρα το εξελίσσεις και το πραγματεύεσαι;
Με εκπλήσσει αφάνταστα η ερώτησή σου. Να φας κάρταq Κινδυνεύεις να ζητήσω να αλλάξουμε ρόλους και να σε ρωτάω εγώ για τους πίνακές μου, αφού βλέπω τέτοια ενσυναίσθηση! Έτσι είναι. Όταν ζωγράφισα το «Καλό κορίτσι», ένιωσα μεγάλη συγκίνηση και αναστάτωση και μου ήρθε η σκέψη ότι ενώνομαι με τις γυναίκες όλου του κόσμου και όλων των εποχών, ότι μπορεί να είμαι εκπρόσωπός τους. Βέβαια δεν δουλεύω έχοντας στο μυαλό μου το «γυναικείο θέμα» και πώς θα το εκφράσω, απλά «συμμετέχει» άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο έως καθόλου. Μάλιστα έχει ενδιαφέρον ότι τα έργα μου δρουν πολλές φορές αυτόνομα και αποτυπώνουν ψυχολογικές καταστάσεις που έχω βιώσει ή βιώνω πριν ακόμα τις συνειδητοποιήσω. Αυτό το κατάλαβα πέρσι που είδα για πρώτη φορά τι ήθελε να μου πει το έργο μου «Κυριακή απόγευμα» του 2015 για τη σχέση πατέρα κόρης. Έτσι λοιπόν εξελίσσονται τα έργα μου, πολλές φορές πιο γρήγορα από μένα την ίδια, γι' αυτό μιλάω καλύτερα για ένα έργο μου όταν έχει περάσει αρκετός καιρός αφότου δημιουργήθηκε.

Κορίτσια σε αναμονή, προσδοκία, απογοήτευση, φόβος, λάθος, ήττα, κίνδυνος, απελπισία, ένταση και θλίψη. Οικογένειες που παρά την αγιότητά τους, μοιάζουν να κρύβουν μυστικά και βιαιότητα λανθιμικού τύπου. Δάση ή άδεια δωμάτια όπου μια επικίνδυνη ένταση και ένας ανείπωτος τρόμος αλά Στίβεν Κινγκ καραδοκεί σε κάθε ίντσα του πίνακα. Λέξεις και φράσεις δικές μου. Διάγραψε όσες θεωρείς παράταιρες και συμπλήρωσε μερικές πιο to the point.
Δεν διαγράφω τίποτα. Οι συνειρμοί σου καλοδεχούμενοι και ταιριαστοί. Θα μπορούσα να προσθέσω Λιντς, Κρόνενμπεργκ, Τρίαρς, Βίντερμπεργκ και ένα σωρό άλλους. Επειδή με εμπνέουν οι μεταιχμιακές καταστάσεις και προτιμώ να υπονοώ αντί να φανερώνω, ίσως επειδή δεν είμαι ποτέ απόλυτη αλλά ανοιχτή σε διάφορα ενδεχόμενα, πράγματι όλη η γκάμα συναισθημάτων που ανέφερες συμμετέχει στα έργα μου. Και η ομορφιά όμως και το πάθος είναι έντονα, δύο ουσιαστικά στοιχεία που παρέλειψες να αναφέρεις. Πιστεύω ότι πάντα, ακόμα και αν δεν πολυφαίνεται, σε ένα κλειστοφοβικό, για παράδειγμα, τοπίο ή χώρο καραδοκεί η χαρά και η αισιοδοξία, όπως και σε μια πανέμορφη φύση ή σε μια μαγευτική στιγμή, καραδοκεί η ανατροπή.

Μερικοί ζωγράφοι που θεωρώ πως τελείς σε συνεχή διάλογο μαζί τους στα έργα σου: Χόπερ και Χολμπάιν, Ρίχτερ και Χόκνεϊ, Βεερμέρ και Βελάσκεθ. Πόσο σε επηρέασε η τεχνική των μεγάλων δασκάλων και πόσο μακριά ή κοντά τους θέλεις να σε προσλαμβάνει ο θεατής;
Πάρα πολύ! Όχι μόνο η τεχνική τους αλλά κυρίως η ατμόσφαιρά τους, όπου ο απλός αλλά πολυσήμαντος τρόπος έκφρασης, ενώ σιωπά και μειδιάζει, κραυγάζει και ταρακουνά.

Πάντα η διάθεσή σου είναι σινεματίκ, ενώ αρκετές φορές το κάδρο σου είναι θεατράλε και φωτογραφικό. Επιδιώκεις συνειδητά προφανώς τη σύνδεση της ζωγραφικής σου με άλλες τέχνες, σε επίπεδο συνεχούς και ζωντανού διαλόγου. Μπορείς να μου παραθέσεις μερικούς τεχνίτες των παραπάνω ειδών; Πολλά από τα έργα σου, για μένα, μοιάζει σαν να ξεπήδησαν από το περιβάλλον του Twin Peaks ή από διαμερίσματα στα οποία κατοικεί και μεταμορφώνεται η Σίντι Σέρμαν.
Αυτός είναι ο χώρος αναζήτησής μου, κυρίως ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία. Εικόνες από κινηματογραφικά έργα που συλλέγω και επεξεργάζομαι στο photoshop και εικόνες νοερές που ξεπηδούν από λογοτεχνικά έργα θα με εμπνεύσουν για τις δικές μου ζωγραφικές εικόνες και αφηγήσεις. Ανέφερα σε προηγούμενη ερώτηση κάποιους σκηνοθέτες που με έχουν επηρεάσει, να προσθέσω τους Λανκ, Χίτσκοκ, Γκοντάρ, Μπουνιουέλ, Πολάνσκι, Βέντερς, Μπέργκμαν, Ταρκόφσκι, Κισλόφσκι, Αντονιόνι, Βισκόντι, Γουέλς, Λαδιανός, Αγγελόπουλος, Κάμπιον, Σ. Κόπολα κ.α.
Συγγραφείς που λατρεύω και με επηρεάζουν πάντα είναι πχ οι Ντοστογιέφσκι, Ναμπόκοφ, Μπουλγκάκοφ, Τουρνιέ, Προυστ, Μπαλζάκ, Μπέρχαρντ, Πεσσόα, Μπάχμαν, Ντάρελ, Θέμελης, Φεράντε, Κνάουσγκορντ κ.α.
Αλλά και η μουσική με συνοδεύει πάντα όταν ζωγραφίζω και πιστεύω ότι επιδρά πολύ στην ατμόσφαιρα των έργων μου όπως, για παράδειγμα, η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου σχεδόν από όλες τις ταινίες του Αγγελόπουλου, που την άκουγα 10 χρόνια καθημερινά όταν δούλευα.

Σπούδασες στο Βερολίνο, δούλεψες εκεί, επέστρεψες στην Ελλάδα τον καιρό συν πλην της κρίσης, και, όπως όλοι μας, φρίκαρες με τον εγκλεισμό. Τι σε κράτησε υγιή ψυχικά και κατά πόσο η καραντίνα ή οτιδήποτε άλλο δεν σε έβαλε στον πειρασμό να γυρίσεις στην Κεντρική Ευρώπη;
Στο Βερολίνο έμεινα 15 χρόνια και επέστρεψα Ελλάδα μια εποχή που τα πράγματα πήγαιναν μια χαρά και νόμιζα ότι έχει δρομολογηθεί η καριέρα μου και ότι θα είμαι πια οικονομικά αυτόνομη. Η κρίση δημιούργησε και προσωπικές κρίσεις αλλά, επειδή έκανα και δεύτερο παιδί ακριβώς πριν αρχίσει, δεν θεωρούσα ότι θα με βοηθούσε μια επιστροφή στο Βερολίνο. Πάντα για όλα τα προβλήματα ήταν η ζωγραφική μου το καταφύγιό μου αλλά, από την άλλη, μου επέτρεπε να ανέχομαι και πράγματα που δεν έπρεπε τόσο στον επαγγελματικό όσο και στον προσωπικό τομέα και ίσως η καραντίνα που ενέτεινε τα προβλήματα με έκανε να αλλάξω ριζικά πολλά πράγματα στη ζωή μου.

Κινείσαι με άνεση σε μεγάλες κλίμακες καμβάδων αλλά και σε μικρές. Σχεδιάζεις με μελάνια σε μπλοκ ιχνογραφίας, πράξη-πάλη που απαιτεί υπερβολική δεξιοτεχνία και λεπτομέρεια, καμιά φορά νομίζω πιο απαιτητική από τον καμβά. Τι τα συνδέει όλα αυτά;
Μοιάζουν πολύ αυτές οι δύο ασχολίες στα θέματα που χρησιμοποιώ, τις περισσότερες φορές είναι και ακριβώς τα ίδια. Τα σχέδια με το μπικ όμως βγάζουν μία εντελώς διαφορετική ατμόσφαιρα από τα λάδια. Η δημιουργία των μπικ μπορεί να συνδυάζεται και με διάλογο με κάποιον γνωστό ή φίλο μου, γιατί το χέρι μου κινείται μόνο του χωρίς να πολυσκέφτομαι. Μοιάζει λίγο με αυτόματη γραφή που, εκτός των άλλων, δρα και ψυχοθεραπευτικά γιατί με χαλαρώνει τόσο που μπορεί να με παίρνει και ο ύπνος. Το μπικ (bic fine) πάντως είναι ένα υλικό που λατρεύω από μικρή μαθήτρια και τα σχέδια μού θυμίζουν και λίγο εικονογραφήσεις. Αυτά τα άρχισα μέσα στην κρίση και μου αρέσουν πολύ. Τα λάδια είναι μία απόλυτα μοναχική εργασία όπου δεν μπορώ να συζητάω με κανέναν ούτε να μου μιλάνε. Είμαι μόνη με το έργο, έτσι πρέπει και το απολαμβάνω κι αυτό με τα πάνω και τα κάτω του.

Μερικές φορές οι πίνακές σου με παραπέμπουν περισσότερο στο Αμέρικαν Γκόθικ ή στα όνειρα, παρά στο ελληνικό περιβάλλον, αστικό ή αγροτικό. Αποφεύγεις συνειδητά την εμπλοκή με την ελληνική τοπιογραφία;
Εννοείς ότι τα σπίτια μου σου θυμίζουν το έργο του Γκραντ Γουντ; Το σπίτι μπορεί και το αγροτικό τοπίο, αλλά σίγουρα όχι οι φιγούρες. Σίγουρα, λόγω επιρροών που έχω από κινηματογραφικά έργα και της μακρόχρονης παραμονής μου στη βορειοκεντρική Ευρώπη, να θυμίζουν πολλά έργα μου αμερικάνικα και βορειοευρωπαϊκά τοπία, αλλά δεν αποφεύγω τα τοπία της Ελλάδας. Για παράδειγμα, το καινούργιο έργο μου «Finding the Way Out» είναι δάσος κοντά στο Αγρίνιο. Η Ελλάδα έχει εκπληκτική φύση και τεράστια ποικιλία και έχω χρησιμοποιήσει πολλές φωτογραφίες από εδώ, απλά δεν είναι η γνωστή τοπιογραφία.

Παρακολουθείς την ελληνική σκηνή; Βρίσκεις ενδιαφέρουσα την εικαστική Αθήνα, όπου, ειδικά τα τελευταία χρόνια, δίνεται βάρος και δοξάζεται περισσότερο το abstract, η αποδόμηση και το digital; Νομίζω πως κάποιοι προσπαθούν να επιβάλλουν μια τέχνη που υποτίθεται πως συνομιλεί με τις τρέχουσες αντίστοιχες τάσεις της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής, απονευρώνοντας το καθαρόαιμο ρεαλιστικό ζωγραφικό και παραστατικό κομμάτι...
Την παρακολουθώ όσο μπορώ, με ενδιαφέρει και διακρίνω κι εγώ τις τάσεις στις οποίες αναφέρεσαι. Δεν με απασχολεί και δεν με απασχόλησε ποτέ να προσαρμοστώ. Όπου κι αν με βάλεις, εγώ θα κάνω πάντα τα δικά μου. Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Was sein muss, muss sein, για να χρησιμοποιήσω και μια γερμανική παροιμία που θα τη μετέφραζα: «ό,τι πρέπει να γίνει, πρέπει να γίνει».

Πόσο άλλαξε τη ζωή σου, και κατ’ επέκταση τη ματιά σου στα πράγματα της τέχνης σου, η γέννηση του παιδιού σου και η μητρότητα;
Τα παιδιά μου, οι εγκυμοσύνες και η μητρότητα ήταν και είναι μαγικά και συναρπαστικά. Όσον αφορά στη ζωγραφική μου, με βοήθησαν πάρα πολύ στην έρευνα της παιδικής ηλικίας γιατί μέσω των παιδιών μου θυμόμουν και συνειδητοποιούσα καλύτερα το παρελθόν μου, μέχρι που εξάντλησα αυτό το θέμα ώστε να περάσω πλέον σε άλλες θεματικές. Εδώ και κάποια χρόνια ζωγραφίζω πια σπάνια παιδιά.
Ο χρόνος για τη δουλειά μου περιορίστηκε βέβαια πολύ, ειδικά τα πρώτα χρόνια, αλλά τώρα που βρίσκονται και τα δύο στην εφηβεία, δουλεύω όλο και περισσότερο.