Αποστολή στην Καλαμάτα: Επισκεφτήκαμε τη Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια» και την έκθεση του Νίκου Φλώρου «Ήρωες από μέταλλο».
Ένα μουσείο διαμάντι. Μια κιβωτός διάσωσης, ένας αισθητικός φορέας συλλογικής μνήμης, που η σημασία του περιεχομένου του δεν εξαντλείται μόνο στο επίκαιρο πνεύμα των ημερών κι όσα αφορούν τα σχετικά με τη συμμετοχή του μουσείου στους εορτασμούς των 200 χρόνων από την επετείο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Στην οδό Σταδίου 64, στην Καλαμάτα, εδώ όπου φιλοξενείται η Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Καρέλια», το πνεύμα και το απίστευτης συλλεκτικής αξίας και πλούτου υλικό που κατοικοεδρεύει στον εσωτερικό του, είναι διαρκές, ατέρμονο. Η περιουσία όλων των εκθεμάτων λειτουργεί ως ντοκουμέντο διαβίωσης καθημερινών ή εορταστικών στιγμών από τον Καιρό των Ελλήνων.
Αντικρίζω τους προγόνους μου αλλά με αντικρίζουν και αυτοί. Στέκομαι ενώπιον μιας αρχειακής εκδοχής με αποσπάσματα από την ιστορία της αγροτικής ή αστικής ζωής αλλοτινών καιρών, αλλά ταυτόχρονα μοιάζει σαν να σκρολάρω καθώς περιπλανιέμαι από τα χωριά στις πόλεις και από τα βουνά στις θάλασσες, ενώπιον (και) της ιστορίας της ελληνικής μόδας!
Η κυρία Βικτωρία Καρέλια κατάφερε να εντοπίσει τα κομμάτια-εκθέματα που έντυναν τους Έλληνες, ταξιδεύοντας και αναζητώντας τα σε κάθε άκρη της χώρας μας. Ρούχα και σπάνια κομμάτια από τον 18ο και τον 19ο αιώνα, γυναικείες και ανδρικές στολές, αυθεντικές δημιουργίες και όχι μιμητική ρεπρονταξιόν φορεσιών και κοσμημάτων. Κομμάτια που επιτομούν την εθνική μας ιστορία και την ανατρέχουν ολιστικά καθιστώντας το μουσείο κάτι και σαν πανόραμα όλων όσων αφορούν το ενδυματολογικό στιλ. Το γλέντι, η γιορτή και ο καθημερινός μόχθος παρελαύνουν μπροστά μου σαν βιντεοκλίπ. Και στο βάθος, πέρα από τη ιδιαιτερότητα και τα έθιμα του κάθε τόπου, νά και η εθνική τοιχογραφία με αγώνες για την απελευθέρωση, όπως και η προσπάθεια ανόρθωσης του ελληνικού κράτους σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Αλλά ταυτόχρονα είναι και κάτι σαν αρχείο βίντατζ ελληνικής μόδας, το ξαναγράφω! Καθόλου τυχαίο δεν είναι πως αυτό το μουσείο το επισκέφτηκε ως και η Μαρία Γκράτζια Κιούρι, κιουρέιτορ του Dior, προκειμένου να κρατήσει σημειώσεις και να μελετήσει εικόνες που κάποιες λεπτομέρειες ή ολόκληρα καρέ τους ενσωματώθηκαν στη συλλογή του οίκου Dior Cruise 2022, ευθέως εμπνευσμένη από την Ελλάδα. Ο πλανήτης είδε σε παγκόσμια πρώτη την περίφημη επίδειξη-πασαρέλα στο Καλλιμάρμαρο, οπότε το Λύκειο Ελληνίδων Καλαμάτας μπορεί να περηφανεύεται πως συμμετείχε σε ένα αισθητικό και πολιτιστικό γεγονός ύψιστης αξίας.
Το συγκεκριμένο μουσείο, που η τεχνογνωσιακή αισθητική του όπως παραδίδεται σε κοινή θέα μέσα από έναν εντυπωσιακό σχεδιασμό τριών ορόφων με ειδικά μελετημένους φωτισμούς και μια εντυπωσιακή αρχιτεκτονική κλίμακα όπου οι όγκοι εναλλάσσονται αρμονικά καθώς ο επισκέπτης μεταβαίνει από επίπεδο σε επίπεδο, προσφέρει ένα ταξίδι-υπέρτατη εμπειρία σε αλλοτινούς τόπους και χρόνους αλλά και στο σήμερα. Θησαυρός γνώσης εκτός ημών των κοινών θνητών και για τους ντιζάινερς, αφού ειδικά στη μόδα τα έθνικ δάνεια δίνουν και παίρνουν, καθοδηγώντας από σεζόν σε σεζόν πάμπολλους σχεδιαστές να επιστρέφουν στο οριένταλ.
Έξω από το μουσείο, και σε όλη στην Καλαμάτα, ο καιρός δεν αστειεύεται. Όπως και σε όλη την Ελλάδα, είναι θέμα χρόνου τα μαύρα απειλητικά σύννεφα που ταξιδεύουν πάνω από το κεφάλι μου να μεταμορφωθούν στην αλήθεια που προφητεύουν οι προειδοποιήσεις της ΕΜΥ σχετικά με όσα θα φέρει το καιρικό φαινόμενο Αθηνά. Και όντως, λίγες ώρες μετά, άνεμος και βροχή μαστιγώνουν ανελέητα την πόλη, η θάλασσα αγριεύει, βλέπω το καλοκαίρι να σκοτώνεται για τα καλά: Έξω θα ντουντουνίσει, όπως λέει κι ένας ντόπιος φίλος ακτινογραφώντας τον καιρό σε τοπικό ιδιόλεκτο!
Τι γυρεύω εδώ όμως, για να περάσουμε και στο προκείμενο; Αυτό: δέχτηκα την πρόσκληση για να γνωρίσω όχι μόνο την εντυπωσιακή Συλλογή Παραδοσιακών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», αλλά και για να δω, αυτόπτης μάρτυρας, τα εκθέματα να συνομιλούν, να συγκατοικούν, να συνευρίσκονται και να συνυπάρχουν με τα έργα της έκθεσης «Ήρωες από μέταλλο» του εικαστικού Νίκου Φλώρου.
Μερικά πράγματα, εν τάχει, για τον διεθνή έλληνα εικαστικό για τους ανεξοικείωτους με το έργο του. Ενταγμένος στην κατηγορία των καλλιτεχνών που, διακόπτοντας την αλυσίδα ανακύκλωσης κάποιων υλικών, όπως είναι το αλουμίνιο και τα κουτιά αναψυκτικών, νερού ή μπίρας, τα χρησιμοποιούν ως κύριο υλικό της δουλειάς τους, ο Φλώρος χρόνια τώρα βρίσκεται ως δημιουργός σε μια συνεχή διαλεκτική σχέση με τη βιομηχανική πραγματικότητα. Πατένταρε την τεχνική του και αποτελεί έναν recycling και upcycling καλλιτέχνη. Από την pop art της δεκαετίας του ’60 μέχρι και σήμερα, το εφήμερο του αλουμινίου ως επί το πλείστον αλλά και των άλλων μετάλλων που προορίζονται για μία και καμία χρήση, αποκτά μια νέα ταυτότητα και μέσω της τέχνης περνά στην αιωνιότητα.
Εδώ συνίσταται η υπεραξία του Νίκου Φλώρου. Η κοινωνική και βιομηχανική πραγματικότητα όπως την επεξεργάζεται δημιουργώντας με μη συμβατικά υλικά αποτελεί μια χειροτεχνική και οικοτεχνική γλυπτική. Τα έργα του αποτελούν αυθεντικά εργόχειρα-κοστούμια που οι συμβολικοί εθνολογικοί συνειρμοί, τα φορτία τους, προσδίδουν στις ενδυμασίες-κατασκευές του μια διάσταση υπέρβασης. Τα κοστούμια και τα πορτρέτα της Μαρίας Κάλλας στην Τόσκα, τη Μήδεια ή τη Λαίδη Μάκμπεθ, το νυφικό της Γκρέις Κέλι, ο πρίγκιπας Αλεξέι Ρομανόφ, και πολλά ακόμα έργα του, όπως η σειρά που φιλοξενήθηκε στο Τολέδο με ευθεία αναφορά στον Ελ Γκρέκο, παρουσιάστηκαν σε μουσεία της Ισπανίας, της Αγίας Πετρούπολης, της Ουάσινγκτον, σε καθεδρικούς ναούς και πινακοθήκες, ακόμα και στο χοροθέατρο του Βούπερταλ, για να αναφέρω την τελευταία δουλειά του. Παγκόσμιας κλάσης Έλληνας, διεθνώς καταξιωμένος καλλιτέχνης, δεν χώρα αντίρρηση πως ο Νίκος Φλώρος είναι μια μοναδική περίπτωση κλάσης και αυταξίας.
Χαλαρώνω κάπου εδώ, γιατί ξαναδιαβάζοντας με, βλέπω πως διολισθαίνω σε μια αφόρητα πληκτική εικαστική γλώσσα, που αρμόζει περισσότερο να τη χρησιμοποιούν κατηφείς και σπουδαιοφανείς κριτικοί τέχνης, παρά αγνοί θαυμαστές και ταπεινοί art lovers, σαν την αφεντιά μου, οπότε ας κάνω πιο λιανά το τι κάνει και γιατί βρίσκεται ο καλλιτέχνης εδώ στην Καλαμάτα. Περικυκλωμένος από πυρπίρια και σιγκούνια, κεντημένα γιλέκα και φορέματα, κοντογούνια, χρυσοκέντητες τραχηλιές, βράκες, μαντήλες, ντουλαμάδες και όσα αφορούν τα καθημερινά ή εορταστικά ρούχα-εκθέματα του μουσείου, φτιαγμένα από μοναδικά ύφάσματα, η πρόκληση-πρόσκληση που δέχτηκε ο Φλώρος ήταν μοναδική αλλά και μεταφυσική. Πώς ο καλλιτέχνης μπορεί να παραγάγει ενδυμασίες μέσω της μεταλλικής τεχνικής του αλλά και να τις προσωποποιήσει στα σώματα συγκεκριμένων μορφών της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, δουλεύοντας με τα βιομηχανικά υλικά του σήμερα, κοντράστ με την οικοτεχνία των πλουμιστών υφασμάτων του τότε;
Πρέσα εναντίον αργαλιού, καλάι και ηλεκτρικά πριόνια εναντίον βελόνας που κεντά στο χέρι πόντο πόντο. Ο Φλώρος κλήθηκε να αποδώσει πρόσωπα και ήρωες, μοναδικά και ρεαλιστικά ως προς τη μορφή αλλά στα έργα του να εμπεριέχεται και το συναίσθημά τους πριν ή μετά τη μάχη. Ομοιώματα, φιγούρες σε φυσικό ή υπερφυσικό μέγεθος, χωρίς πρόσωπο και χωρίς σώμα που όμως τα αναγνωρίζεις. Πρόσωπα, όπως του Κολοκοτρώνη, της Μπουμπουλίνας, της Μόσχως Τζαβέλα ή της Ψαροκώσταινας, έπρεπε να αποτυπωθούν και να δουλευτούν μέσω μιας διαδικασίας που δεν βασίζεται σε πρότερες απεικονίσεις.
Η απαθανάτιση των προσώπων αυτών ήταν σπάνια. Οι μορφές τους διασώζονται μόνο μέσα από πορτρέτα και ζωγραφικές αφηγήσεις από δημιουργούς που δεν γνωρίζουμε το μέγεθος του «πειράγματος» μέσω του οποίου απέδωσαν τα «μοντέλα» τους. Ως γνωστόν, οι ήρωες του 1821 δεν είχαν χρόνο να ποζάρουν, ούτε ανέβαζαν τη μάχη σαν στόρι στο ίνσταγκραμ. Λίγα πράγματα, το εξής ένα, είχε σημασία εκείνη τη στιγμή: Ελευθερία ή θάνατος, αυτό ήταν το ταγκ. Υπάρχει όμως ένα άλλο στοιχείο που το θεωρώ κομβικό ως προς την αποδοχή της πρόσκλησης του μουσείου από τον Νίκο Φλώρο. Ο συνονόματος πρόγονός του, ο προ-προπάππος του Νικόλαος Φλώρος, έπεσε ηρωικά σαν οπλαρχηγός στη Μάχη των Αθηνών. Η αλυσίδα του αίματος, το ταξίδι της στον χρόνο, η μεταβίβασή του στην ψυχή και το σώμα του Νίκου, που διακόσια χρόνια μετά από εκείνο το συμβάν καλείται να το αναπλάσει και να το ανακαλέσει, να το αναγνώσει και να το αποτυπώσει με τον τρόπο του, θεωρώ πως λειτούργησε από πλευράς dna σαν το μεγάλο δέλεαρ, που πιθανόν να μείωσε και το ρίσκο του εγχειρήματός του. Η γειτνίαση των μεταμοντέρνων δημιουργιών του με αυθεντικές ενδυμασίες του Καιρού των Ελλήνων έμοιαζε με στοίχημα συνύπαρξης ανάμεσα στην παράδοση και την ιστορία, προσωπική και εθνική. Μια γλώσσα του σήμερα επαναξιολογεί το χθες και κάποιους από τους όρους που προσδιόρισαν την ταυτότητά μας: καταγωγή, ελευθερία, ισονομία, παιδεία, πολιτιστική κληρονομιά, σε μια καταγραφή των γεγονότων μέσω έργων που δεν ανατρέχουν το παρελθόν στατικά ή μηχανιστικά. Έργων που δεν αναπαράγουν ένα πρόσωπο ή ένα συμβάν. Ο Φλώρος μέσω της νέας ψηφιδωτής αφήγησης αντιλαμβάνεται την Ιστορία ως αδιάσπαστη αλυσίδα όπου όλα και όλοι σχετίζονται αναμεταξύ τους.
Πέρα από τα γλυπτά και τις προσωπογραφίες που εκτίθενται μαζί με τα αυθεντικά ενδύματα, βλέπω να εκτίθεται και η ελληνική σημαία με τη γνωστή επίπονη και επίμονη τακτική του χειρωνάκτη Φλώρου, που επιμένει να δουλεύει με προσωπικό σωματικό κάματο, αντί, αφού συλλάβει την ιδέα, να παραγγείλει την υλοποίησή της σε συνεργεία μαστόρων. Γνωστή τακτική στη σύγχρονη τέχνη, όπου η γουορχολική βιομηχανική αναπαραγωγή σε πολλές κόπιες με την υπογραφή του καλλιτέχνη, εγγυάται την αυθεντία και τη μοναδικότητά τους, ποντάροντας στην υπεραξία της υπογραφής και όχι της τέχνης του τεχνίτη. Ακόμα και αν είναι εις βάρος του από πλευράς χρηματικών απολαβών, ο Νίκος επιμένει να δηλώνει χειρωνάκτης και όχι φασονατζής έμπορος, όπως ο Τζεφ Κουνς, ο οποίος πουλά στους συλλέκτες περισσότερο μια ιδέα πολλαπλώς υλοποιημένη σε κόπιες και όχι ένα αληθινά μοναδικό έργο, φτιαγμένο με άχθος, πόνο και πάλη με τα όρια του μυαλού και του σώματος.
Αυτό όμως δεν ήταν και η Ελληνική Επανάσταση, για να επιστρέψουμε στην έκθεση; Ένα ρίσκο ενάντια στις πιθανότητες, ένας αναστοχασμός και μια μάχη σώμα με σώμα. Το κλειδί, αν θέλετε, της σύνδεσης μέσω της οποίας ο Φλώρος Παρατηρώ προσεχτικά τα γλυπτά και τους πίνακες. Τους τελευταίους δεν θα τους αποκαλέσω ζωγραφικούς, αλλά ψηφιδωτούς καθρέπτες, μιας και ο επισκέπτης που θα σταθεί απέναντί τους μπορεί να βρει μέσα τους και τον εαυτό του - συνυπάρχει μέσω αντικατοπτρισμού εντός των απεικονιζόμενων ηρωικών μορφών.
Περιπλανιέμαι στους τρεις ορόφους του μουσείου. Η παραδοσιακή ραπτική από τεχνίτες Τερζήδες (έτσι αποκαλούσαν τότε τους ράφτες), το πλέξιμο και η hand made χρυσοχοΐα εξισώνονται αβίαστα με την hand made τέχνη του Φλώρου. Στην είσοδο του μουσείου, η 2.60 μέτρα ύψος Μπουμπουλίνα με υποδέχτηκε δημιουργώντας μου μια εκρηκτική αίσθηση: Το γιγάντιο ομοίωμά της είναι ελλειπτικό. Δεν βλέπω τη μορφή της γιατί δεν υπάρχει. Και όμως αναγνωρίζω πως είναι αυτή λόγω της αύρας, της ιδέα της, που ο Φλώρος κατάφερε να την εντάξει στο δημιούργημά του μέσω της μη ένταξης του προσώπου της. Αφήνοντας το κενό, που όμως ταυτόχρονα αποκτά πρόσωπο, ανακαλείται μέσα από το υποσυνείδητό μου η γνώριμη αναπαράσταση της Λασκαρίνας σε ταινίες ή σχολικά βιβλία. Να και πάλι η ανάμνηση της Ελληνικής Επανάστασης, μακριά όμως από τις αφηγήσεις των ταινιών του Τζέιμς Πάρις ή τα σημαιάκια που στόλιζαν τον γυμνασιακό αυλόγυρο στις εθνικές εορτές: ο Φλώρος με ταξιδεύει στα χρόνια της και το πρόσωπο της συνειρμικά. Δεν φτιάχνει γιγάντιο πορτρέτο ή ομοίωμα, αλλά μια πολύ συγκεκριμένη στολή. Το Μπουμπουλίνα dress code παραμένει αξεπέραστο, με το μαντίλι να περιτυλίγει όλο το πρόσωπο, αφήνοντας χώρο μόνο για τα μάτια, τη μύτη, το στόμα και το πηγούνι, που δεν υπάρχουν αλλά εγώ... τα βλέπω. Ο καλλιτέχνης κατάφερε να συνδεθεί με τον χώρο και την ιστορία τόσο θεματικά όσο και εννοιολογικά. Αν και οι δημιουργίες του παρουσιάζονται σε κοινή θέαση με τα μόνιμα εκθέματα, γεγονός που υπογραμμίζει την καταγωγική τους σύνδεση με το εθνικό και το παραδοσιακό, εντούτοις η λαμπερή μεταμόρφωσή τους από μέταλλα παγκόσμιας κατανάλωσης ωθεί το τοπικό να γίνει παγκόσμιο. Όπως έγινε και με την Ελληνική Επανάσταση που συνδέθηκε με τη μετέπειτα Γαλλική όπως και την Αμερικανική.
Όλα αυτά είναι μια καλή αφορμή για να ταξιδέψετε στην Καλαμάτα, που ειδικά το προσεχές εορταστικό τριήμερο της 28ης Οκτωβρίου, σίγουρα θα υποδεχθεί τουρίστες. Εκτός από καλοκαιρινός προορισμός διακοπών, η πόλη και τον χειμώνα προσφέρεται για city break αναπαύσεις και εκδρομές. Και δεν είναι μόνο το εξαιρετικό φαγητό στο Κεντρικό της πλατείας Δημαρχείου, τα ουζάκια στον Ναυτικό Όμιλο ή η περίφημη «ποικιλία» με κρεατικά ή η γουρουνοπούλα που σερβίρουν στα πέριξ της θάλασσας. Είναι και αυτή η έκθεση στο Μουσείο του Λυκείου Ελληνίδων που επιβάλλεται να δείτε, εμπιστευθείτε με: εδώ είναι το ταξίδι. Αρκεί φυσικά να μη ρίχνει καρεκλοπόδαρα. Υπήρξαν στιγμές που ο άνεμος και η βροχή στα αυτιά μου ακούγονταν σαν ο ουρανός να μας πυροβολούσε· κρότος όμοιος με εκείνον που έκαναν τα κουμπούρια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη ή τα κανόνια που έριχνε η Λασκαρίνα από τα πολεμικά πλοία της...
13°
