You & AI: Στην έκθεση της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον Άρεως

Ένας ρινόκερος που βρυχάται, σύγχρονες μαρμάρινες ζωφόροι με αρχαίο DNA, ένα ρολόι που λέει την ώρα μέσα από λουλούδια, ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο πορτρέτο από selfies: από σήμερα 24/6ο αγαπημένος μας περίπατος στο μεγάλο πάρκο του αθηναϊκού κέντρου υπόσχεται απρόσμενες συναντήσεις. Για όλα «φταίει» το «You and AI», το νέο αφιέρωμα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση που εστιάζει στην τεχνητή νοημοσύνη, όχι ως μελλοντική πιθανότητα αλλά ως καθημερινή πραγματικότητα. Και επιδιώκει να αναδείξει τον τρόπο που τη βλέπουμε, μας βλέπει και καθορίζει τη ζωή μας όχι σε μια συμβατική εκθεσιακή σάλα, αλλά στο πεδίο αυτής της διαρκούς και αναπόδραστης διάδρασης, στην καρδιά της πόλης, στη φυσική και τεχνητή συνάμα επικράτεια ενός πάρκου, καθώς και στην ψηφιακή σφαίρα. 

Ως «μια έκθεση για το “άλλο” και ταυτόχρονα για τον εαυτό μας» μου τη συστήνει ο επιστημονικός της σύμβουλος και υπεύθυνος ψηφιακής ανάπτυξης του Ιδρύματος Ωνάση, Πρόδρομος Τσιαβός. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη συχνά χρησιμοποιείται ως το είδωλο των επιθυμιών, των φιλοδοξιών και των αγωνιών μας» επισημαίνει και διευκρινίζει: «Το You and AI έρχεται να θέσει το ερώτημα τι ακριβώς είναι αυτό που επιλέγουμε να κάνουμε με αυτό το είδωλο που επεκτείνει και μεγεθύνει τα όσα είμαστε. Θέλουμε παρακολούθηση και μέτρηση χωρίς όρια; Ζούμε την αυταπάτη ότι μπορούμε να ζήσουμε χωρίς φυσικό περιβάλλον, αφού μπορούμε να το αναδημιουργήσουμε ψηφιακά; Μπορούμε να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας ή απολαμβάνουμε να ακούμε τους εαυτούς μας και να βλέπουμε τις εικόνες μας στα κοινωνικά μέσα που λειτουργούν ως η ηχώ των ιδεοληψιών μας και των εικόνων που θέλουμε να βλέπουμε;
Το φεστιβάλ αυτό θέλει να φέρει στον δημόσιο λόγο ξανά τη συζήτηση για τον δημόσιο χώρο, ψηφιακό και φυσικό, και για αυτό συμβαίνει στο Πεδίον του Άρεως. Τι θα πει δημόσιος χώρος σήμερα; Τι σημαίνει όταν ο δημόσιος χώρος μεταφέρεται στο ψηφιακό περιβάλλον και μάλιστα διαμεσολαβείται από έναν αλγόριθμο που αποφασίζει με βάση τις προτιμήσεις σου τι θα δεις και τι θα ακούσεις; Τι είδους δημοκρατία είναι αυτή που προκύπτει από τον δημόσιο χώρο των εταιριών υψηλής τεχνολογίας (big tech) και τι είδους πολίτες παράγει;».

Την έκθεση επιμελείται η Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου, creative director του οργανισμού για τον ψηφιακό πολιτισμό Future Everything που έχει τη βάση του στο Μάντσεστερ της Μεγάλης Βρετανίας. «Το You and AI θέτει κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τις προκλήσεις που αφορούν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και τις αναδυόμενες τεχνολογίες, αλλά και σχετικά με την αδικία και την ανισότητα», συμπληρώνει η ίδια. «Διερωτάται για τη δύναμη, τον έλεγχο και την αδυναμία, για το πώς και από ποιους λαμβάνονται αποφάσεις πέραν του ανθρώπινου ελέγχου, για το ποιες φωνές περιλαμβάνονται και ποιες μένουν εκτός. Τελικά η έκθεση καταθέτει έναν προβληματισμό σχετικά με το αν θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε τεχνητή νοημοσύνη που να είναι ανθρώπινη, πλανητική και ηθική».

Μέχρι τις 28/7, λοιπόν, το διάβα μας στο Πεδίον του Άρεως, από το άγαλμα του Κωνσταντίνου έως τη «Γαρδένια» κι από την υδάτινη διαδρομή έως την Πλατεία Οικονομίδη, θα ενεργοποιεί ηχοτοπία και θα αποκαλύπτει υπερμεγέθεις οθόνες μεγάλης ανάλυσης, 3D γλυπτά και εγκαταστάσεις που ξεπροβάλλουν μέσα από τη βλάστηση. Στις τρεις διαδρομές της έκθεσης 25 έργα σύγχρονων καλλιτεχνών εξετάζουν το πώς βλέπουμε αλλά και πώς μας βλέπει η τεχνητή νοημοσύνη, το πώς διαμορφώνει τον δημόσιο χώρο, την πολιτική διαδικασία και τη σύγχρονη δημοκρατία και, επιπλέον, την τεχνητή νοημοσύνη ως μέρος και ως υποκατάστατο του φυσικού περιβάλλοντος. Ανάμεσά τους θα διακρίνετε προτάσεις από διεθνή ονόματα με δράση στο μεταίχμιο τέχνης και επιστημονικής έρευνας, όπως των Alexandra Daisy Ginsberg, Algorithmic Justice League, Memo Akten, Jake Elwes, Tega Brain, Julian Oliver και Bengt Sjölén, αλλά και Ελλήνων καλλιτεχνών, μεταξύ άλλων των Κυριακής Γονή, Ιλάν Μανουάχ, Εύης Καλογηροπούλου και Βασίλη Μπαλάσκα. 

Ποιο είναι, όμως, το αποτύπωμα που αφήνει το εγχείρημα στους δύο συνομιλητές μας;
Η επιμελήτριά του δεν θα μπορούσε να μην επισημάνει τη συναρπαστική, παρά τις προκλήσεις, εμπειρία του να εντάσσεις δημιουργίες τέχνης που χρησιμοποιούν τεχνολογία σε εξωτερικούς χώρους, ειδικά σε αυτήν την κλίμακα και κατά τη διάρκεια πανδημίας. «Η τεχνολογία υπάρχει πάντα στη ζωή μας και οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης επεκτείνονται γρήγορα στον δημόσιο χώρο. Η ευκαιρία να φέρουμε έργα που προκαλούν την υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών και την κακή χρήση τους σε έναν χώρο όπου είναι συχνά παρούσες (π.χ. κάμερες παρακολούθησης, εφαρμογές αναγνώρισης προσώπου κ.λπ.) έχει καταστήσει αυτή την έκθεση ιδιαίτερα σημαντική και αποκαλυπτική», υπογραμμίζει. Ο Πρόδρομος Τσιαβός, πάλι, στέκεται στον τρόπο με τον οποίο ένας καλλιτέχνης μπορεί να πει με ένα έργο ό,τι ένας θεωρητικός μπορεί να χρειαστεί χιλιάδες λέξεις για να το περιγράψει: «Τα έργα του Φεστιβάλ ΑΙ κάνουν ακριβώς αυτό, σε φέρνουν αντιμέτωπο με την τεχνητή νοημοσύνη ως κομμάτι του εαυτού σου το οποίο πρέπει να αποφασίσεις αν και πώς θέλεις να αντιμετωπίσεις. Εάν έμαθα κάτι από αυτή την έκθεση είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη στις διάφορες μορφές της είναι σαν τα παιδιά μας: μας μοιάζει, έχει στοιχεία από εμάς, αλλά δεν την ελέγχουμε, δεν μπορούμε πάντα να την καταλάβουμε και σίγουρα δεν είμαστε εμείς. Τουλάχιστον, μπορούμε να την αντικρίσουμε; Μπορούμε να μας αντικρίσουμε;».

Μη χάσετε αυτά τα έργα

Η Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου και ο Πρόδρομος Τσιαβός προτείνουν

• Το «Normalizing Machine» των Mushon Zer - Aviv, Dan Stavy και Eran Weissenstern σε κάνει να αναρωτηθείς όχι μόνο τι είναι κανονικό και πώς χτίζονται οι μηχανισμοί της κανονικότητας και της κανονικοποίησης, αλλά και το πόσο αδυνατούμε να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας. 

• Το «Content Aware Studies» του Egor Kraft ή τι προκύπτει από τη «συνάντηση» του Φειδία με την τεχνητή νοημοσύνη. Αναλύοντας με machine learning μοντέλα χαμένων γλυπτών της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα καινούργιο έργο. 

• Το «Τhe Substitute» της Alexandra Daisy Ginsberg φέρνει κοντά μας έναν ανακατασκευασμένο ρινόκερο που δεν υπάρχει πλέον. Κι όμως κινείται, βρυχάται και περπατάει στο Πεδίο του Άρεως. Μας είναι πιστευτό; Μας είναι αρκετό;

• Το «It’s not You, it’s me» του Ιλάν Μανουάχ, μια ατελείωτη σειρά από selfies πραγματικών ανθρώπων που έχουν ανέβει στο Instagram με hashtag #greece2021 συνδυάζονται με πορτρέτα που έχουν δημιουργηθεί τεχνητά σε ένα έργο-σχόλιο για το συλλογικό εμείς της Ελλάδας του 2021.

• Το «Abra» από τα@HibaAli, μια «συνομιλία»με τη μασκότ του Amazon, Peccy, για την εργατική τάξη, την επιτήρηση και τις (οικονομικές, κοινωνικές και γεμάτες σαπούνι) φούσκες.

• Το «Zizi - Queering the Dataset» του Jake Elwes, με όχημα την τεχνητή νοημοσύνη και την drag performance, αναφέρεται στην έλλειψη εκπροσώπησης και ποικιλομορφίας στα training data sets, τα σύνολα δεδομένων που χρησιμοποιούνται από συστήματα αναγνώρισης προσώπου.

• Το «Counting craters on the moon» της Κυριακής Γονή, μια φανταστική συνάντηση ανάμεσα στον αστρονόμο Johann Friedrich Julius Schmidt (1825-1884) και το νευρωνικό δίκτυο Deep Moon πυροδοτεί σκέψεις για πιθανές συνέργειες μεταξύ ανθρώπου και μηχανής και το πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε διαφορετικές και, ενδεχομένως, συλλογικές αντιλήψεις του κόσμου που μας περιβάλλει.

• Το «Data Feminism Infographic» των ερευνητών Catherine D’Ignazio και Lauren F. Klein σε συνεργασία με τη σχεδιάστρια Marcia DiazAgudelo, μια εκτύπωση μεγάλης κλίμακας σε σχέση με την επιστήμη και την ηθική των δεδομένων, τον φεμινιστικό ακτιβισμό και την κριτική σκέψη.

• Το «Circadian Bloom» της Anna Ridler, ένα όμορφο ρολόι που λέει την ώρα μέσα από λουλούδια, προσκαλώντας μας να εξερευνήσουμε άλλους, μη ανθρώπινους τρόπους κατανόησης του χρόνου.

• Το «Excerpts from Asunder» των Tega Brain, Julian Oliver και Bengt Sjölén, όπου ένας «περιβαλλοντικός διαχειριστής» τεχνητής νοημοσύνης προτείνει και προσομοιώνει ιδέες αλλαγής του πλανήτη ώστε να παραμείνει ασφαλής,  παράγοντας συχνά απαράδεκτα ή παράλογα αποτελέσματα.