Μουσείο Γουλανδρή: Είδαμε μία από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές

Βγαίνοντας από το καταπληκτικό αυτό μουσείο αισθάνεσαι θαυμασμό αλλά και απέραντη ευγνωμοσύνη για αυτούς τους δύο ανθρώπους αλλά και όλους όσοι συνετέλεσαν στο να δοθεί η δυνατότητα στον κόσμο να βλέπει όλα αυτά τα σπουδαία έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης δίπλα του, καθημερινά, χωρίς να χρειάζεται να ταξιδεύσει εκτός συνόρων.

Ήταν οι δύο μεγάλες αγάπες, η αγάπη που έτρεφαν για την Ελλάδα και η αγάπη που έτρεφαν για την Τέχνη, που οδήγησαν δύο σπάνιους ανθρώπους, τον Βασίλη και την Ελίζα Γουλανδρή, να αποκτήσουν ένα μεγάλο όραμα για τον τόπο τους. «Ήθελαν να δώσουν πρόσβαση σε όλους τους Έλληνες και όχι μόνο, να γνωρίσουν από κοντά έργα μεγάλων καλλιτεχνών και να αρχίσουν και εκείνοι με τη σειρά τους το ταξίδι της περιπέτειας που λέγεται «αγαπώ και ανακαλύπτω την τέχνη», όπως μας είπε η Πρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος, κ. Fleurette Καραδόντη - Κατσίκη. «Ο Βασίλης και Ελίζα Γουλανδρή συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη το 1950. Ήταν ένα ζευγάρι εξαιρετικά δεμένο και αγαπημένο, άνθρωποι παλιάς κοπής, με ασίγαστο πάθος για την τέχνη και το χάρισμα να εμπνέουν τεράστια αφοσίωση στους ανθρώπους που ήταν γύρω τους. Διάβαζαν, μάθαιναν, συζητούσαν, εξερευνούσαν την τέχνη και μέσα από αυτή τη διεργασία κατάφεραν να δημιουργήσουν μία από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές, με έργα που τα ζούσαν στην καθημερινότητά τους».

Η σημαντική αυτή συλλογή αποτελείται από 800 περίπου έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ξένων και ελλήνων καλλιτεχνών, τα οποία χρονολογούνται την περίοδο 1880-1980 και αποκτήθηκαν με καθαρά υποκειμενικά κριτήρια επιλογής, βασισμένο στο προσωπικό τους ένστικτο και γούστο. Περιλαμβάνει ουσιαστικά πέντε γενιές καλλιτεχνών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις είτε γνωριζόντουσαν, είτε βοήθησαν, είτε επηρέασαν ο ένας τον άλλον και οι φανταστικοί «διάλογοι» μεταξύ αυτών ήταν κάτι που προκαλούσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή για την απόκτηση συγκεκριμένων έργων, όπως επισήμανε η ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη της συλλογής, κα Κουτσομάλλη-Μορώ.

Το πρώτο κορυφαίο έργο της συλλογής τους ήταν η «Θεία Μορφή» του El Greco, το οποίο αγόρασαν το 1956 από την γκαλερί Wildenstein & Co. Από κει και πέρα ακολούθησε η αγορά σημαντικών έργων τέχνης, όπως η «Προσωπογραφία» του καλλιτέχνη ενώ κοιτάζει πάνω από τον ώμο του, του Paul Cezanne, για τον οποίο ο Pablo Picasso έλεγε ότι «ήταν ο πατέρας όλων μας», «η Νεκρή φύση με μήλα και λουλούδια» του Paul Gauguin –πίνακας που αποκτήθηκε σε δημοπρασία στην τιμή των 255.000 δολαρίων, ποσό ρεκόρ για την εποχή–, «Η Γυναίκα στον κήπο του κυρίου Forest» του Henri de Toulouse Lautrec, «Ο Καθεδρικός Ναός της Ρουέν το πρωί» του Claude Monet, «Η μικρή χορεύτρια δεκατεσσάρων ετών» του Edgar Degas –το μοναδικό γλυπτό του εξέθεσε ο καλλιτέχνης όσο ζούσε και για το οποίο είχε δεχθεί σφοδρές επιθέσεις–, «Η αιώνια άνοιξη» του Auguste Rodin, φόρος τιμής του Rodin στον έρωτά του για τη γλύπτρια και μαθήτριά του, Camile Claudel.

Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει έργα του Vincent van Gogh, όπως τα «Νεκρή φύση με μπλε καφετιέρα», έργο για το οποίο ο καλλιτέχνης αν και γενικά μετριόφρων, υπερηφανεύεται περισσότερο απ’ όλα, «Τα Αλυσκάν», έργο που χρονολογείται από την πρώτη βδομάδα παραμονής του φίλου του και καλλιτέχνη Gauguin, στην Αρλ, στο Κίτρινο Σπίτι, το πρώτο από τα τρία αντίγραφα με θέμα τη «Συγκομιδή της Ελιάς», έργο που ο Van Gogh έκανε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του σε ψυχιατρική κλινική, τη «Νεκρή φύση με γκρέιπ φρουτ» του Paul Gauguin, τον «Νέο με ανθοδέσμη» και τη «Γυμνή Γυναίκα με σηκωμένα χέρια» του Pablo Picasso, την «Ακρίδα» του Miro, την «Πασιέντζα» του George Braque κ.ά. Σημαντικότατη είναι επίσης η παρουσία έργων ελλήνων καλλιτεχνών, όπως του Χατζηκυριάκου Γκίκα, Μόραλη, Ρόρρη, Τέτση, Τσαρούχη, Φασιανού κ.ά.

Τα έργα τέχνης αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή και αυτό είναι εμφανές και από τη θαυμάσια συλλογή γαλλικών επίπλων του 19ου αιώνα, υπογεγραμμένα από τους διασημότερους ebenistas, καθώς και κινέζικων αντικειμένων από νεφρίτη ή πορσελάνη, τα οποία, σύμφωνα με την επιθυμία τους, εκτίθενται σε αίθουσα του Μουσείου.

Το 1979 ιδρύθηκε το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, προικοδοτώντας με τρεις πρότυπους μουσειακούς χώρους την Άνδρο, γενέθλιο τόπο του Βασίλη (Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Αρχαιολογικό Μουσείο και τη Νέα Πτέρυγα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης) και εκεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εκκολάφθηκε η ιδέα της δημιουργίας ενός μουσείου στην Αθήνα, εγχείρημα που συνάντησε πολλά εμπόδια και δυσκολίες ως προς την εύρεση κατάλληλου χώρου ενώ πέρασε από αρκετές περιόδους αβεβαιότητας μέχρι να τελεσφορήσει. Τα αρχικά σχέδια του διάσημου κινέζου αρχιτέκτονα Ι.Μ. Πέι έμειναν στις μακέτες και ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον εκτεθούν στο Μουσείο.

Οι εμπνευστές του Μουσείου έφυγαν και οι δύο από τη ζωή, μην προλαβαίνοντας να δουν το όραμά τους να υλοποιείται. Όμως 25 χρόνια μετά τον θάνατο του Βασίλη και 19 χρόνια μετά τον θάνατο της Ελίζας, χάρη στην επιμονή, το πείσμα, την άριστη συνεργασία και τις άοκνες προσπάθειες ολόκληρης της ομάδας που απαρτίζει το Ίδρυμα, ένα νέο κεφάλαιο αρχίζει για αυτό, με την ολοκλήρωση του μουσείου στην Αθήνα, το οποίο ανοίγει τις πόρτες του για το κοινό την Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2019.

Τα εγκαίνια ενός σύγχρονου Μουσείου, όπως το συγκεκριμένο, σηματοδοτούν την έναρξη ενός πολιτιστικού διαλόγου με την κοινωνία καθώς και την έναρξη μίας αμφίδρομης σχέσης με το κοινό, το οποίο μέσα από εκθέσεις, προσφερόμενες πρωτοποριακές δράσεις, σύγχρονες μουσειακές εφαρμογές και προγράμματα θα αποκτά πολύτιμες γνώσεις και πολυδιάστατες εμπειρίες.

«Θέλουμε ο χώρος αυτός να είναι ζωντανός, φιλικός και ανοικτός σε όλους, σε άτομα κάθε ηλικίας. Με κανέναν δεν θα δεχθούμε και δεν θα συμβιβαστούμε με την ιδέα ενός αποστεωμένου λόγου, ενός αφυδατωμένου δύσκαμπτου αγκυλωμένου θεσμού» τονίζει ο κ. Κουτσομάλης. «Πρέπει να είναι ένα εργαστήριο ανταλλαγής απόψεων, θέσεων και αντιθέσεων. Εκτός από το αισθητικό και εικαστικό σκέλος θέλουμε να έχει έναν ρόλο ευρύτερα κοινωνικό. Να πιάνει κοινωνικούς προβληματισμούς, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, το μεταναστευτικό κ.ά. και να τα αναδεικνύει μέσα από εκθέσεις, συζητήσεις και διαλέξεις. Η τέχνη δεν διαχωρίζει. Η τέχνη ενώνει. Ενώνει άτομα και λαούς και αυτό πρέπει να γίνει πράξη. Δεν φιλοδοξούμε να διδάξουμε τέχνη, αλλά θέλουμε να φέρουμε τον επισκέπτη μπροστά σε εμβληματικά έργα που θα δώσουν τη βάση και το κίνητρο για περαιτέρω αναζήτηση».

Το ιδιόκτητο νεοκλασικό κτίριο, δίπλα στο Καλλιμάρμαρο, με θέα την Ακρόπολη και βασισμένο σε σχέδια του αρχιτεκτονικού γραφείου Ι. & Α Βικέλα, συνυπάρχει αρμονικά με τις νέες προσθήκες και μαζί με την όμορφα διαμορφωμένη πλατεία του Αγίου Σπυρίδωνα, αποτελεί ένα «κόσμημα» για την περιοχή. Στους 11 ορόφους του κτιρίου και τα 7.250 τ.μ., εκτός από τις εκθέσεις έργων τέχνης μεγάλων ονομάτων της νεότερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής πρωτοπορίας θα φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, θα λειτουργήσει πωλητήριο με πρωτότυπα αντικείμενα εμπνευσμένα από έργα της συλλογής, καφέ-εστιατόριο με επικεφαλής τον γνωστό σεφ Ανδρέα Λαγό και την ομάδα Oh boy, βιβλιοθήκη που διαθέτει 6.000 τόμους, παιδικό εργαστήριο καθώς και ένα αμφιθέατρο 187 θέσεων.

Βγαίνοντας από το καταπληκτικό αυτό μουσείο αισθάνεσαι έναν θαυμασμό αλλά και μία απέραντη ευγνωμοσύνη για αυτούς τους δύο ανθρώπους αλλά και όλους όσοι συνετέλεσαν στο να δοθεί δυνατότητα στον κόσμο να βλέπει όλα αυτά τα σπουδαία έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης δίπλα του, καθημερινά, χωρίς να χρειάζεται να ταξιδεύσει εκτός συνόρων.

Και είναι εύλογη η απέραντη ικανοποίηση που ένιωσε «η οικογένεια του Ιδρύματος», όταν είδε τα έργα στους τοίχους. «Νιώσαμε, ότι ήλθαν τα έργα σπίτι τους» είπε συγκινημένη η κα Καραδόντη-Κιτσίκη.

Και είναι βέβαιο ότι την ίδια ικανοποίηση και συγκίνηση θα ένιωθαν και ο Βασίλης και Ελίζα Γουλανδρή, βλέποντας το όραμά τους να έχει γίνει πραγματικότητα και οι αγαπημένες τους συλλογές να έχουν βρει μία πανέμορφη στέγη σε μία γοητευτική συνοικία της πόλης, κοντά σε μεγάλα μουσεία και μνημεία και που τώρα αναβαθμίζεται αισθητά και αποκτά μία περίοπτη θέση στον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας. 

Και λίγα λόγια για τον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος
Ο βυζαντινού ρυθμού μετά τρούλου Ιερός Ναός Αγίου Σπυρίδωνα Σταδίου ή Παγκρατίου θεμελιώθηκε το 1903 στη θέση που βρισκόταν ένας μικρός ναός στο όνομα του Αγίου. Σε παλιά έγγραφα φέρεται ως Άγιος Σπυρίδων Βατραχονησίου, διότι έτσι λεγόταν αυτή η περιοχή στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Τα αρχικά σχέδια του ναού ήταν του αρχιτέκτονα Τσίλερ, τα οποία όμως τροποποιήθηκαν πάρα πολλές φορές λόγω του ότι η ανοικοδόμηση του ναού συνέπεσε μεταξύ δύο παγκοσμίων πολέμων καθώς και περίοδο οικονομικών κρίσεων. Ο ναός είναι τρίκλιτος, με το δεξιό κλίτος να είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο, και το αριστερό στους Αγίου Αναργύρους, Κοσμά και Δαμιανό.

---

Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή: Ερατοσθένους 13, Αθήνα. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή 10.00- 18.00, Παρασκευή 10.00-22.00. Δευτέρα κλειστά.