Ο τελευταίος Τσάρος: ο μύθος, η επανάσταση και η σκοτεινή μοίρα των Ρομανόφ

Μια βόλτα με το έλκηθρο στο χιόνι, ένα ταξίδι κυνηγιού, μια εκδρομή και βαρκάδα στη λίμνη φορώντας δροσερά λευκά ρούχα και πλατύγυρα καπέλα με τις σατέν κορδέλες να θροΐζουν στο ελαφρύ αεράκι: σκηνές που μοιάζουν με αυτές που θα μπορούσαν να ζουν τα μέλη μιας ξέγνοιαστης, εύπορης οικογένειας των αρχών του 20ού αιώνα, με τη ζωή να απλώνεται γεμάτη υποσχέσεις και αισιοδοξία μπροστά τους.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα σπάνιο φωτογραφικό υλικό από ιδιωτικές στιγμές των Ρομανόφ, λίγα μόνο χρόνια πριν από το τρομερό τέλος που επεφύλασσε η μοίρα για όλα τα μέλη της τσαρικής οικογένειας.

Σήμερα οι φωτογραφίες αυτές παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου στην έκθεση «Ο Τελευταίος Τσάρος: Μύθος και Επανάσταση» και αποτελούν μέρος μιας τεράστιας συλλογής 22 λευκωμάτων τις οποίες τράβηξε σε διάστημα εννέα χρόνων, από το 1908 μέχρι το 1916, ο Άγγλος Χέρμπερτ Γκαλογουέι Στιούαρτ.

Ο Στιούαρτ, γιος ενός υπουργού από το Γιορκσάιρ, συναντήθηκε στο Μπίαριτς με τον Μεγάλο Δούκα Αλέξανδρο, αργότερα γαμπρό και έμπιστο σύμβουλο του Νικολάου Β', του τελευταίου τσάρου της Ρωσίας, και έγινε φίλος του. Άλλωστε δεν ήταν ασυνήθιστο για κάποιον ευρωπαίο ευπατρίδη που σύχναζε στα κοσμικά θέρετρα της εποχής να αποκτήσει σχετικά εύκολα σχέσεις και γνωριμίες με κάποιο μέλος της ρωσικής αυτοκρατορικής οικογένειας.

Ήταν τόση η εμπιστοσύνη που έχαιρε ο νεαρός Άγγλος στη ρωσική Αυλή ώστε, όταν ο Μεγάλος Δούκας αναζητούσε έναν δάσκαλο για τους έξι γιους και την κόρη του, θυμήθηκε τον Στιούαρτ και τον προσκάλεσε στην Αγία Πετρούπολη, τότε πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων και μέχρι το 1916 −ένα χρόνο πριν την επανάσταση των Μπολσεβίκων− η ζωή του άγγλου δασκάλου περιστρεφόταν γύρω από τις νέες φιλίες του στο επίκεντρο των οποίων βρισκόταν η Μεγάλη Δούκισσα Ξένια, αδελφή του τσάρου. Οι δύο οικογένειες περνούσαν τα καλοκαίρια στην Κριμαία και τα Χριστούγεννα στην εξοχική αυτοκρατορική κατοικία στο Τσάρκογιε Σελό.

Όμως ο νεαρός Στιούαρτ, παράλληλα με τα μαθήματα αγγλικών, δεν έχανε την ευκαιρία να απαθανατίζει στιγμιότυπα από την προσωπική ζωή της αυτοκρατορικής οικογένειας χρησιμοποιώντας μια Kodak Bullseye, μία από τις πρώτες φωτογραφικές μηχανές που εγκαινίασαν το φιλμ-ρολό. Μέχρι τη στιγμή που επέστρεψε στο Γιορκσάιρ −διασχίζοντας μάλιστα την παγωμένη Φινλανδία, τυλιγμένος με μια αγγλική σημαία για να αποφύγει τους ελεύθερους σκοπευτές− είχε συμπληρώσει περισσότερα από είκοσι άλμπουμ.

Ίσως λόγω του τι συνέβη στον Τσάρο και την οικογένειά του τον επόμενο χρόνο, ο Στιούαρτ δεν έδειξε ποτέ τις φωτογραφίες του σε κανέναν και τις φύλαξε στη σοφίτα του σπιτιού του, μέσα σε ένα ξύλινο κιβώτιο σαμπάνιας από το κατάστημα Harrods. Πέθανε το 1960 αλλά έπρεπε να περάσουν άλλα τριάντα χρόνια πριν κάποιος σκεφτεί να δωρίσει αυτό το κουτί μαζί με άλλα στο Εθνικό Μουσείο Επιστημών και Μέσων της πόλης Μπράντφορντ. Ακόμα και τότε όμως κανείς δεν έδωσε σημασία και το ξύλινο κιβώτιο με τις φωτογραφίες του Στιούαρτ παραπετάχτηκε ξεχασμένο σε ένα υπόγειο του μουσείου.

Η ανακάλυψή τους οφείλεται στην Νατάλια Σιντλίνα, επιμελήτρια της έκθεσης του Μουσείου Επιστημών, όταν το 2013 έψαχνε υλικό σχετικό με τη Ρωσία και την έκθεση «Κοσμοναύτες» που πραγματοποιήθηκε το 2015 στο Μπράντφορντ. «Ήταν ένα μεγάλο σοκ για μένα» θυμάται σήμερα η Νατάλια όταν, ανοίγοντας το κιβώτιο, είδε έκπληκτη αντί για μπουκάλια αφρώδους γαλλικού οίνου, τακτοποιημένα και στη σειρά τα 22 άλμπουμ.

Αυτές οι φωτογραφίες εκτίθενται σήμερα στη μεγάλη έκθεση στο Λονδίνο με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνια από τότε που ο τελευταίος Τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος Β΄ δολοφονήθηκε μαζί με την Τσαρίνα Αλεξάνδρα και τα πέντε παιδιά τους στο Αικατερίνμπουργκ, μια βιομηχανική πόλη κοντά στα Ουράλια. Όπως είναι γνωστό, το 1918 και ένα χρόνο μετά την επανάσταση του 1917, οι μπολσεβίκοι σχεδίασαν –αν και στη συνέχεια απέκρυψαν− το θάνατο των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας για να εξασφαλίσουν τη δική τους πολιτική νομιμότητα. Παρά την επιδίωξη του καθεστώτος να ξεχαστεί η υπόθεση το συντομότερο δυνατόν, η παγκόσμια κοινή γνώμη ποτέ δεν έπαψε να αναρωτιέται για το τι απέγιναν οι Ρομανόφ αφού για πολλά χρόνια πυκνό μυστήριο κάλυπτε την εξαφάνιση της τσαρικής οικογένειας. Επί δεκαετίες, οι φήμες έλεγαν ότι η μικρότερη κόρη, η Αναστασία, επέζησε της σφαγής, εμπνέοντας το Χόλυγουντ να μετατρέψει την ιστορία της σε ταινίες και μιούζικαλ ενώ περισσότερες από δέκα fake πριγκίπισσες κατά καιρούς προσπάθησαν να διεκδικήσουν την ταυτότητά της.

Ωστόσο, η νέα αυτή έκθεση στο Μουσείο Επιστημών μάλλον δεν θέλει να ξύσει παλιές πληγές με πολιτικές αναφορές γύρω από τις συνθήκες και τους υπαίτιους της στυγερής δολοφονίας αλλά ούτε και δείχνει να φαντασιώνεται δυνητικούς επιζώντες της τσαρικής οικογένειας. Αντιθέτως, έχει μια περισσότερο γειωμένη και ταυτοχρόνως επιστημονική προσέγγιση για τους Ρομανόφ και την κληρονομιά τους.

Στο πρώτο τμήμα της έκθεσης περιγράφεται η σχέση της οικογένειας τόσο με τις συμβατικές όσο και με τις μυστικιστικές μορφές της ιατρικής, για να αντιμετωπίσουν μια σειρά από ασθένειες − συμπεριλαμβανομένου του άγχους της τσαρίνας για την αιμορροφιλία του γιου της, Αλεξέι. 

Στο δεύτερο τμήμα, οι επιμελητές σκιαγραφούν τις προσπάθειες των εγκληματολόγων να δώσουν απάντηση 70 χρόνια μετά για το σκοτεινό τέλος της οικογένειας. Για το σκοπό αυτό έχουν συλλέξει από το σπίτι στο οποίο έγινε η δολοφονία έναν πολυέλαιο που κρεμόταν στο υπνοδωμάτιο των νεαρών πριγκιπισσών αλλά κι ένα σκουλαρίκι που ανήκε στην τσαρίνα Αλεξάνδρα έτσι ώστε να αναλύσουν τυχόν γενετικά ευρήματα. Ακόμα υπάρχουν εγκληματολογικές αναλύσεις από τα απομεινάρια ενός τάφου που είχε ανασκαφεί προκειμένου να διαπιστωθεί αν ήταν αυτός στον οποίο είχε ταφεί η αυτοκρατορική οικογένεια. Οι έρευνες έγιναν το 1991, μάλιστα ζητήθηκε και δείγμα αίματος από τον πρίγκιπα Φίλιππο, Δούκα του Εδιμβούργου, συγγενή της τσαρίνας Αλεξάνδρας που απέδειξε μέσω της ανάλυσης του DNA που κληρονομείται από τη μητρική γραμμή ότι τα οστά στον τάφο ανήκαν στην αυτοκρατορική οικογένεια.

Διάσπαρτα σε όλες τις αίθουσες είναι και προσωπικά αντικείμενα των Ρομανόφ −ρούχα, κοσμήματα, επιστολές και ημερολόγια− που σήμερα βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Δεδομένης της μεγάλης προσέλευσης του κοινού, η επιμελήτρια Νατάλια Σίντλινα δεν παρέλειψε να εκφράσει την ελπίδα ότι η συγκεκριμένη έκθεση θα εδραιώσει την πεποίθηση ότι η επιστήμη, η ιατρική και η τεχνολογία αποτελούν βασικό κομμάτι της ιστορίας των Ρομανόφ.

«Η τσαρική οικογένεια ήταν πολύ ισχυρή, πολύ πλούσια, αλλά και πολύ προηγμένη από επιστημονική άποψη – στο παλάτι είχαν εφοδιαστεί με ένα από τα πρώτα μηχανήματα ακτινών Χ που μόλις είχαν κυκλοφορήσει ενώ οι μεγάλες κόρες και η τσαρίνα εκπαιδεύτηκαν ως νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού και έτσι είχαν πρόσβαση στις τελευταίες τεχνολογίες όσον αφορά την ιατρική περίθαλψη».

Σήμερα, 100 χρόνια μετά, οι άνθρωποι εξακολουθούν να ενδιαφέρονται ώστε να πέσει άπλετο φως σε κάθε σκοτεινή πλευρά των δραματικών γεγονότων που σχετίζονται με τη δολοφονία των Ρομανόφ. Και μπορεί μέχρι τώρα το στίγμα να έδιναν οι ιστορικοί, όμως φαίνεται ότι πλέον σημαντική είναι η συμβολή των γενετιστών και της εγκληματολογίας. Άλλωστε η σχέση είναι προφανής στη συγκεκριμένη έκθεση: το... CSI Μόσχας και η Ιστορία συνεργάστηκαν περίφημα!

---

Info: «Ο Τελευταίος Τσάρος: Μύθος και Επανάσταση», Μουσείο Επιστημών, Λονδίνο. Ως 24 Μαρτίου 2019