Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 2015, αντιστέκεται στο ολοκληρωτικό καθεστώς του Λουκασένκο
«Πηγαίνω προς τον άνθρωπο για να συναντήσω το μυστήριό του και την ψυχή του απ' άκρη σ' άκρη, γιατί τα πάντα συμβαίνουν εκεί» είχε πει η λευκορωσίδα συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξίεβιτς που με μοναδικά της όπλα την πένα της και την ευαισθησία της κατέγραψε αληθινές μαρτυρίες ανθρώπων εισαγάγοντας μια νέα διάσταση στη λεγόμενη «τεκμηριωτική πεζογραφία». Η δημοσιογράφος και συγγραφέας που γεννήθηκε στην Ουκρανία και μεγάλωσε στη Λευκορωσία έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα και σενάρια για ντοκιμαντέρ και το 2015 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ«για τα πολυφωνικά της γραπτά, ένα μνημείο στον πόνο και το κουράγιο στην εποχή μας».
Ένας ακόμα λόγος, όμως, που η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς ξεχωρίζει είναι επειδή τόλμησε να διερευνήσει και να καταγράψει την αλήθεια, συχνά με κίνδυνο της ζωής της, ακόμη κι όταν της ζητήθηκε να τη θάψει στα έγκατα του ολοκληρωτισμού.
Όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 με το βιβλίο της «Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας», μια συλλογή από μαρτυρίες γυναικών που πολέμησαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, τράβηξε την προσοχή του τότε σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Όταν μετά από χρόνια η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς συναντήσε τον Γκορμπατσόφ εκείνος τη ρώτησε «πώς μια τόσο μικροσκοπική γυναίκα κατάφερε να γράψει τόσο μεγάλα βιβλία;». Εκείνη χαμογέλασε και απάντησε «ούτε κι εσείς είστε κανένας γίγαντας, αλλά καταφέρατε να διαλύσετε μια ολόκληρη αυτοκρατορία».
Το 1992 κυκλοφόρησε το τρίτο της βιβλίο, «Οι Μολυβένιοι Στρατιώτες», λέγοντας τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή «άγνωστο» πόλεμο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και τους χιλιάδες σοβιετικούς στρατιώτες που επέστρεψαν στην πατρίδα τους μέσα σε φέρετρα. Κατηγορήθηκε από εκπροσώπους τους παλαιού κομμουνιστικού καθεστώτος ότι δυσφημεί τον Σοβιετικό Στρατό και διαβρώνει τον στρατιωτικό ηρωισμό, πέρασε από δίκη και αθωώθηκε.
Το 1993 εξέδωσε το βιβλίο της «Γοητευμένοι από τον θάνατο», με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τσερνόμπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος» που περιλαμβάνει μαρτυρίες για το πυρηνικό ατύχημα του 1986. Για να συλλέξει αυτές τις μαρτυρίες, περιπλανήθηκε δύο χρόνια στην απαγορευμένη ζώνη με κίνδυνο της ζωής της.
Σε συνέντευξή της στους New York Times, πριν από μερικά χρόνια, είπε πως από τις χιλιάδες ιστορίες που έχει ακούσει μερικές την έχουν επηρεάσει βαθιά. Όπως για παράδειγμα μία γυναίκα που πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η οποία δε φοβόταν τη μάχη, αλλά μισούσε το γεγονός πως έπρεπε να φοράει ανδρικά εσώρουχα: «Ήμασταν έτοιμες να πεθάνουμε για τη Πατρίδα, αλλά όχι με αυτά τα σώβρακα».
Μια άλλη μαρτυρία που δεν θα ξεχάσει ποτέ είναι μιας γυναίκας που ο άντρας της πέθανε από την έκθεσή του στη ραδιενέργεια, όταν κλήθηκε να μαζέψει τα συντρίμμια του πυρηνικού εργοστασίου στο Τσερνόμπιλ. «Όταν ο άντρας μου ούρλιαζε από τον πόνο» θυμάται η γυναίκα «είχα δύο επιλογές: ή να ρίξω βότκα στο σωλήνα σίτισης ή να κάνω έρωτα στο κατεστραμμένο του κορμί». Όταν η Αλεξίεβιτς δημοσίευσε για πρώτη φορά τη μαρτυρία της δεν ανέφερε το όνομά της για να προστατέψει το προσωπικό της απόρρητο, αλλά εκείνη την πήρε θυμωμένη τηλέφωνο λέγοντας: «Υποφέραμε πολύ κι εγώ κι ο άντρας μου! Θέλω το όνομα και το επώνυμό μου στο βιβλίο».
«Η μικροσκοπική γυναίκα με το ευγενικό, στρογγυλό πρόσωπο και τα μάτια που μαρτυρούν ενσυναίσθηση και χιούμορ», όπως την περιγράφουν, έφυγε από την πατρίδα της το 1995, έναν χρόνο αφότου έγινε πρόεδρος της Λευκορωσίας ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, διαμαρτυρόμενη για το ολοκληρωτικό καθεστώς. Μετά από μια περιπετειώδη δεκαετία εξορίας στην Ευρώπη επέστρεψε στο Μινσκ για να είναι κοντά στην κόρη και την εγγονή της. «Δεν θέλω να πει ότι το έσκασα» είπε στον δημοσιογράφο Masha Gessen αναφερόμενη στον Λουκασένκο. «Δεν θέλω οι άνθρωποι να χάσουν την τελευταία ελπίδα που απομένει. Θα μείνω εδώ μέχρι το τέλος».
Το 2020, η συγγραφέας που στην πατρίδα της θεωρείται αντικαθεστωτική, υπήρξε από τα βασικά μέλη του Συντονιστικού Συμβουλίου της αντιπολίτευσης που σχηματίστηκε στη Λευκορωσία μετά την έναρξη μαζικών διαμαρτυριών κατά του δικτάτορα Λουκασένκο. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, όταν ο Masha Gessen πήγε να της πάρει συνέντευξη για το New Yorker, βρήκε στο σπίτι της περίπου 15 άτομα. Ήταν εκεί ως μάρτυρες σε περίπτωση που συνέβαινε «οτιδήποτε άσχημο» στην Αλεξίεβιτς αφού το προηγούμενο βράδυ κάτι παράξενοι τύποι από τις υπηρεσίες ασφαλείας του Λουκασένκο χτυπούσαν επίμονα το κουδούνι της.
Το έργο και η ζωή της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς είναι το πιο απτό παράδειγμα ότι η αλήθεια πρέπει πάντα να έρχεται στο φως, ακόμα κι όταν θρυμματίζει τα πιστεύω μας. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δεν πρέπει να ξεπλένονται από ιδεολογίες, χρώματα ή προσωπικά συμφέροντα. Όσο για την σπουδαία Λευκορωσίδα συγγραφέα, δεν σκέφτηκε ούτε για μια στιγμή να γράψει μυθοπλασία. «Η ζωή είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα» λέει αποφασιστικά κι εμείς της οφείλουμε ένα τεράστιο ευχαριστώ για την ενδιαφέρουσα, σκληρή και συνάμα βαθιά τρυφερή πλευρά της ζωής που φώτισε με τα βιβλία της.
12°
