Το «Όχι εγώ» του Σάμιουελ Μπέκετ στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ

Ο μονόλογος του Σάμιουελ Μπέκετ «Όχι εγώ» (1972), από τις πιο δαιμονιώδεις και απαιτητικές σελίδες του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτορίου, έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, σε συμπαραγωγή με την Ομάδα Σημείο Μηδέν.

Η νέα αυτή ανάγνωση ενός από τα εμβληματικότερα μεταπολεμικά έργα, ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στον καινοτόμο συνθέτη Ζήση Σέγκλια και στον σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπο, έναν επίμονο και ασυμβίβαστο εργάτη του ερευνητικού θεάτρου, αναμετράται με τα όρια ενός δυσεπίλυτου αινίγματος, αλλά ταυτόχρονα και με μια πρόκληση διεγερτική.

Στην τολμηρή προσέγγιση των δυο καλλιτεχνών, η μπεκετική ηχητική και σημασιολογική «άβυσσος» αποδίδεται όχι από ένα στόμα, όπως στην πρωτότυπη γραφή του δημιουργού, αλλά από δύο σώματα σε φωνητική και κινησιολογική αντίστιξη, συνάμα αφηρημένη και συμπυκνωμένη στον ύψιστο βαθμό. Τη νέα μετάφραση, δουλεμένη ειδικά για την παράσταση, υπογράφει ο Θωμάς Συμεωνίδης, βαθύς γνώστης του Σάμιουελ Μπέκετ, ενώ τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο γνωστός για τις ερμηνείες του σε έργα σύγχρονης μουσικής Νίκος Βασιλείου. Συμμετέχει εννεαμελές μουσικό σύνολο.

Το έργο

Γραμμένο το 1972 με την ηθοποιό Μπίλι Ουάιτλω κατά νου, το Όχι εγώ του Σάμιουελ Μπέκετ είναι ο λεκτικός χείμαρρος μιας γυναίκας που πυροδοτείται στον απόηχο ενός τραυματικού γεγονότος, εγγεγραμμένου στο σώμα και απωθημένου χρόνια από τη μνήμη. Μέσα από την αφαιρετική σκηνική ποιητική του, ο Ιρλανδός δραματουργός αποτυπώνει τη χειμαρρώδη λογοδιάρροια ενός αιωρούμενου γυναικείου στόματος στον απόηχο ενός απροσδιόριστου συμβάντος, υπό το βλέμμα της φιγούρας ενός μυστηριώδους ακροατή χωρίς ιδιότητες. Στην απογυμνωμένη θεατρική του απόδοση, η διάρκεια του μονολόγου είναι μόλις δεκαπέντε λεπτά, ενώ η οδηγία του συγγραφέα είναι η ηθοποιός να τον αποδώσει απνευστί. Το έργο έκανε πρεμιέρα το 1972 στο θέατρο Forum του Κέντρου Λίνκολν της Νέας Υόρκης και, από κάθε σκοπιά, σωματική, διανοητική ή συναισθηματική, αποτελεί έναν από τους πιο απαιτητικούς μονολόγους του παγκοσμίου θεάτρου.

Η Ομάδα Σημείο Μηδέν στο «σύμπαν Μπέκετ»

Η Ομάδα Σημείο Μηδέν ξεκίνησε να ερευνά τον κόσμο του Σάμιουελ Μπέκετ το 2017 με αφορμή το ανέβασμα του Περιμένοντας τον Γκοντό. Η παράσταση παρουσιάστηκε στο Θέατρο Άττις – Νέος Χώρος (2018/19). Έναν μόλις χρόνο μετά ακολούθησε το έργο Ευτυχισμένες μέρες με τη σπουδαία ηθοποιό Ανέζα Παπαδοπούλου, η οποία έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Και στις δύο αυτές παραστάσεις των κλασικών πλέον έργων του Μπέκετ, η μουσικότητα, ο ρυθμός και η ενεργοποιημένη σωματικότητα των ηθοποιών ήταν βασικά συστατικά στοιχεία της δουλειάς της Ομάδας Σημείο Μηδέν, στην οποία η περίφημη Μέθοδος του Θεόδωρου Τερζόπουλου αποτελεί το βασικό υπέδαφος εκπαίδευσης των ηθοποιών και ανάπτυξης της δημιουργικής διαδικασίας. «Το κείμενο αποτελούσε για μας τοπίο άπειρων εκφραστικών δυνατοτήτων· μπορούσαμε να τις εξορύξουμε μόνο εφόσον δουλεύαμε μουσικότροπα και καθόλου εννοιολογικά, πηγαίνοντας πέρα από κάθε μορφή αναπαράστασης της καθημερινότητας –η οποία, από κάθε άποψη, δεν υφίσταται στον Μπέκετ– ή οποιαδήποτε προσπάθεια δραματικής αποτύπωσης των συμβάντων του κειμένου στη σκηνή. Βλέπαμε το κείμενο ως ζώσα παρτιτούρα. Στα διάκενα μεταξύ των λέξεων ή και των νοημάτων κρύβονταν ηχητικοί / ενεργειακοί άξονες. Όσο προσπαθούσαμε να τους αφουγκραστούμε τόσο οδηγούμασταν σε νέους τρόπους να υπάρχουμε στη σκηνή, να παράγουμε τον ήχο και να εκφέρουμε τον λόγο», σημειώνει ο Σάββας Στρούμπος.

Το «Όχι εγώ» ως σύγχρονο μουσικό θέατρο στην Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ

Η παράσταση του συνθέτη Ζήση Σέγκλια και του σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπου που θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, σε μετάφραση Θωμά Συμεωνίδη και μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου, προσεγγίζει το μπεκετικό υλικό ως ιδιόμορφο, σύγχρονο μουσικό θέατρο που ερευνά τα όρια της θεατρικής δυνατότητας. Ήχοι, εικόνες και χειρονομίες, φαινομενικά εγκλωβισμένες σε ένα στόμα σε ακατάσχετη λεκτική αιμορραγία, ανοίγουν τον θεατρικό και τον μουσικό χώρο για να ανασυνταχθούν σε ένα υβριδικό έργο λόγου, ήχου και κίνησης.

Αντί για ένα στόμα, δυο σώματα σε φωνητική και κινητική αντίστιξη, δυο φωνές από τον ίδιο πυρήνα αναβλύζουν την μπεκετική άβυσσο, η οποία παραμένει συμπυκνωμένη αλλά, αντί για μια στιγμή, καταλαμβάνει έναν χώρο άχρονο, με την ορχήστρα να προσφέρει σε αυτόν παλμό χωρίς πορεία, ήχο χωρίς αιτία, βάθος χωρίς όρια.

Η μουσική πρόκληση του «Όχι εγώ»

Η απαιτητική μουσική σύνθεση της παράστασης φέρει την υπογραφή του Ζήση Σέγκλια, το έργο του οποίου εστιάζει στη σχέση ανάμεσα στον ήχο και τη σημασιολογία της φωνής και την ενοποίηση της μουσικής γλώσσας και του λόγου. Για την αναμέτρησή του με το έργο του Σάμιουελ Μπέκετ, ο συνθέτης επισημαίνει: «Η μουσική διάσταση στο Όχι εγώ δεν είναι τελικά παρά μια διεύρυνση του χώρου όπου εδράζεται αυτό το μετα-στόμα. Στην αυθεντική εκτέλεση, έχουμε ένα στόμα και μια σιωπηλή φιγούρα-ακροατή μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, την απόλυτη άβυσσο, το πουθενά· στη δική μας κατάθεση, κρατάμε τη συνθήκη ως έχει, όχι στην επιφάνεια αλλά στον πυρήνα της. Αυτό που αλλάζει μέσα από τη μουσικοθεατρική, τη σωματική και τη δραματουργική δουλειά είναι ο χώρος που περιβάλλει αυτή τη συνθήκη, καθώς στην προσπάθεια να αφουγκραστούμε τον Μπέκετ αναπόφευκτα –αλλά και μάταια– ο χώρος αυτός αποκαλύπτει τις πολλαπλές του διαστάσεις».

Σκηνοθετώντας το «Όχι εγώ» ως έναν κρατήρα με δύο σώματα

Ο σκηνοθέτης και ιδρυτής της Ομάδας Σημείο Μηδέν Σάββας Στρούμπος, γνωστός για τη σοβαρή, συλλογική και εργαστηριακή δουλειά πάνω στα κείμενα και τα εκφραστικά μέσα των ηθοποιών που διεξάγει με πίστη εδώ και χρόνια, σημειώνει: «Στην παράστασή μας του Όχι εγώ, τον ρόλο του στόματος κρατούν δύο ηθοποιοί με τις οποίες συμπορευόμαστε για εννέα χρόνια: η Έλλη Ιγγλίζ και η Έβελυν Ασουάντ. Πρόκειται για δύο εξαιρετικές συνεργάτιδες που έχουν διανύσει χιλιόμετρα σκηνικής παρουσίας στις παραστάσεις της Ομάδας Σημείο Μηδέν, αντιμετωπίζοντας ερμηνευτικές προκλήσεις που συχνά ξεπερνούν το ανθρωπίνως δυνατόν. Τον ρόλο της φιγούρας κρατάει ο Μπάμπης Αλεφάντης, ένας επίσης εξαιρετικός ηθοποιός με τον οποίο συνεργαζόμαστε τα τελευταία χρόνια. Οι δύο γυναίκες ανήκουν στο ίδιο σώμα. Aναδύονται από έναν κρατήρα, δημιουργώντας τη συνθήκη ενός παράξενου, σύγχρονου και τραυματισμένου Προμηθέα. Η ιδέα της σκηνικής εγκατάστασης αναπτύχθηκε από τη συνεργάτιδά μου, σκηνογράφο και ενδυματολόγο Κατερίνα Παπαγεωργίου. Ο φωτισμός του κόσμου της μπεκετικής έκρηξης της μνήμης του τραύματος υλοποιήθηκε από τον σταθερό μου συνεργάτη, ήδη από την ίδρυση της Σημείο Μηδέν το 2008, Κώστα Μπεθάνη».