Maria Cyber – Portraits στο ΕΜΣΤ

Για το κλείσιμο της σειράς εκθέσεων Κι’ αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; το ΕΜΣΤ παρουσιάζει την πρώτη μουσειακή έκθεση της Μαρίας Κατσικαδάκου (γνωστή ως Μαρία Cyber). H Mαρία Κατσικαδάκου είναι ιστορική μορφή στην κουίρ σκηνή της Aθήνας. Η έκθεση Maria Cyber – Portraits συγκεντρώνει μια επιλογή εικόνων από το φωτογραφικό της αρχείο, που καταγράφει τη λεσβιακή ζωή στις δεκαετίες του 1990, 2000 και 2010. Τα πορτρέτα της Maria Cyber απαθανατίζουν προσωπικές στιγμές ανάμεσα σε φίλες και ερωτικές συντρόφους, εικόνες που διαφορετικά θα παρέμεναν φευγαλέες. Πολλές είναι παιγνιώδεις, υπονομεύοντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί φύλου και εξουσίας, ενώ άλλες απεικονίζoυν χαλαρές, ανεπιτήδευτες στιγμές ή διαπεραστικά, ευθύβολα βλέμματα στην κάμερα, πάντα με μια αίσθηση σεβασμού προς τις γυναίκες που φωτογραφίζει. Υιοθετώντας στενά καρέ και κοντινά πλάνα, η Maria Cyber εστιάζει κυρίως στα άτομα παρά στον περιβάλλοντα χώρο, δημιουργώντας μια αίσθηση εγγύτητας, σύνδεσης και οικειότητας. Όπως περιγράφει η ίδια τη διαδικασία της: «Δεν αποτυπώνω το πρόσωπο· αποτυπώνω την ψυχή σε μία από τις εκφράσεις της».

Στα έργα της, η φωτογραφία εμπλέκεται σε έναν δυναμικό διάλογο με την queer οπτική κουλτούρα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη λεσβιακή ορατότητα. Απαθανατίζει γυναίκες εντός μιας συλλογικής queer μνήμης και συμβάλλει σε μια πολιτική του βλέμματος, (προ)καλώντας μας να επανεξετάσουμε τις έννοιες της αντίληψης, της εξουσίας, της μνήμης και της αναπαράστασης. Οι φωτογραφίες της λειτουργούν ως πράξεις αντίστασης απέναντι στην αποσιώπηση, αποτυπώνοντας στιγμές που διαφορετικά θα χάνονταν στη λήθη. Συγκροτούν ένα οπτικό αρχείο του αγώνα μιας κοινότητας για αναγνώριση, καταγράφοντας όχι μόνο την εξωτερική εμφάνιση των υποκειμένων της, αλλά και στοχασμούς για τους εσωτερικούς τους κόσμους. Δεν πρόκειται για απλές εικόνες, αλλά για ιστορικά ντοκουμέντα που αποτυπώνουν την ουσία μιας εποχής, ενός τόπου και ενός κινήματος.

H Maria Cyber είναι πρωτεργάτρια της ελληνικής queer σκηνής και μια από τις πρώτες λεσβίες ακτιβίστριες της χώρας μας. Έχοντας σπουδάσει φωτογραφία, γραφιστική, web design και κινηματογράφο, προσεγγίζει με το έργο της τη σεξουαλικότητα από ένα ευρύ φάσμα οπτικών γωνιών. Το 2000 λανσάρισε το lesbian.gr, που έγινε η μεγαλύτερη διαδικτυακή πλατφόρμα για λεσβίες στην Ελλάδα. Το 2007 ίδρυσε το πρώτο queer κινηματογραφικό φεστιβάλ της χώρας, Outview Film Festival: Athens International LGBTQI Film Festival. Επιπλέον, τον ίδιο χρόνο δημιούργησε το Mindradio.gr, τον πρώτο διαδραστικό διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό στην Ελλάδα, που τιμήθηκε το 2008 με το βραβείο «Χρυσός Ερμής» στην κατηγορία διαδικτύου.

Η Μaria Cyber εγκαινίασε επίσης τον περίφημο θεσμό πάρτι Cyber Dykes (1995-2006), που ξεκίνησε με εκδηλώσεις αποκλειστικά για γυναίκες και ο οποίος μεταμόρφωσε τα κατεξοχήν ετεροκανονικά, ανδροκρατούμενα κλαμπ σε δυναμικούς λεσβιακούς χώρους. Τα πάρτι αυτά συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία ασφαλών χώρων για τις λεσβίες στην Αθήνα, μια πόλη όπου η κοινότητα αυτή παρέμενε εν πολλοίς αόρατη την εποχή εκείνη. Πιο πρόσφατα, επηρεασμένη από τις προσωπικές της μάχες με τον καρκίνο και τον διαβήτη, έχει αποκτήσει μια ακόμα πιο ευρεία αίσθηση διαθεματικότητας στο έργο της, που εκτείνεται πέρα από τη σφαίρα της σεξουαλικότητας για να ασχοληθεί συνολικότερα με το σώμα και να επιστήσει την προσοχή σε θέματα ευθραυστότητας, πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, αναπηρίας και ικανότητας.

Το 2023 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Μια λεσβιακή ζωή (εκδόσεις Ροδακιό) που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Ειρήνη Δαφέρμου, τη Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη και την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη. Το βιβλίο περιέχει κείμενα και φωτογραφίες που ρίχνουν φως στην ζωή της Μaria Cyber. Περιλαμβάνει αφηγήσεις για τα παιδικά της χρόνια, τη σχέση της με τον πατέρα της, την εξέλιξη της λεσβιακής σκηνής στην Αθήνα και τις παρατηρήσεις της σε queer πρωτεύουσες, όπως είναι το Βερολίνο, το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες. Τα γραπτά της συμπληρώνονται από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό της, στο οποίο τεκμηριώνεται η λεσβιακή ζωή στην πάροδο των χρόνων.