5°
H καλλιτέχνης Μαρίνα Προβατίδου εγκαινιάζει την έκθεση Τα Άνθη του Καπνού σε επιμέλεια του Δρος Ιστορικού Τέχνης Μεγακλή Ρογκάκου. Τα έργα –ζωγραφική, φωτογραφία και χαρακτική καθώς και ποίηση από συνεργάτες– είναι πρωτότυπα και αναφέρονται στη σχέση της εικαστικής τέχνης και της ποίησης με τη μνήμη της καπνεργασίας και τη ζωή της κοινότητας καπνοκαλλιέργειας.
Έχει τη σημασία του το γεγονός ότι η Μαρίνα Προβατίδου παραλλάσσει στον τίτλο της Τα Άνθη του Κακού (1857) του Σαρλ Μπωντλαίρ. Με πηγή έμπνευσης τον πόνο και τη μελαγχολία, ο καταραμένος ποιητής απεικονίζει ρεαλιστικά την πνευματική αναταραχή της νεότητας. Χρησιμοποιώντας υποβλητικές εικόνες και ασυνήθιστες φόρμες, ασχολείται με θέματα που σχετίζονται με την παρακμή και τον ερωτισμό, εστιάζοντας ιδιαίτερα στο προπατορικό αμάρτημα, την αποστροφή προς το κακό, την καταπιεστικότητα της ζωής, τη φιλοδοξία για έναν ιδανικό κόσμο και την εμμονή με τον θάνατο. Σκανδαλιστικά για την εποχή του, ενύφανε το κάλλος με την ασχήμια, την αγάπη με το μίσος, τη βία με την ηδονή, καθώς και κατέδειξε τη σχέση μεταξύ τους. Εξαιτίας της έκδοσής τους καταδικάστηκε για προσβολή της δημοσίας αιδούς και κάποια ποιήματά του λογοκρίθηκαν με απαγόρευση.
Με Τα Άνθη του Καπνού η Προβατίδου αναφέρεται στην επικινδυνότητα της ενασχόλησης με αυτό το είδος καλλιέργειας. Η ίδια η καλλιτέχνης στη ζωή της βίωσε προσωπικά τη συγκομιδή του καπνού ως εργάτρια στην Κατερίνη. Τα φύλλα του καθώς ωριμάζουν συλλέγονται από το φυτό με το χέρι, ένα προς ένα. Οι εργάτες που φυτεύουν, καλλιεργούν και συλλέγουν καπνό υποφέρουν από μία μορφή δηλητηρίασης από τη νικοτίνη γνωστή ως «ασθένεια του πράσινου καπνού». Eκτίθενται στους τοξικούς κινδύνους της συγκομιδής καπνού με συμπτώματα που περιλαμβάνουν έντονους πονοκεφάλους, κοιλιακές κράμπες, μυϊκή αδυναμία, δυσκολία στην αναπνοή, διάρροια και έμετο, υψηλή αρτηριακή πίεση και διακυμάνσεις στον καρδιακό ρυθμό.
Καταγράφοντας την εμπειρία της καπνεργασίας, η Προβατίδου φιλοτεχνεί μάλλον σκληρά έργα που παρουσιάζουν τη στενή συγγένεια της ζωής με τον θάνατο. Τα χαρακτικά έργα της καλλιτέχνιδας, κατεξοχήν άχρωμα, εκφράζουν τον κόπο της εργασίας, την ξηρασία της ερήμωσης και την απώλεια της χαράς. Εντούτοις τα ίδια έργα πραγματεύονται τη μία α-αλήθεια που οι εργάτες του καπνού μοιράζονται από κοινού. Όντας στην πλειοψηφία τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο, αλλά και αυτόχθονες από τη Βλαχία, η αδυσώπητα σκληρή εργασία τους ενώνει, τους ενθαρρύνει και τους ενδυναμώνει. Επί το έργω, οι εργάτες βοηθούν ο ένας τον άλλο αλληλέγγυα. Στην ανάπαυλα από την εργασία ακούγουν μαζικά προσφυγικά τραγούδια στις καπνοκαλλιέργειες και στα καπνομάγαζα, που ξεσηκώνουν μνήμες για την κοινή προέλευση ή μοίρα τους. Στις εορτές των αγίων, αναπαύονται συλλογικά από την εργασία και ρίχνονται σε ολονύχτια πανηγύρια με μουσική από λύρα, νταούλι, κλαρίνα, τραγούδια και κυκλωτικούς χορούς. Μετά το γλέντι ξαπλώνουν ομαδικά σε μεγάλη στρωματσάδα έξω από το προαύλιο της εκκλησίας και όταν ξημερώσει συλλειτουργούν στον ναό. Τέτοια εμπειρία ενώνει ανεξίτηλα και παντοτινά τους ανθρώπους και τους προικίζει με μία παντοδύναμη εκλεκτική συγγένεια.
Πέρα από τα χαρακτικά έργα της, η Προβατίδου δημιούργησε ένα σπάνιο και πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο. Επισκεπτόμενη τον Καπνικό Σταθμό Κατερίνης φωτογράφισε τη γυναικεία μορφή με βελόνες στις οποίες παραμάσχαλα περνούσαν τα φύλλα του καπνού. Επιπλέον, φωτογραφήθηκε η ίδια μέσα στα καπνά όχι σαν εργάτρια αλλά μετουσιωμένη ως δημιουργός σε διάφορες παραστάσεις, ως θεά της γεωργίας, με ένδυμα σε χρώμα επηρεασμένο από την κατάσταση του φυτού. Τέλος, ως επίλογο, κρέμασε στο καφενείο του χωριού Σφενδάμη δύο αποξηραμένα “χεβέγκια” (αρμαθιές) από τσιγκέλια και προσκάλεσε συνταξιούχους εργάτες να φωτογραφηθούν ανάμεσα τους, σα να γίνονται ένα με αυτά σε μία σχέση συνύπαρξης αμφίδρομη.
Το λεύκωμα που συνοδεύει την έκθεση είναι πρωτότυπο και ελκυστικό διότι παντρεύει κάθε χαρακτικό έργο με αντίστοιχο σχετικό ποίημα. Σαράντα σύγχρονοι ποιητές, με μνήμη ή γνώση της καπνοκαλλιέργειας, γράφουν για τη συγκεκριμένη εργασία με ποιήματα που αξίζει να δημοσιευτούν ως απόσταγμα ενός επαγγέλματος με πολύτιμες διδαχές για την αλληλεγγύη και τη συνεργασία. Πρόκειται για μία ευεργετική συνέργεια εικόνας και λογοτεχνίας, μία πολύτιμη σύμπραξη της καλλιτέχνιδας και των ποιητών με την υποστήριξη της Μέριμνας Ποντίων Κυριών.
Η έκθεση είναι αφιερωμένη σε όλους τους εργάτες και τις εργάτριες που αγωνίστηκαν στην καπνοκαλλιέργεια.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Οργάνωση παραγωγής: Small Odysseys Production, Μέριμνα Ποντίων Κυριών
Επιμέλεια Έκθεσης: Δρ Μεγακλής Ρογκάκος
Επιμέλεια Κειμένων: Έλσα Μυρίδου
Εμψύχωση: Έλσα Μυρίδου, Χάρης Διακάτος, Εύα Παπαδοπούλου, Σοφία Ντενίση
Τεχνική υποστήριξη: Γιώργος Πάλλης, Ιωάννης Μονογυιός, Caroline Koenders
Έρευνα: Καπνικός Σταθμός Κατερίνης, Ναξιάδης Ζαφείριος - Καπνά Εις Φύλλα Α.Ε.
Υποστήριξη: Γιάννης Φραγκούλης, Ελπίδα Κακουλίδου, Κοινότητα Σφενδάμη Πιερίας, Καφενείο Βενιζέλος
Συμμετοχή: Αικατερίνη Γεγησιάν, Emrah Gökdemir
Συμμετέχουν κατά αλφαβητική σειρά: Σουλεϊμάν Αλάγιαλη-Τσιαλίκ, Γιώργος Αλισάνογλου, Ελένη Αράπη, Πόπη Αρωνιάδα, Μαριανίνα Βεντούρη, Ιωάννα Γιαρένη, Κλεονίκη Δρούγκα, Νάνση Εξάρχου, Ιωάννα Ευθυμιάδου, Σταύρος Ζαφειρίου, Ξανθίππη Ζαχοπούλου, Ελευθερία Θανόγλου, Σοφία Ιακωβίδου, Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη, Μαρία Καντ (Καντωνίδου), Βικτωρία Καπλάνη, Μαρία Καρδάτου, Βασίλης Καρκατσέλης, Δώρα Κασκάλη, Μαρία Κομπατσιάρη, Έλσα Κορνέτη, Μαρία Κουγιουμτζή, Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, Εύη Λαμπροπούλου, Μαρία Λάτσαρη, Κατερίνα Λιάτζουρα, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Κωνσταντίνος Μπούρας, Λιλή Ντίνα, Ιωάννης Παπαδόπουλος, Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος, Σοφία Περδίκη, Βιβή Περισυνάκη, Άννα Πετροπούλου, Μαρίνα Προβατίδου, Γιώργος Σαράτσης, Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Γιάννης Δ. Στεφανάκις, Κυριάκος Συφιλτζόγλου, Γεωργία Τρούλη, Κώστας Φρουζάκης
