«Καταιγίδα (δεν έχω στυλό)» της Μυρτώς Ξανθοπούλου στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη»

Πρόκειται για μια site-specific εγκατάσταση με θέμα τη χειρωναξία, την ύλη και τον λόγο και το πώς αλληλοσυμπληρώνονται στην αναζήτηση νοήματος. Παρουσιάζεται στο σπίτι-μουσείο μιας εμβληματικής γυναίκας που ανέδειξε την αξία και τον πλούτο της χειρωνακτικής τέχνης στην Ελλάδα.

Στην πέμπτη ατομική της, με τίτλο «ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ (δεν έχω στυλό)», η Μυρτώ Ξανθοπούλου κατασκηνώνει προσωρινά στο σπίτι της Αγγελικής Χατζημιχάλη. Η έκθεση, που σχεδιάστηκε ειδικά για το μουσείο, περιλαμβάνει μια σειρά γλυπτά και ένα βίντεο, τα οποία απλώνονται σε τρεις συνεχόμενες αίθουσες. Στην κεντρική αίθουσα, πάνω από το περίτεχνο τζάκι, δεσπόζει μια σύνθεση με ριζόχαρτα ζωγραφισμένα με μπλε στυλό. Η φράση «Η βρύση στάζει», που αναγράφεται με μεγάλα γράμματα στην επιφάνειά τους, στέλνει ένα προειδοποιητικό μήνυμα το οποίο δεν χρήζει απαραίτητα αποκωδικοποίησης. Άλλωστε για την Ξανθοπούλου η γλώσσα είναι κώδικας· όταν γράφει μια φράση εννοεί πάντα κάτι άλλο. Αντίστοιχα, σύμφωνα με την ίδια, η «ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ» μπορεί να σημαίνει πολλά: «Ο τίτλος έχει μια καθετότητα. Η καταιγίδα μπορεί να είναι το κλάμα, ένα ξέσπασμα, μια αλληλουχία γεγονότων, συναισθημάτων, λέξεων, ένα φυσικό φαινόμενο που, όσο διαρκεί, οτιδήποτε άλλο μοιάζει να σταματά. Η λέξη έχει κάτι το δραματικό, αλλά και μια υπερβολή, κάτι σχεδόν αστείο (όλοι θα σκεφτούν το τραγούδι του Αντύπα). Εκφράζει και ταυτόχρονα υπονομεύει το δράμα». Η καλλιτέχνις διευκρινίζει ότι βλέπει όλα τα έργα της ως κείμενο: «Γενικά έχω μια κειμενική αντίληψη για τα πράγματα. Στο κεφάλι μου πάντα υπάρχουν λέξεις και φράσεις, αφηγήσεις γύρω από τις οποίες χτίζω τα έργα μου και τα κατανοώ. Και τα διαβάζω σαν κείμενο, ακόμα και όταν αυτό απουσιάζει».

Το αδιευκρίνιστο δράμα της Ξανθοπούλου είναι η σωματική ταλαιπωρία που βιώνει φτιάχνοντας τις αποσκευές-κατασκευές της, όπου συνυπάρχουν η προχειρότητα με την επίμονη και κοπιώδη χειρωναξία. Αυτή η εξαντλητική οικειοποίηση χαρακτηρίζει όλα τα γλυπτά της έκθεσης, τα οποία περιλαμβάνουν φράσεις όπως «Κουράστηκα», «Δε με νοιάζει» και «Είμαστε όλοι χάλια». Χαρτιά συσκευασίας βουτηγμένα σε κόλλα και λαδομπογιά, γύψινες βάσεις που εκφράζουν το δίπολο ελαφρύ/βαρύ, ένα μικρό περίπτερο με πλαστικό στέγαστρο, θραύσματα λέξεων και αποσπάσματα, μακετόξυλα, μακετόχαρτα, καλάμια-αντηρίδες, χαρτιά με ίχνη από τα χέρια της καλλιτέχνιδας, λέξεις γραμμένες με βερνίκι νυχιών, χαρτοκοπτική με σπρέι σε χαρτί, μια κατασκευή από τσιγαρόχαρτο που μοιάζει με διαστημόπλοιο το οποίο προσγειώθηκε στην τραπεζαρία – όλα αυτά συνθέτουν μια έκθεση στην οποία κυριαρχούν η υλικότητα και η γλώσσα, η σωματικότητα και η φροντίδα.

Πολλά από τα αντικείμενα που ενσωματώνονται σε αυτά τα γλυπτά εμφανίζονται σε πρώιμη μορφή στα βίντεο που τραβάει με το κινητό της και ανεβάζει ως Instagram Stories. Πρόκειται για μια συλλογή μικρών χειρονομιών, πλάνων και λόγου, όλα μαζί πλεγμένα σαν ένα εργόχειρο. Όπως λέει η ίδια, τα βίντεο συνθέτουν ένα «βιωματικό λεξικό», ένα «αρχείο χειρονομιών» που φωτίζουν διάφορες πλευρές της πρακτικής της, σωματικές, επιτελεστικές, ηχητικές. «Ανοίγουν ένα παράθυρο στον εσωτερικό κόσμο του εργαστηρίου, του σπιτιού, στις παύσεις που δε συμβαίνει τίποτα και όλα μπορούν να συμβούν.» Στο δεκάλεπτο βίντεο «100 καρατιές» (2021-22), που εκτίθεται κι αυτό ως μέρος μιας κατασκευής, ο λόγος λειτουργεί όπως η ύλη στα γλυπτά. Η φωνή της καλλιτέχνιδας αναπαράγει ασταμάτητα ατάκες («Όλα είναι συχνότητες» / «Κάθε μέρα η ίδια ιστορία») οι οποίες επεξηγούν τον επιτελεστικό χαρακτήρα της πρακτικής της. Τα βίντεο είναι σκοπίμως ακατέργαστα, φτιαγμένα χωρίς ιδιαίτερη τεχνική υποστήριξη: «Είναι σαν μια ιδιότυπη arte povera. Δουλεύω με ό,τι έχω, με αυτά που βρίσκω στο σπίτι, στο εργαστήριο, στο μπαλκόνι, στο πεζοδρόμιο, στο χαρτοπωλείο της γειτονιάς μου» λέει η καλλιτέχνις.

Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ.

Η Μυρτώ Ξανθοπούλου γεννήθηκε στο Ελσίνκι το 1981. Zει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασε Καλές Τέχνες στο Γʹ Εργαστήριο Ζωγραφικής της ΑΣΚΤ (2004-2009), και Ιστορία Τέχνης στο Deree (2000-2004). Η «ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ» είναι η πέμπτη ατομική έκθεση που πραγματοποιεί στην Αθήνα, ενώ έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις και πρότζεκτ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε μουσεία, γκαλερί, φεστιβάλ και ανεξάρτητους καλλιτεχνικούς χώρους. Το 2020 βραβεύτηκε με το SNF Artworks Fellowship. Τα έργα της χαρακτηρίζονται από τη χρήση καθημερινών, συχνά ευτελών υλικών, το χειρωνακτικό στοιχείο και τη χρήση του λόγου. Πρόκειται για εγκαταστάσεις, σχέδια και κατασκευές που επιχειρούν να αρθρώσουν μια ποιητική του ασήμαντου και του οικείου, του ασήκωτου και του ασόβαρου.