Μορφή & Λειτουργία: Η ακολουθία του Σχεδιασμού 200+200 Διακοσμητικές και Εφαρμοσμένες Τέχνες 1621 – 2021

H δημιουργία πάντα ακολουθούσε την λειτουργικότητα. Οι διακοσμητικές και εφαρμοσμένες τέχνες στην Ευρώπη, από τον 17ο έως τον 20ό αιώνα, προσαρμόστηκαν σε κάθε πολιτισμό κινητοποιώντας την έκφραση της τρέχουσας θρησκευτικής, πολιτικής και οικονομικής κανονικότητας ή επηρεάζοντας την ανατροπή τους, μέσω της χρήσης και της νέας δημιουργίας. Ο επετειακός χαρακτήρας της έκθεσης, με αφορμή την συμπλήρωση 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, γέννησε τη ρήση «Μορφή και Λειτουργία: η ακολουθία του Σχεδιασμού, 200+200» αφιερωμένη στην ανάπτυξη νέων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων στην τέχνη. Παρόλα αυτά, η παρούσα έκθεση δεν εξιστορεί την Ελληνική Επανάσταση, αυτή καθαυτή. Στρέφεται στον υλικό πολιτισμό που διαμόρφωσε, εστιάζοντας στην καλλιτεχνική και χρηστική λειτουργία των αντικειμένων.

Ο προσδιορισμός «200+200» αφορά στον χρόνο, με σημείο εκκίνησης το πέρασμα από την περίοδο της Αναγέννησης έως την Ελληνική Επανάσταση, καταλήγοντας στην σύγχρονη δημιουργία, με τον κάθε σταθμό να περικλείει δύο αιώνες. Οι διακοσμητικές και εφαρμοσμένες τέχνες βρίσκουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, επηρεάζοντας με την εξέλιξή τους την παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού. Δείγματα διακοσμητικών και εφαρμοσμένων τεχνών που χρησιμοποιήθηκαν στoν Ελλαδικό χώρο, αλλά παράχθηκαν σε χώρες της ανατολής αλλά και της ευρωπαϊκής δύσης, αποτελούν πεδίο μελέτης, ως προς την κατασκευή, την χρήση, τον συμβολισμό, αλλά και το κοινωνικό κύρος προσαρμόζοντας την καθημερινή ζωή και διακηρύσσοντας την σημασία της τέχνης μέσα από το πέρασμα της ιστορίας.

Η αρχική δημιουργία και η μετέπειτα ανακατασκευή, οι κατασκευαστικές και αισθητικές φόρμες, καθώς και η τελική χρήση των κειμηλίων αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία που συνεκτιμούνται ισάξια για την μελέτη των ελληνικών παραδοσιακών τεχνών και τεχνικών. Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία (1821-1829) αποτέλεσε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που έδωσε πνοή σε ένα νέο έθνος: την σύγχρονη Ελλάδα. Εξελίχθηκε σε έναν ολοσχερή πόλεμο που διαδραματίστηκε σε στεριά και θάλασσα, μια επίμονη μάχη που δόθηκε στο όνομα της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και κατ’ επέκταση της νεοτερικότητας. Ως εκ τούτου, ανέδειξε μια μακρά παράδοση ελεύθερης σκέψης και καλλιτεχνικής έκφρασης. Οι πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις ήταν ποικίλες και ουσιαστικές. Τα λάφυρα πολέμου, ως αξιοσημείωτα καλλιτεχνήματα εξιστορούν την ιστορική αστάθεια της Ευρώπης μέσα στους αιώνες, ενώ τα αντικείμενα της έκθεσης, στο σύνολό τους, μαρτυρούν την λειτουργικότητα μιας εποχής και σήμερα αντιστέκονται στον χρόνο, ως ιστορικά κειμήλια.

Ακολουθώντας τα καλλιτεχνικά κινήματα της Αναγέννησης, του Μπαρόκ και του Ροκοκό, η επιρροή στις τέχνες ταξίδεψε ως την Ελλάδα κι εφαρμόστηκε στην αισθητική και τις ανάγκες του τόπου. Συνεπώς, η έκθεση αφηγείται την πολιτισμική διαδρομή, 200 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση, μέχρι τον απόηχό της στην σύγχρονη εποχή, προβάλλοντας την δημιουργία καλλιτεχνημάτων, την χρήση τους, αλλά και την αισθητική τους ομορφιά, ενώ ταυτόχρονα γίνεται όραμα για την σύγχρονη παραδοσιακή χειροποίητη δημιουργία.

Το ενδιαφέρον για την ανάδειξη αντικειμένων που εντοπίζονται σε σημαντικές ιδιωτικές και μουσειακές συλλογές αποτέλεσε κύριο γνώμονα για την διαμόρφωση των ενοτήτων της έκθεσης, καθιστώντας πολλά από τα επιλεγμένα κειμήλια προσβάσιμα στο ευρύ κοινό για πρώτη φορά. Αν και πολλά από τα καλλιτεχνήματα έχουν ήδη αποτελέσει πεδίο επιστημονικής μελέτης και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος του ΜΚΗΛ η παρούσα έκθεση αποτελεί έναυσμα για την εφαρμογή νέων και εναλλακτικών μουσειολογικών μέσων ανάδειξης που όχι μόνο σέβονται τον υλικό πολιτισμό, αλλά αποτελούν έμπνευση  για την σύγχρονη δημιουργία.

Ο κατάλογος και η έκθεση υλοποιήθηκαν με την πολύτιμη συμβολή Ελλήνων ιστορικών, συλλεκτών και επιστημόνων που επιμελώς εργάστηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ξεπερνώντας κάθε εμπόδια και δυσκολία της πανδημικής κρίσης.

 Οι ενότητες της έκθεσης:

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦIΑ: Το Εμπόριο στην Ευρώπη στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαφαίνεται και μέσα από την εικονογράφηση των χαρτών του 1700. Οι έμποροι εμφανίζονται από τα τέλη του Μεσαίωνα σαν μια νέα «κάστα» της Ευρωπαϊκής κουλτούρας, ταξιδεύοντας, πλέον, σε Ασία και Αμερική και  μεταφέροντας προϊόντα από τους δρόμους της Μεσογείου. Πολλά αντικείμενα ή μέρη αυτών, αλλά και πρώτες ύλες μεταφέρονται  με εμπορικά πλοία, δια μέσου της Μεσογείου, στους Τούρκους και τους υποδουλωμένους Έλληνες , με σκοπό την επεξεργασία και την χρήση τους. Οι εμπορικές συναλλαγές διέπονται από κανόνες και συμφωνίες που ορίζονται από συνθήκες, όπως η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή που έδινε το δικαίωμα στους Έλληνες πλοιοκτήτες να ταξιδεύουν στις θάλασσες με την χρήση της Ρωσικής σημαίας, επιτρέποντάς τους να ακμάσουν μέσω του παλινδρομικού εμπορίου αγαθών.

ΟΠΛΟΥΡΓIΑ & ΟΠΛΙΣΜΟΣ: Ο οπλισμός και η αρματωσιά της Ανατολικής Μεσογείου αποτέλεσε ένα εξαιρετικά δημοφιλές σύστημα ελεύθερης αγοράς. Ο μηχανισμός και η κάννη των όπλων, κατασκευάζονταν αρχικά σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία ή και η Αλβανία κι έπειτα έφταναν στην ηπειρωτική Ελλάδα με σκοπό την διακοσμητική τους επένδυση, καταλήγοντας να ανταλλάσσονται, περνώντας από χέρι σε χέρι, ως λάφυρα πολέμου. Τόσο πριν, όσο και κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, τα όπλα ανακατασκευάζονταν και διακοσμούνταν με σκοπό να αποτελούν μοναδικά αντικείμενα του είδους τους. Πιστόλες, τσακμακόπετρες, τρομπόνια, μαχαίρια, γιαταγάνια, παλάσκες, αλλά και κατηγορίες αυτών, φέρνουν στο φως όψεις του Μεσογειακού ταπεραμέντου της ελληνικής χειροτεχνίας καθιστώντας τα κειμήλια αυτά σύμβολα κοινωνικής θέσης και της Ελευθερίας.

Η ΤΑΥΤOΤHΤΑ ΤΗΣ EΝΔΥΣΗΣ: O διάκοσμος και η ενδυμασία σε άντρες και γυναίκες θα αποτελέσουν σημαντική ενότητα της έκφρασης της Ελληνικής λαογραφίας. Σε μια κοινωνία που άλλαξε σημαντικά μετά την Επανάσταση του 1821, τα κοσμήματα και τα ενδύματα από τον Ελλαδικό χώρο αποτελούν σημαντική πηγή κοινωνιολογικής προσέγγισης για την κατασκευή και χρήση τους, σε μια εποχή που σηματοδοτεί την παραδοσιακή ελληνική φορεσιά. Η κατασκευή και  χρήση των παραδοσιακών κοσμημάτων ακολουθούν την λειτουργικότητα αναδεικνύοντας τα σημεία του σώματος. Σήμερα, τα ελάχιστα επιλεγμένα αντικείμενα της έκθεσης  αποτελούν πολύτιμα κειμήλια του 18^ου και 19^ου αι. διατηρώντας ζωντανή την ιστορική και πολιτιστική μας μνήμη.

ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ: Οι περίτεχνες ταμπακοθήκες, οι σφραγίδες, τα είδη γραφής και καπνού αφηγούνται την ροή της αστικής καθημερινότητας. Σήμερα, τα αντικείμενα αυτά δεν απολαμβάνουν της κατάλληλης αναγνώρισης και συνήθως «στριμώχνονται» στις μουσειακές συλλογές. Κατά την διάρκεια της δική μας έρευνας, εντοπίσαμε χιλιάδες πολύτιμα μικροαντικείμενα, τα οποία μας φανέρωσαν τα τεχνικά και κατασκευαστικά τους μυστικά, επιτρέποντάς μας να επιλέξουμε διεξοδικά ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα καλλιτεχνημάτων αναδεικνύοντας τα σημαντικότερα σημεία παραγωγής της Ευρώπης και της Μικράς Ασίας για να φανερώσουν τις συνήθειες της ελίτ.

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: Επιτραπέζια Ρολόγια & Ρολόγια Τσέπης για την Τουρκική αγορά.

Οι νέες τεχνολογίες φτάνουν από την Ευρώπη και διευκολύνουν τη καθημερινή λειτουργία. Τα μοναδικά «κρεμμύδια» με την τριπλή θήκη και τους περσικούς αριθμούς, κατασκευασμένα για τα τάγματα των Οθωμανών, σήμερα νοούνται ως ιδιαιτέρως σπάνια. Τα επιλεγμένα ρολόγια τσέπης της έκθεσης, κατασκευασμένα για σημαντικούς αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, αποτελούν σημαντικά κατάλοιπα που μαρτυρούν την ιστορία. Τα «Φιλελληνικά» επιτραπέζια ρολόγια αποτέλεσαν σημαντική υποστήριξη για τον αγώνα της Ελευθερίας από την αστική τάξη της Ευρώπης, ενώ σήμερα, παρά την «μπαρόκ» πλούσια διακόσμησή τους, δύναται να αποκατασταθούν λειτουργικά και να καταστούν χρηστικά σύμβολα μιας εποχής.

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΣΕΡΒΙΤΣΙΟΥ: Από τα σπάνια κεραμικά του Ιζνίκ του 16^ου αι., έως τις πορσελάνες της ευρωπαϊκής Δύσης και τα ροδίτικα κεραμικά σκεύη, ξεδιπλώνεται μια σύντομη ανασκόπηση της κεραμικής δημιουργίας. Τα οικιακά σκεύη, διακοσμημένα με χρώματα και μοτίβα, κατάλοιπα της μοντέρνας Ευρωπαϊκής παραγωγής, βρίσκονται να κοσμούν τα τραπέζια της Τουρκικής και Ελληνικής κοινωνίας, ανεξαρτήτως της κοινωνικής τάξης. Σε μια προσπάθεια απόδοσης του ελληνικού τραπεζιού της εποχής, επιχειρείται η ρεαλιστική απεικόνιση του σερβίτσιου με το μονόγραμμα του πολιτικού και ηγέτη των Μανιατών, Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, που σήμανε με την δράση του την έναρξη της επανάστασης, υψώνοντας την πολεμική σημαία στην Αρεόπολη της Μάνης, στις 17 Μαρτίου 1821. Μέχρι σήμερα, η κεραμική τέχνη συνδυάζει την πολυτέλεια με την χρηστικότητα, με τα κεραμικά έργα να διατηρούν το ενδιαφέρον τους, επανερχόμενα στην καλλιτεχνική και λειτουργική επικαιρότητα και αποτελώντας πηγή για περαιτέρω έρευνα και έμπνευση για σύγχρονες δημιουργίες.

ΣΥΛΛΟΓΕΣ

• ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΜΠΑΝΗ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ ΚΑΝΑΡΗ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΖΩΝΗ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΑΣΙΛΗ ΚΟΡΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΟΡΡΕ – ΖΩΓΡΑΦΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ – ΛΕΟΝΤΟΣ ΜΕΛΑ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΙΡΗΝΗΣ ΜΟΣΚΑΧΛΑΪΔΗ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΑΜΟΥΡΚΑ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΙΛΤΟΥ ΣΙΝΙΟΣΟΓΛΟΥ – ΤΟΣΙΤΣΑ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΙΧΑΗΛ ΣΚΟΥΛΛΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΝΙΚΗΤΑ ΣΤΑΥΡΙΝΑΚΗ ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΣΤΑΥΡΙΝΑΚΗ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΟΔΥΣΣΕΑ ΤΣΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
• ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΘΥΜΟΥΝ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΟΥΝ ΑΝΩΝΥΜΟΙ

ΙΔΡΥΜΑΤΑ / ΜΟΥΣΕΙΑ

• ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
• ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΡΙΣΣΟΥ, ΣΥΛΛΟΓΗ ΗΛΙΑ Ε. ΔΑΡΑΔΗΜΟΥ
• ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΙΑΝΝΗ & ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ι. ΣΤΕΦΑΝΗ
• ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΡΟΔΟΥ
• ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ
• ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΗΛΙΑ ΛΑΛΑΟΥΝΗ
• ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΑΡΟΓΛΟΥ
• OΜΙΛΟΣ «ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΚΑΙ ΜΠΟΥΛΕΣ», ΝΑΟΥΣΑ
• ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ